19. júní - 19.06.1976, Blaðsíða 4

KVENRÉTTINDI — MANNRÉTTINDI
Segja má að við séum nær jafnrétti karla og kvenna
nú en við vorum á dögum Bríetar Bjarnhéðinsdóttur og
Kvennablaðsins, þar sem íslenzkar konur njóta í dag
að verulegu leyti allra þeirra réttinda til jafns við karl-
menn, sem lög og reglugerðir nútíma lýðræðisþjóð-
félags ná til.
Rödd Bríetar var sterk og málstaðurinn brýnn, þegar
hún fyrst íslenzkra kvenna flutti opinberan fyrirlestur á
íslandi árið 1887, þá 31 árs að aldri. Hún talaði um
réttleysi kvenna og líkti konum við vængstífðan fugl,
„enginn getur sagt hve langt flug hann hefði getað
iþreytt, ef hann hefði verið látinn laus“. Þótt Bríet gerði
sér grein fyrir nauðsyn laga og réttinda til að byggja á
það frelsi —jafnrétti — bræðralag, sem hana dreymdi
um, þá fór hún ekki í grafgötur með að frelsinu fylgja
skyldur. Hvatningarorðin voru stundum blíð og
móðurleg en oft kvað við þrumandi raust: „Þér eruð
helmingur þessarar fámennu þjóðar — hún þolir ekki
að helmingurinn skorist undan að taka opinberan þátt í
framfarabaráttunni.“
I ávarpi til KRFÍ 1916 skrifaði Bríet, að því lengra,
sem menn komast í fullkomnun og þroska hækka,
kröfurnar að sama skapi. „í því eru framfarir fólgnar,“
skrifar hún, „að ná hugsjónum, koma þeim í fram-
kvæmd, vaxa með þeim og yfir þær, og eignast aðrar
nýjar“.
1 kveðjuorði Kvennablaðsins til lesenda sinna árið
1919 segir Bríet enn fremur, að nú sé komið til kasta
yngri kynslóðanna að vinna verkið áfram að framþróun
og þroska kvenna. Hún sagðist ávallt hafa viljað trúa
því, að með þátttöku kvenna í löggjöf og landsmálum
muni þjóðfélagið batna, uppeldi barna verða betur
vandað en nú og að það muni hafa siðbætandi áhrif,
„þegar þær sjálfar væru farnar að skilja hvílík ábyrgð
fylgir öllum réttindum.“
Enginn vafi er á því, að enn í dag tæpum 100 árum
eftir að Bríet flutti ofangreinda ræðu er lýðræði okkar
aðeins svipur hjá sjón. Helmingur þjóðarinnar ber enn
litla sem enga ábyrgð i opinberum málum. Konur hafa
þó í mjög auknum mæli tekið að sér að afla tekna, en
eru í lægstu launaflokkunum, en lítið í betur launuðum
stöðum, þar sem ábyrgð fylgir. Sama máli gegnir um
æðri menntun. Mikill fjöldi kvenna byrjar nám, en
sárafáar ljúka því.
Hin hefðbundna verkaskipting kynjanna á mikinn
þátt í að halda aftur af framförum á öllum sviðurn
þjóðlífsins — gerir það m.a. að verkum, að yfirleitt eru
eingöngu karlmenn aldir upp til ábyrgðar og forræðis,
en stúlkur ekki. Þess er krafist af karlmönnum að þeir
séu harðir í horn að taka, enda mun ekki af veita gagn-
vart kröfugerðum, og sífellt flóknari vandamálum á
2
sviði efnahags og stjórnmála, sem einkenna nútíma-
þjóðfélag.
Það er ekki nóg, að við skattlagningu skuli tekjum
eiginmannsins skipt í tvennt og eiginkonunum síðan
talin trú um að þar sé loks komin borgun og viður-
kenning á þeim verkum, sem konur hafa hingað til
unnið á heimilunum. I því sambandi má nefna, að sé
hér um slíka viðurkenningu að ræða, þá eru umtalin
verk mishátt metin eftir tekjum eiginmannsins og ef
tekjuhár einstaklingur rnissir maka, sem litlar tekjur
hefur haft, þá aukast raunir hans þegar næsta skatt-
skýrsla birtist, því skattarnir munu hafa allt að því
tvöfaldast.
Konur eru litlu bættari með þess háttar ráðstöf-
unum, frekar en þær ættu að láta sér sæma lægri
einkunn á inntökuprófi í verknám eða háskóla, ein-
göngu vegna þess að þær eru konur.
Ein afleiðing þessarrar verkaskiptingar er sú að karl-
menn þurfa að sjá börnum og konum farborða, taka á
sig alla ábyrgð fyrir hönd fjölskyldunnar út á við, auk
þess að taka þátt i félags- og stjórnmálastarfi, þvi konur
telja slíkt yfirleitt ekki í sínum verkahring. Augljóst er
að þessir menn hafa lítil tengsl við börn sin.
Heimilin eru í dag orðin utan við athafna og menn-
ingarlif, oft í svefnhverfum, sem hafa byggst upp á
tiltölulega stuttum tíma, þar sem býr fólk á líkum aldri
og með svipaðar tekjur. Móðirin, sem er heima, er sjálf
lítt í tengslum við það þjóðfélag, sem hún hyggst ala
börn sín upp til að taka þátt í. Ljóst er, að við slíkar
aðstæður er hagur barna ekki hafður að leiðarljósi.
Réttur barna er mikið mál, sem fólk er að byrja að
vakna til meðvitundar um. Vil ég i því sambandi vitna i
greinina „Barnaréttindi“ eftir Guðrúnu Erlendsdóttur
hrl., sem birtist i nýútkomnu Timariti Lögfræðinga.
Þar segir hún m.a.: „Það er skylda okkar, bæði gagnvart
börnum og þjóðfélaginu, að brúa bilið, sem er á milli
mannréttinda fullorðinna og barna. Þessi skylda er
viðurkennd urn allan heim og orðuð i Yfirlýsingu S.Þ.
um barnaréttindi, frá 20. nóv. 1959, 2. gr.
Barnið á að njóta sérstakrar verndar og á að hafa
tækifæri og möguleika samkvæmt lögum og á annan
hátt, sem gera því fært að þroskast líkamlega og and-
lega, siðferðilega, sálarlega og félagslega á heilbrigðan
og eðlilegan hátt í anda frelsis og velsæntdar.
Við setningu laga til að ná þessum tilgangi, skal
velferð barnsins alltaf sitja í fyrirrúmi.“
Það er því ljóst að það er tímabært að við konur
færum baráttu okkar yfir á viðara svið. Tökum höndum
saman til aukinna mannréttinda yfirleitt og betra
mannlífs.
Ritstjóri.