Fréttablaðið - 15.04.2011, Blaðsíða 19

FÖSTUDAGUR 15. apríl 2011 19
Mér er sagt að það hafi tekið mörg ár að venja Íslend-
inga af því að spara. Fátækt fólk
fær ekki lán, það þarf að spara.
En svo spöruðu menn enn, af
gömlum vana, löngu eftir að það
hætti að vera rökrétt.
Málshátturinn „Græddur er
geymdur eyrir“ bergmálaði
í hugum fólks á tímum taum-
lausrar verðbólgu. Verðbólgan
át upp námslán og húsnæðislán
einnar kynslóðar og sparifé ann-
arrar. Geymdur eyrir eins varð
græddur eyrir annars.
Á endanum tókst að troða
nýjum málshætti í heila fólks,
málshætti sem byggði á reynslu:
„Lán er mikið lán.“
Það tók tíma að fá fólk til að
hætta að spara. Nú er uppi stór-
fellt átak í því að venja fólk af
því að vinna. Það gengur raunar
hægt.
Margir vilja enn vinna af göml-
um vana þrátt fyrir að margt
gáfulegra megi gera við tímann
fyrir litlu minni pening. Íslend-
ingar eru, þrátt fyrir allt, undar-
lega atvinnuglöð þjóð. En dropinn
holar steininn.
Atvinnuleysisbætur eru enn
tekjutengdar í nokkurn tíma eftir
atvinnumissi. Það tímabil sem
menn geta þegið bætur hefur
verið lengt.
Sveitarfélög kappkosta við að
gera líf atvinnulausra viðburða-
ríkara með því að gefa þeim frítt
í sund og lokka þá inn á bókasöfn.
Það var skiljanlegt að fyrstu
mánuði eftir bankahrunið hafi
menn verið að gera allt sem hægt
var til að dempa mestu höggin,
og hindra það að götur fylltust af
fólki, raðauglýsingar fylltust af
íbúðaruppboðum, meðan íbúðirn-
ar sjálfar stæðu auðar. Auðvitað
var það að einhverju leyti skyn-
samlegt. En allur þunginn nú ætti
að vera á það að koma atvinnu-
lífinu í gang, frekar en á það að
breiða úr öryggisnetinu og gera
lendinguna í því mýkri og þægi-
legri.
Tryggingargjald hefur verið
marghækkað, meðal annars til
að standa straum af stórauknum
kostnaði vegna atvinnuleysisbóta.
Hið opinbera má hugsanlega
veita fólki einhverja lágmarks-
tryggingu, en eru tekjutengdar
atvinnuleysisbætur ekki einfald-
lega góðærismunaður? Eigum
við nokkuð efni á slíku lengur?
Fólk mætti hafa val um viðbótar-
tekjutryggingu í sjálfstæðum
sjóðum en hið opinbera á ekki
að veita fólki slíka tryggingu og
rukka það um hana. Það á ekki að
hella meiru eldsneyti í opinbera
atvinnubótakerfið. Það er ekki
endilega víst að sú vél sé hag-
kvæmust á fullum snúningum.
Raunverulegir fjárhagslegir
hvatar til að fá vinnu eða hefja
eigin rekstur þurfa að vera meiri.
Þess í stað eru flest stjórnvöld
föst í kjarajöfnunar- og tekju-
tengingaráráttu sem hefur öfug
áhrif. Ég hef til dæmis heyrt að
í borgar stjórn Reykjavíkur séu
margir spenntir fyrir aukinni
tekjutengingu gjaldskráa. Það eru
vondar hugmyndir. Eins og fram
kom í nýlegri grein minni hér í
Fréttablaðinu skilar einstaklingur
með tekjur á bilinu 100-250 þús-
und á mánuði næstum því 90 af
þeim 100 krónum sem hann þénar
aukalega aftur inn í kerfið. Muni
sveitarfélög ákveða til dæmis að
tekjutengja leikskólagjöld um
10% er allur ávinningur láglauna-
fólks af því að bæta við sig vinnu
farinn.
Prósenturnar eru nefnilega
bara 100, sama hvernig menn
reikna. Og ef allar prósenturnar
hundrað eru notaðar í þágu kjara-
jöfnunar verður ekkert eftir. Það
er ekki gott.
