Fréttablaðið - 18.05.2010, Blaðsíða 31

ÞRIÐJUDAGUR 18. maí 2010 19
Háskóli Íslands í vanda
Forystumenn Háskóla Íslands hafa undanfarin ár reynt að
gera tvennt á sama tíma: Keppa
við aðra háskóla um nemendur
og fjármagn eins og skólinn væri
fyrirtæki á samkeppnismarkaði
og færa rök fyrir því að besta og
hagkvæmasta fyrirkomulag rann-
sókna og háskólamenntunar sé að
fela Háskóla Íslands að sjá um
þetta að mestu eða öllu leyti.
Deila Snjólfs Ólafssonar og
Guðmundar Andra Thorssonar í
Fréttablaðinu síðustu daga varpar
hins vegar ljósi á hvers vegna það
er lífsnauðsynlegt fyrir Ísland að
fleiri öflugir háskólar séu í land-
inu en Háskóli Íslands. Guðmund-
ur Andri bendir á að í viðskipta-
deild Háskóla Íslands hafi aðferðir
íslensku fjármálafyrirtækjanna
verið kynntar næsta gagnrýnis-
laust og nemendum gert að taka
próf í þeim. Nemendur sem tóku
þátt í námskeiðum þar sem heim-
sóknir fjármálaleiðtoganna voru
hluti af námsefni hafa staðfest
þetta. En í stað þess að reyna að
verja sig eða jafnvel bara viður-
kenna að menn hafi skort gagn-
rýni á þessum árum, kýs Snjólfur
að ráðast á Guðmund Andra með
ásökunum um að hann segi ósatt.
Það má gefa sér eitt: Háskóli
Íslands mun halda sig til hlés í
þessari umræðu. Innan veggja
hans mun enginn setja fram opin-
bera gagnrýni á viðskiptadeild
eða Snjólf Ólafsson, hvorki fyrir
kennslu hans eða kollega hans
né rannsóknir þeirra. Snjólfur
rannsakaði íslensku útrásina og
þáði styrki fyrirtækja til þess. Í
þeim „sýndi“ hann meðal annars
að íslenska útrásin væri einstakt
fyrirbæri sem líklega afsannaði
fyrri kenningar um alþjóðavæð-
ingu í viðskiptum! Staðreyndin er
sú að Háskóli Íslands þyrfti að líta
í eigin barm, gagnrýna sjálfan sig
og gera breytingar í ljósi atburða
síðustu ára. En það mun hann ekki
gera. Það er vegna þess að hann
er um þessar mundir rekinn eins
og stórfyrirtæki sem eigi sameig-
inlegra hagsmuna að gæta og þar
sem allir þurfi að standa saman.
Þetta er vandi Háskóla Íslands.
En það er ekki hægt að vera
„þjóðarskóli“ og stórfyrirtæki á
saman tíma. Í stað þess að stefna
að enn meiri stækkun og útþenslu
Háskóla Íslands ættu stjórnvöld
að rækta fjölbreytnina með því
að leggja kapp á að í landinu séu
fleiri háskólastofnanir. Dæmið
af því hvernig Snjólfur Ólafsson
og félagar hans geta haldið sínu
striki án þess að nokkur alvarleg
gagnrýnisrödd heyrist frá þeirra
eigin stofnun ætti að færa okkur
sanninn um það.
Háskólamál
Jón
Ólafsson
prófessor í heimspeki
við Háskólann á Bifröst
En það er ekki hægt að vera „þjóðar-
skóli“ og stórfyrirtæki á saman
tíma.
Ýmsar skýringar hafa komið fram í umræðunni um ástæður hruns fjármálakerfisins á Íslandi.
Nefndar hafa verið utanaðkomandi veikleikar
í fjármálum heimsins sem og ábyrgð íslenskra
bankamanna og viðskiptamanna. Um þetta sýnist
sitt hverjum. Allir sem íhugað hafa ástæður hruns-
ins hér á landi, og mark er á takandi, eru þó sam-
mála um að hér brást eftirlit með fjármálastofnun-
um hrapalega. Ábyrgð þeirra sem stýrðu eftirlitinu
er því mikil.
