19. júní - 19.06.1959, Page 21

ig fór skinnaverkun fram, a. m. k. á stærri heim-
ilum, sem áttu nægar birgðir af skinnum. En þar
sem minna var umvélis eða engin skinn til að
sumri loknu, var sortulyngið soðið strax að haust-
inu, og þurfti þá 8—10 klukkustunda suðu, en
skinnin voru þó lituð smám saman, eftir því sem
þörf krafði.
Ekki mátti lyngið né lögurinn frjósa, því að þá
hvarf að mestu litarmagn þess. En þegar frost
gengu, fraus í eldhúsum og öðrum framhýsum,
og varð lögurinn þá ekki varinn frostinu. Af þess-
um ástæðum var fremur litað að sumrinu til, ef
þvi varð við komið. En þar sem ekki var hægt að
ná í sortulyng, var oft notaður svo nefndur hellu-
litur til að sverta með skinn. En til þess að spara
litinn, sem kaupa þurfti frá „útlandinu“, voru að-
eins lituð skæðin (sjá síðar), en ekki það af bjórn-
um, sem nota átti í skóbætur.
Vandlátar húsfreyjur létu stundum „rota“ gær-
ur og jafnvel skinn af nýbornum kálfum í við-
hafnarskó, svo sem brúðar- og fermingarskó. Þá
var holdrosan á gærunum bleytt vel, gæran eða
skinnið lagt saman tvöfalt, vafin í þéttan höggul
og hengt á hlýjan, rakan stað, oftast í fjós.
Þegar ullin eða hárið rotnaði af, fylgdi hár-
rótin með, en þegar rakað er, situr hún eftir. Varð
þá skinnið slétt og gljáandi, eins og það væri sút-
að. Þegar búið var að lita skinnið vel svart, var
það miklum mun fínlegra og glanslegra en rakað
skinn. En þessi aðferð var sjaldan viðhöfð, sökum
þess að mikill vandi var að sjá um, að skinnið
fúnaði ekki í rakanum.
Selskinn munu hafa verið verkuð á líkan hátt
og sauðskinn. Skór úr selskinni þóttu mjög heppi-
legir í vetrarferðum, því að þeir frusu síður en
leðurskór vegna fitunnar í skinninu. Þeir hörðn-
uðu ekki heldur í sumarhitum eins og skór úr
leðri eða kálfskinni. Stundum voru skór gerðir
úr órökuðu selskinni, og þóttu þeir ljótir, en
menn hafa eflaust talið nokkurt slit í hárinu,
og varð því nytsemdin að sitja fyrir fegurðinni.
Við sjávarsíðuna var oft notazt við „skinn“ af
öðrum sjávarskepnum, svo sem hákarlsskráp,
skötu- eða steinbítsroð. Því miður er ekki hægt að
greina hér frá, hvernig skrápurinn og roðin voru
meðhöndluð, þegar átti að nota þau til skógerðar.
Hákarlsskrápur var sæmilega haldgóður, en óþjáll
og afar háll, þegar slitna tók. Roðin voru hald-
minni. Var talið, að sá, sem lagði fótgangandi yfir
Þingmannaheiði á Vestfjörðum, þyrfti sjö pör af
roðskóm til ferðarinnar, og var hún sakir þess oft
nefnd Sjöroðskóaheiði.
Skinn, sem elta átti i bryddingar á skó og annað
fleira til heimilisþarfa (t. d. skjóður), var spýtt
að loknum rakstri, tekið þurrt af þönunum, hnuðl-
að og undið upp i ströngul, háramnum snúið inn.
Síðan var því brugðið um baðstofubita eða rúm-
stuðul og núið þar nokkra stund, þannig, að togað
var í endana á víxl. Þá var skinnið teygt vel úr
brotunum, snúið upp í ströngul aftur á þverveg-
inn, núið á bitanum að nýju og þetta endurtek-
ið hvað eftir annað, nnz skinnið var orðið mjúkt
og hvítt. Þetta starf var kvöldvökuvinna karla og
kvenna, ef svo bar undir, og því varð ekki lokið
á einu kvöldi. Var það oft skemmtun manna eldri
og yngri að togast á um skinnin og reyna, hver
betur hefði, lenti þá stundum í stimpingum. „Ekki
komu skinnin ætíð heil i hendur húsróðenda," seg-
ir mér gamall maður. „Ég man, að ég hélt eitt
sinn eftir skæklunum einum,“ og svipur hans
glaðnar við gamlar minningar.
Síðar lærðu konur álúnseltu. Þá var farið þann-
ig að: 2—3 matskeiðar af álúni og álíka mikið af
matarsalti var leyst upp í 5—b lítrum af volgu
vatni í tréíláti, skinnið lagt þar í og látið liggja
2—3 sólarhringa, síðan hengt upp á afturfótar-
skæklunum í forsælu og látið hanga, þar til það
var vel þurrt. Þá var það teygt, unz það varð
mjúkt og hvítt. Það var létt verk og auðunnið.
Skinn í þvengi var lagt í keytu og látið standa
á hlýjum stað, unz hárrótin rotnaði af. Var skinn-
ið síðan skafið, þvegið vel og spýtt. Hárrótin var
losuð af, svo að þvengirnir yrðu hálir og seigir.
Seymi var mikið notað við skógerð. Það var tek-
ið úr stórgripaskrokkum; var rist fyrir á miðjum
hryggnum endilöngum og himnan, sem liggur
undir fitu- og kjötlaginu flegin úr, skafin vand-
lega, hengd upp og þurrkuð. Hún var síðan fleyg-
uð niður í tygla eða þræði, granna eða grófa eftir
því, hvers við þótti þurfa, en aðeins var fleygað af
það, sem nota þurfti hverju sinni. Seymistyglar
þóttu betri en nokkurt skógarn í sauma á útiskó
úr leðri eða öðru þykku skinni, því að þeir brustu
síður í frosti og þurrkum. En þeir voru einnig not-
aðir til að verpa og bæta með skó og við margt
fleira, sem að skinnfatnaði laut. Innsta himnan
úr vélindum stórgripa var oft flegin úr, blásin upp
og þurrkuð, en síðan rist niður og notuð eins og
seymi.
Hér hefur verið eftir föngum sagt frá verkun
19
19. JONl