Samspil bóta, skatta og tekju-
tengingar gerir það til dæmis að
verkum að munur á fjölskyldu-
tekjum hjóna þar sem annað vinn-
ur en hitt þiggur bætur hins vegar
og hjóna þar sem bæði vinna á
lágum eða miðlungslaunum hins
vegar er lítill. Menn þurfa að skila
átta tímum, fimm daga vikunnar,
koma sér til og frá vinnustað til
að hækka í ráðstöfunartekjum um
örfáa tugi þúsunda. Enda finnst
mér sem margir þeirra sem leita
sér að vinnu í kringum mann rök-
styðji það með því að þeir vilji
„hafa eitthvað að gera“ frekar
en að þeir vilji „hafa eitthvað að
borða“.
Sé allrar sanngirni gætt þá
eru öll skrif um réttlátari, eða
árangurs tengdari, skiptingu kök-
unnar innantómt þvaður, sé kakan
engin. Og vissulega er minna
um atvinnu nú um stundir en oft
áður. En sú stefna að hækka sífellt
launatengd gjöld í því skyni að
fjármagna tekjutengdar bætur
og langtímaatvinnuleysi er ekki
sú kökugerð sem líklegust er til
árangurs.
Sjálfbært atvinnuleysi
Pawel Bartoszek
Stærðfræðingur
Í DAG
Í grein hér í blaði 12. apríl bregzt stjórnlagaráðsmaðurinn Lýður
Árnason við tveimur greinum
mínum 17. marz og 9. apríl, þar
sem skipun stjórnlagaráðs var
gagnrýnd, meðal annars með þess-
um orðum:
„Úrskurði Hæstaréttar var enn
fremur hlýtt og umboð stjórnlaga-
þingmanna afturkallað. Að segja
úrskurðinn hundsaðan er því
hrein og bein della. Bein skipan í
stjórnlagaráð var einungis önnur
leið að markmiðinu. Enda úrskurð-
aði Hæstiréttur aldrei neitt gegn
stjórnlagaþinginu sem slíku, ein-
ungis kosningum til þess. Finnst
dapurlegt að margreyndur lög-
spekingur skuli þurfa leikmann til
að segja sér þetta.“
Í grein minni í Fréttablaðinu
17. marz sl. sagði ég meðal annars
þetta:
„Nú liggur fyrir þingsálykt-
un um að skipa 25 manna stjórn-
lagaráð [hún var síðar samþykkt]
og binda skipun þeirra og vara-
manna við þá sem hlutu kosningu
til stjórnlagaþings eða með öðrum
orðum binda kjörið við hóp manna
sem hlutu ógilda kosningu og eru
því umboðslausir. Með þessu er
Alþingi í reynd að fella ákvörðun
Hæstaréttar úr gildi og ganga inn
á svið dómsvaldsins. Jafnframt
virðir Alþingi ekki þrískiptingu
ríkisvaldsins og brýtur þann-
ig gegn stjórnarskránni eða að
minnsta kosti sniðgengur hana. Um
leið ómerkir þingið eigin ákvörðun
um að fela Hæstarétti endanlegt
ákvörðunarvald. Ekki bætir úr
þótt einhverjar málamyndabreyt-
ingar hafi verið gerðar á hlutverki
stjórnlagaráðs frá því sem ákveðið
var um stjórnlagaþing.“
Ég læt lesendum eftir að leggja
mat á framangreind skrif, en vil
þó leggja áherzlu á tvennt: Með
því að binda kjörið við þá sem voru
ólöglega kjörnir og þar af leiðandi
umboðslausir er ákvörðun Hæsta-
réttar hnekkt. Bein skipan í stjórn-
lagaráð er að mati Lýðs einungis
„önnur leið“ að markmiðinu – eða
með öðrum orðum: Ef markmiði
verður ekki náð löglega er lög-
brot einungis „önnur leið“ til að ná
því. Mér skilst að einmitt þessar
„aðrar leiðir“ hafi löngum verið
farnar bæði í stjórnarháttum og
viðskiptum í aðdraganda hrunsins
og það átt drjúgan þátt í því. Guð-
rún Pétursdóttir, formaður stjórn-
laganefndar, hefur síðan brugðið
upp þeirri myndlíkingu að fylgni
við stjórnlög sé eins og að lenda
í hríðarbyl, en skjólið sé í stjórn-
lagabroti. – Þá höfum við það.
Um leikmenn
og lögspekinga
Stjórnlagaráð
Sigurður
Líndal
Lagaprófessor
Með því að binda
kjörið við þá sem
voru ólöglega kjörnir ...
er ákvörðun Hæstaréttar
hnekkt.