Sameiningin - 01.12.1959, Page 19

Sameiningin
17
um framhaldslífið því í engu verulegu frábrugðnar heiðnum
samtíðarhugmyndum.
En er aldir liðu, nánar tiltekið um 800 f. K., skýrðist
guðshugmynd Gyðinga og varð smám saman háleitari, en
um leið tóku hugmyndir manna um lífið eftir dauðann
einnig miklum breytingum. Nú hugsuðu menn sér Jahve
ótakmarkaðan í valdi sínu og réttlæti; hann var ekki lengur
herra aðeins eins lands eða þjóðar, heldur allra þjóða, ekki
aðeins hér á jörð, heldur og um víða veröld, að dauðra-
rikinu meðtöldu. Um svipað leyti þróaðist meðvitundin um
það að hinn rangláti líði nauð, en fyrst lengi var þó þessi
endurgjaldshugmynd sett í samband við örlög þjóða fremur
en einstaklinga.
Það var ekki fyrr en á dögum þeirra spámannanna
Jeremíasar og Ezekíels að menn tóku að hugsa sér, að Jahve
léti sig kjör einstaklingsins nokkru skipta. Allir menn til-
iieyra Guði, og eru tilorðnir fyrir hans náð. „Mínar eru
sálirnar allar,“ segir Ezekíel fyrir munn Drottins. Hér er
nýtt mat fram komið á manninum (Ezekíel 18:4). Einstakl-
ingshyggja Ezekíels varð svo, með nokkrum breytingum,
hin ríkjandi trúarskoðun Gyðinga, og varð hún túlkuð á
mismunandi hátt í tveimur alþýðlegum ritum, Sálmunum
og Orðskviðunum.
En þessi kenning um alræðisvald Jahve, réttlæti hans
cg hlutdeild í kjörum fólks fékk ekki auðveldlega samrýmst
daglegri reynslu manna. Eða var Jahve ef til vill eitthvað
svipaður einræðisherrum þeirrar tíðar, sem veittu sumum
þegnum sínum góðar gjafir, ef létu sig hins vegar litlu
skipta, ef aðrir liðu þrautir og skort að ástæðulausu? Margir
þeirra, er reyndu að kryfja rök lífsins til mergjar, voru
óánægðir með þessa kenningu, og kemur þessi óánægja
einkum fram í tveimur ritum Gamla testamentisins, Jobs-
bók og Prédikaranum. Prédikarinn er ákaflega bölsýnn.
Að skoðun þessa höfundar er líf einstaklingsins hégómi einn,
og ekki nóg með það, það er bæði ranglátt og þýðingar-
laust með öllu. Það er enginn munur á lífskjörum hins
réttláta og rangláta, og ekki heldur að því er virðist á kjör-
um mannsins og skynlausrar skepnu. Um leið og á þetta er
minnzt, er ekki úr vegi að minnast þess, að margir nútíma-
menn telja Prédikarann hafa fullkomlega á réttu að standa
í skoðun sinni á mannlífinu, og haga þá líka lífi sínu sam-