Fréttablaðið - 09.08.2011, Blaðsíða 8

9. ágúst 2011 ÞRIÐJUDAGUR8
FRÉTTASKÝRING: Hvað orsakaði vandræðin á evrusvæðinu?
Opnunarfyrirlestur og matreiðslunámskeið í Maður Lifandi Borgartúni 24,
fimmtudaginn 24. ágúst kl. 18:00 til 21:00 | Verð aðeins 17.900 kr.*
dagana 26. ágúst til 4. september með Lindu Pétursdóttur
www.madurlifandi.is
Borgartúni 24
105 Reykjavík
Sími: 585 8700
Hæðasmára 6
201 Kópavogur
Sími: 585 8710
Hafnarborg
220 Hafnarfirði
Sími: 585 8720
hausthreinsun
10 daga innri
Haustið kallar á að efna gömul heit um að bæta heilsuna og prófa eitthvað nýtt og ferskt.
Ef þú finnur fyrir orkuleysi, höfuðverk, löngun í sykur, verki í liðum, færð oft kvef og vilt
byrja að léttast - þá er tími til kominn að heilsa haustinu með tíu daga hausthreinsun.
Námskeiðið inniheldur:
Opnunarfyrirlestur og matreiðslunámskeið með Lindu fimmtudaginn 24. ágúst;
bækling með hreinsunarleiðbeiningum, uppskriftum og innkaupalista; dagleg ráð og
hvatning í tölvpósti á meðan á hreinsun stendur; aðgangur að Google stuðningshópi.
Skráning: linda@simplewellbeing.com
Nánari upplýsingar: www.madurlifandi.is
*16.900 kr. ef þú skráir
þig fyrir 17. ágúst
Hlutabréfaverð hefur hrun-
ið í helstu kauphöllum að
undanförnu. Að baki liggja
áhyggjur af framtíð evru-
svæðisins og hagvaxtar-
horfum á Vesturlöndum.
Jafnframt virðast fjárfest-
ar verða sífellt svartsýnni á
að það takist að leysa fyrir-
liggjandi vanda. Fréttablað-
ið heldur áfram að fjalla
um titringinn á mörkuðum
og tekur hér fyrir evrópsku
skuldakreppuna.
Skuldakreppa hefur skekið stoðir
evrusamstarfsins síðustu misseri.
Kreppan hófst í lok árs 2009 þegar
áhyggjur vöknuðu hjá fjárfestum af
mikilli skuldabyrði nokkurra ríkja
evrusvæðisins og getu þeirra til að
standa undir henni.
Fyrst um sinn beindust sjónir
manna aðallega að Grikklandi en
staða ríkisfjármála var einnig sér-
staklega slæm á Írlandi, í Portúgal,
á Spáni, Ítalíu og í Belgíu. Opin-
berar skuldir ríkjanna voru miklar
og fjárlagahalli þeirra hár í kjölfar
alþjóðlegu fjármálakreppunnar. Þá
var viðskiptajöfnuður, mismunur
út- og innflutnings, neikvæður hjá
þeim öllum.
Eftir því sem áhyggjur fjárfesta
mögnuðust hækkaði ávöxtunarkrafa
ríkisskuldabréfa þessara ríkja.
Kröfur á bréf krísuríkjanna fóru
verulega upp fyrir kröfur á bréf
hinna ríkja evrusvæðisins. En eftir
því sem ávöxtunarkrafa skulda-
bréfa hækkar verður erfiðara að
borga niður skuldirnar. Að sama
skapi hækkaði skuldatryggingaálag
ríkjanna, sem mælir í raun líkurnar
á greiðslufalli, talsvert. Þá lækkuðu
matsfyrirtækin lánshæfismat sitt á
evrópskum ríkis bréfum.
Í eitt og hálft ár hafa leiðtogar
evruríkjanna, hinna ríkja Evrópu-
sambandsins (ESB) og stjórnend-
ur Evrópska seðlabankans reynt
að sefa áhyggjur fjárfesta. Stofn-
uð var sérstök stöðugleikastofn-
un ESB sem hefur veitt krísuríkj-
unum stór neyðarlán en þeim hafa
fylgt skilyrði um aðhaldsaðgerðir í
ríkisfjármálum. Þá hefur Evrópski
seðlabankinn keypt ríkisskuldabréf
krísuríkjanna í einhverjum mæli til
að halda niðri ávöxtunarkröfunni. Á
sunnudagskvöld tilkynnti bankinn
að meiri kraftur yrði nú settur í
skuldabréfakaupin.
Hingað til hafa tilraunir evr-
ópskra stjórnvalda til að róa mark-
aði ekki virkað sem skyldi. Björg-
unarpökkum og tilkynningum
Evrópska seðlabankans hefur yfir-
leitt verið tekið vel fyrst um sinn en
í hvert sinn hefur skuldakreppan
farið af stað aftur innan skamms
með meiri krafti en áður.
Þá telja margir nálgun evrópskra
stjórnvalda einfaldlega ranga.