Það er ekki svo að ekkert eftirlit hafi verið hér á
landi með fjármálastofnunum. Fjórir menn báru á
því mesta ábyrgð. Fyrrverandi forstjóri Fjármála-
eftirlitsins, Jónas F. Jónsson, er einn þeirra. Hinir
þrír eru fyrrverandi bankastjórar Seðlabankans,
Davíð Oddsson, Eiríkur Guðnason og Ingimundur
Friðriksson. Það var ekkert leyndarmál að ábyrgð
þeirra var mikil, enda launin í samræmi við það.
Seðlabankastjórarnir voru með um 1,6 milljón á
mánuði og Jónas með um 1,9 milljón á mánuði. Nú
er það fjármálakerfi hrunið sem þessir menn áttu
að varðveita fyrir þjóðina og því sérkennileg við-
brögð þeirra við þeirri staðreynd. Þeim virðist hafa
verið ljós ábyrgðin þegar þeir tóku við ofurlaunum
sínum en sjá hana ekki þegar afleiðingar gerða
þeirra kemur í ljós. Margir hafa bent á hve ólík
sýn manna er þegar kemur að því að axla ábyrgð
og hefur til dæmis verið horft til Japans í því sam-
bandi. Ef til vill er rétt að þessir fjórir umræddu
menn velti því fyrir sér hvað seðlabankastjóri Jap-
ans og forstjóri Fjármálaeftirlitsins þar myndu
gera ef þeir hefðu komið seðlabankanum á hausinn
og fjármálakerfi þjóðarinnar í þrot.
Lauslega hefur verið áætlað að gjaldþrot Seðla-
banka Íslands kosti hvert mannsbarn í landinu um
eina milljón, eða tjón upp á um 300 milljarða. Tjón
vegna aðgerða og aðgerðaleysis forstjóra Fjár-
málaeftirlitsins liggur ekki fyrir, en líklega er það
engu minna en vegna seðlabankastjóranna. Rétt
er að halda því til haga að hér er eingöngu rætt um
það tjón sem þegar hefur orðið, því tjónið verður
umtalsvert meira þegar litið er til framtíðar. Þau
lán sem íslenska þjóðin þarf að taka í útlöndum á
næstu árum og áratugum verða til muna dýrari
vegna þess ástands sem hér skapaðist. Þar má
áætla milljarðatugi í tjón til viðbótar.
Spurningin sem hvílir á mörgum er hvernig
dómskerfi og lagaumhverfi landsins sé í stakk
búið til að taka á þessum fjórum mönnum. Er til
dæmis hægt að krefja þá um endurgreiðslu á laun-
unum sem þeir fengu, því þeir voru augljóslega
ekki að sinna vinnunni sinni. Er lagalega séð hægt
að ganga að eignum þeirra vegna þess tjóns sem
afglöp þeirra hafa valdið? Þegar litið er til dóma
sem fallið hafa hér á landi vegna stuldar á brenni-
víni má búast við fangelsisdómum til lífstíðar yfir
þessum fjórum mönnum. En hvað með dómskerfið?
Margir telja Davíð Oddson mesta skaðvald þjóðar-
innar frá því land byggðist. Eitt af þeim vandamál-
um sem tengjast honum er að tveir, af níu, hæsta-
réttardómurum landsins eiga honum störf sín að
þakka. Annar dómarinn tengist Davíð fjölskyldu-
böndum en hinn er kunningi og spilafélagi Davíðs.
Þegar kemur að uppgjöri vegna hrunsins er óhugs-
andi að þessir tveir hæstaréttardómarar séu við
störf. Því má telja brýnt að dómsmálaráðherra setj-
ist nú við bréfaskriftir og krefjist þess að þeir víki
þegar í stað.
Um ábyrgð
Efnahagshrunið
Kristján
Lilliendahl
líffræðingur
Lauslega hefur verið
áætlað að gjaldþrot
Seðlabanka Íslands
kosti hvert manns-
barn í landinu um eina milljón, eða
tjón upp á um 300 milljarða. Tjón
vegna aðgerða og aðgerðaleysis for-
stjóra Fjármálaeftirlitsins liggur ekki
fyrir, en líklega er það engu minna