19. júní - 01.03.1993, Blaðsíða 25

i: Valgerður Katrín Jónsdóttir
1. TBL. 1993
25
Konur og atvinnulíf
„Ég hef lifað og starfað með karlmönnum allt mitt líf. Sú staðreynd að
ég er kona hefur aldrei verið mér til trafala, hefur hvorki valdið mér
óþægindum né minnimáttarkennd. Ég hef aldrei öfundað karlmann af
hlutskipti sínu og af þeirra hálfu hef ég engra forréttinda notið. Ég hef
heldur ekki litið á það sem meiri háttar ógæfu að ala af mér börn, þvert
á móti. En hitt er staðreynd að hlutskipti konu sem vill eða þarf að eiga
líf jafnt utan veggja heimilis síns sem innan þess er miklu mun erfiðara
en karlmannsins. Hún ber tvöfalda byrði.“
etta segir Golda Meir fyrrver-
andi forsætisráðherra ísraels í
endurminningum sínum og ár-
ið 1930 skrifar hún grein um
álag útivinnandi móður en þar
segir m.a.: „Það er fátt sem jafnast á við
innri baráttu og örvæntingu útivinnandi
móður. Börnin líða fyrir starfið og starfið
líður fyrir börnin. Hún er ofhlaðin vinnu
og þjáist af samviskubiti gagnvart hvoru
tveggja.11
Og síðar segir hún: „Alag útivinnandi
móður er tvöfalt. Og sú útivinnandi móðir
sem býr ein með börnum sínum án nokk-
urs stuðnings frá föður þeirra ber þrefalda
byrði á við nokkurn þann karlmann sem
ég hef kynnst.“
Þótt þessi orð Goldu séu sögð á öðrum
tíma og um annað samfélag en hið íslenska
þá lýsa þau þó enn þeirri togstreitu og því
álagi sem flestar útivinnandi konur þekkja.
Atvinnuþátttaka kvenna hefur aukist jafnt
og þétt undanfarin ár og áratugi og nú er
svo komið að 77 prósent kvenna á aldrin-
um 16-74 ára eru á vinnumarkaðinum, þar
af eru 48,2 prósent í fullu starfi utan heim-
ilis, eða nánast helmingur íslenskra
kvenna. Fjöldi einstæðra foreldra, sem í
flestum tilfellum eru konur, er samkvæmt
manntali í desember s.l. 8.154. Einstæðar
mæður eru 30 prósent kvenna á vinnu-
markaði en þessar konur bera þrefalda
byrði að sögn Goldu Meir.
En þrátt fyrir aukna atvinnuþátttöku
kvenna hefur samfélagið lítið komið til
móts við þessar breytingar, t.d. með ein-
setnum skóla og fleiru þess háttar. Og enn
vantar mikið upp á að kynin fái sömu eða
sambærileg laun fyrir störf sín. Þannig sýna
niðurstöður kjararannsóknarnefndar, sem
birtar voru í fyrra, nokkurn mun á launum
karla og kvenna í afgreiðslu og skrifstofu-
störfum. Sömu sögu er að segja af launum
verkakvenna og verkakarla þótt sá munur
stafi aðallega af lengri vinnudegi karlanna.
Þá eru konur síður valdar í stöður yfir-
^ manna, sem gefa venjulega betri laun.
í jafnréttiskönnun Bandalags háskóla-
manna, sem út kom í desember 1989,
koma í ljós ýmsar athyglisverðar niður-
stöður. Þannig eru heildarlaun kvenna sem
vinna fullan vinnudag tæp 75 prósent af
heildarlaunum karla. Fleiri konur en karlar
eru í hlutastarfi eða 32 prósent á móti 5,5
prósentum karla. Háskólamenntaðar kon-
ur eru þó oftar fullvinnandi en kynsystur
þeirra sem ekki hafa slíka menntun. Það
vekur einnig athygli að 61 prósent háskóla-
menntaðra kvenna, á móti 13 prósentum
karla, segir að þær hafi verið í hlutastarfi af
fjölskylduástæðum og þriðjungur kvenna
hefur hætt við nám af sömu ástæðum, en
það er helmingi hærra hlutfall en meðal
háskólamenntaðra karla. Konurnar eiga
einnig færri börn en karlarnir og eru frem-
ur einhleypar í öllum aldurshópum. Kon-
urnar hafa einnig í ríkari mæli en karlarnir
tilhneigingu til að takmarka barneignir
vegna atvinnu eða framamöguleika, eða 23
prósent kvennanna miðað við 10 prósent
karlanna. Þá eiga karlarnir oftar en kon-
urnar maka sem einungis er heimavinn-
andi. Greinilegur munur er á hjúskapar-
stöðu og barnafjölda háskólamenntaðara
karla og kvenna. I nágrannalöndum okkar
hefur þessi tilhneiging verið túlkuð sem
vísbending um að háskólamenntaðar kon-
ur eigi erfitt með að samræma fjölskyldulíf
og krefjandi starfsframa.
Aukin menntun kvenna hefur því sam-
kvæmt þessu ekki skilað auknu jafnrétti.
Konur eru samkvæmt könnunninni tæpur
þriðjungur félagsmanna Bandalags há-
skólamanna og velja sér fremur menntun á
sviði hugvísinda eða félagsvísinda en karl-
arnir, eða 38 prósent þeirra á móti 13 pró-
sentum karlanna. Frá því konur fóru út á
vinnumarkaðinn hafa þær almennt valið
sér önnur störf en karlarnir, hin svoköll-
uðu kvennastörf sem eru lægra metin til
launa en karlastörfin. Mörg þessara starfa
voru áður unnin launalaust innan veggja
heimilanna, svo sem uppeldis — og um-
önnunarstörf og eru þau störf enn lágt
metin til launa, svo sem störf sjúkraliða,
fóstra, hjúkrunarfræðinga og kennara svo
einhver dæmi séu nefnd.
Og þótt konur hafi brotist í gegnum
múra og unnið
hefðbundin karla-
störf hafa launin til-
hneigingu til að
lækka um leið og
konum fjölgar í
þessum störfum.
Konur vanmeta oft
vinnuframlag sitt,
enda hafa þær löng-
um ekki fengið
laun fyrir sína
vinnu. Slík viðhorf
eru lífseig, konur
vinna til að mynda
mun oftar en karlar
sjálfboðavinnu og
enn gera margar
konur ráð fyrir tekj-
um maka sem aðal-
tekjurn heimilisins.
Aukin þátttaka
kvenna í atvinnulíf-
inu hefur ekki skil-
að sér í betri og
jafnari stöðu kynj-
anna. Konur bera