19. júní - 19.06.1959, Side 20

Frá því er land byggðist og fram að lokum síð-
ustu aldar, var skófatnaður Islendinga nær ein-
vörðungu gerður á heimilum, og svo var jafnvel
fram yfir 1920 í sumum sveitum landsins. Þegar
rýmk,aðist um verzlunarhætti á síðari hluta 19.
aldar, fóru að flytjast inn skór, aðallega spariskór
og reiðstígvél. En bændafólk veitti sér yfirleitt
ekki slíkan munað. (Síðustu fermingarskóna gerði
sú, er þetta ritar, árið 1926.) Sérhver húsmóðir
varð að sjá heimilisfólki sínu fyrir öllum hvers-
dags- og spariskóm, og á herðum hennar hvíldi
einnig umsjá með verkun og hirðingu á skinnum
og húðum, er til skógerðar þurftu. Var þetta ásamt
viðhaldi og bótaskap á skónum mjög fyrirferðar-
mikill þáttur í heimilisstörfum kvenna.
Nú er þessi háttur algerlega horfinn úr heim-
ilisstörfum, og fyrr en varir eru þær konur, sem
kunnu eða þekktu af eigin raun þau vinnubrögð,
er að skinnaverkun og skógerð lutu, einnig horfn-
ar af sjónarsviðinu og ekki lengur til frásagnar.
Er þvi vel farið, að forráðakonur 19. júní hafa
hlutazt til um, að skráð yrði lýsing af þessum þýð-
ingarmikla starfsþætti íslenzkra kvenna á liðnum
öldum, áður en um seinan er.
Hér verður þó einkum sagt frá þessum störf-
um, eins og vitað er, að þau hafa tíðkazt norðan-
lands á síðastliðinni öld. Þótt merkilegt megi heita,
munu litlar heimildir um, hvemig þau hafa farið
fram á fyrri öldum. 1 Iðnsögu íslands er ekki
minnzt á skógerð né skinnaverkun til skógerðar,
og í íslenzkum þjóðháttum er íslenzkum skóm að-
eins lýst eins og þeir tíðkuðust á 19. öld, en þar
fylgja góðar myndir af þeim. Orð Skarphéðins:
„Bind ek skóþveng minn“, benda þó til þess, að
Islenzkir
skór
skór hafi þá í öndverðu verið gerðir með líkum
hætti og jafnan síðar.
Skal nú sagt frá skinnaverkun.
Strax að lokinni slátrun á haustin voru gærur
og húðir rakaðar og voru eftir það kallaðar skinn;
skinn af stórgripum var þó oftast nefnt leður í
daglegu tali. Skinnin voru lituð í blásteinslegi 1
—2 sólarhringa nema þau, sem hafa átti í þvengi
og bryddingar. Að því búnu voru þau dregin upp
og strengd eða þanin á strenghlaðinn fjárhúss-,
hlöðu- eða baðstofuvegg; var það kallað að „spýta
skinn“, af því að naglalagaðar spýtur vom not-
aðar til að festa skinnin á vegginn. Skinnin vom
síðan tekin þurr af þönunum, kippuð og hengd
upp í eldhúsi og látin barkast í reyk nokkrar vik-
ur eða mánuði. Þau urðu þá móbrún að lit, þerrin
og ósuðust ekki í bleytum. Varast þurfti að nota
skinnin, fyrr en þau vom misserisgömul eða eldri.
Voru þau þá höfð í útiskó, eins og þau komu úr
reyknum.
En sauðskinn, sem hafa átti í spariskó, inniskó
og vandaða ferðaskó, var litað í sortulyngslegi.
Sortulynginu var safnað snemma að haustinu.
Það var síðan lagt í stóran tréstamp eða bala, vatni
hellt yfir og látið bíða yfir veturinn, þar sem ekki
fraus. Ef brúnspónn var notaður í hrífutinda, var
tálgið, tálguspænirnir, hirt og látið með lynginu,
því að brúnspónn var ágætt litarefni. Snemma
næsta sumars var lyngið og lögurinn sett í pott og
soðið 4—5 klukkustundir. Bjórarnir — en svo vom
sauðskinn nefnd í daglegu tali — voru þá teknir
ofan úr eldhúsrótinni og lagðir í ylvolgan eða
kaldan, ósíaðan löginn, 2—4 í senn, eftir því
hversu stór potturinn var. Þeir voru teknir upp úr
leginum eftir 2—3 sólarhringa, breiddir til þerris,
látnir í löginn aftur og þetta endurtekið tvisvar
eða þrisvar sinnum, þegar fleiri bjórar komu til
og þynnka tók lögurinn, unz bjórarnir voru vel
svartir. Þá voru þeir spýttir eins og að haustinu,
teknir þurrir af þönunum, vafðir upp í stranga
og geymdir á skemmulofti, unz nota þurfti. Þann-
18
19. J tí N1