Grikkland, Írland og Port úgal
geti einfaldlega ekki staðið undir
skuldum sínum og þá staðreynd
verði bara að viðurkenna og endur-
skipuleggja skuldir þeirra. Meiri
bjartsýni ríkir um horfur Ítalíu og
Spánar þótt staðan þar sé einnig
alvarleg.
Ástæður erfiðleikanna
Beinar skýringar skuldakreppunn-
ar eru í raun ekki sérlega flóknar.
Meðan á alþjóðlegu fjármálakrepp-
unni stóð töpuðu flestir bankar Evr-
ópu verulegum fjárhæðum vegna
lækkunar eignaverðs og frosts á
skuldabréfamörkuðum. Þá sprakk
fasteignabóla í nokkrum þeirra
ríkja sem nú standa hvað verst.
Niðursveiflan sem fylgdi í kjölfarið
og dýrar aðgerðir til bjargar kerfis-
lega mikilvægum bönkum ollu því
að staða ríkisfjármála hríðversnaði
í flestum ríkja Evrópu.
Þau ríki sem verst standa í dag
eiga það sameiginlegt að hafa haft
litla stjórn á ríkisfjármálunum fyrir
fjármálakreppuna. Grikkland er
ýktasta dæmið en komið hefur í ljós
að hagtölur um ríkisfjármálin þar
voru falsaðar stóran hluta síðasta
áratugar. Sú linkind við stjórn rík-
isfjármála sem ríkin sýndu braut í
bága við stöðugleika- og vaxtarsam-
komulag evrusvæðisins en því virð-
ist einhverra hluta vegna ekki hafa
verið gefinn mikill gaumur.
Írland er að vísu undantekning
frá þessu en þar var staða ríkis-
fjármála góð fyrir kreppuna. Kostn-
aður írska ríkisins af því að bjarga
þarlendum bönkum var hins vegar
meiri en kostnaður nokkurs annars
ríkis.
Annað sem sameinar krísuríkin
er að þau glíma öll við viðvarandi
viðskiptahalla en slíkum halla fylgir
ávallt aukin skuldsetning. Ríkin
geta því ekki treyst á fjármagn að
utan til þess að greiða niður skuldir.
Dýpri rætur vandans
Þótt beinar skýringar skuldakrepp-
unnar séu einfaldar má segja að
vandinn sé dýpri því skuldakrepp-
an hefur afhjúpað ákveðna galla í
gangvirki evrusamstarfsins.
Hagstjórn hins opinbera er yfir-
leitt skipt í tvennt. Annars vegar
peningamálastjórn sem er á hendi
seðlabanka og hins vegar stjórn
ríkisfjármála sem er á hendi
ríkis stjórna. Evrusamstarfið
byggir á sameiginlegri peninga-
málastjórn en stjórn ríkisfjár-
mála er á hendi hvers ríkis fyrir
sig. Evruríkin samþykktu öll hinn
svokallaða stöðugleika- og vaxtar-
samning sem átti að koma í veg
fyrir að ólík stjórn ríkisfjármála
myndi valda innbyrðis ójafnvægi
milli evruríkjanna. Nú hefur hins
vegar komið í ljós að samningur-
inn reyndist ekki nægileg vörn.
Frá því að evran varð til má
segja að norður- og suðurhluti
evrusvæðisins hafi rekið hvor frá
öðrum þar sem ekki voru til staðar
úrræði til að leiðrétta ójafnvæg-
ið. Hlutfallslegur launakostnaður
jókst merkjanlega í ríkjum eins og
Grikklandi og Spáni en minnkaði í
til að mynda Þýskalandi.
Þetta gerðist aðallega af tveim-
ur ástæðum. Í fyrsta lagi þar sem
norðurríkin fylgdu aðhaldssamri
og má segja skynsamlegri ríkis-
fjármálastefnu en suðurríkin. Án
evrunnar hefði gengi gjaldmiðla
suðurríkjanna styrkst til að leið-
rétta jafnvægið en evran kom í
veg fyrir það og ójafnvægið ágerð-
ist.
Hin ástæðan er sú að raungengi
krísuríkjanna virðist hafa verið of
lágt þegar þau skiptu yfir í evruna
og raungengi Þýskalands, Frakk-
lands og fleiri ríkja of hátt. Þetta
olli nafnvaxtamun sem gerði það
að verkum að mikið fjármagn
flæddi frá norðurríkjunum til
suðurríkjanna á fyrri hluta síðasta
áratugar. Það kynti undir fast-
eignabóluna sem varð í nokkrum
krísuríkjanna á meðan norðurrík-
in glímdu við hægan vöxt.
Hver er framtíð evrusvæðisins?
Enn er ansi langsótt að halda því
fram að evrusamstarfinu verði
einfaldlega hætt vegna skulda-
kreppunnar þótt það sé ekki úti-
lokað. Hins vegar verða að öllum
líkindum gerðar breytingar á
fyrirkomulagi evrusamstarfsins
þegar skuldakreppunni er lokið.
Þó ber að taka fram að henni er
hvergi nærri lokið. Ef marka má
spámarkaðinn Intrade eru nokkr-
ar líkur á því að eitthvert evru-
ríkjanna dragi sig úr samstarf-
inu á næstu misserum. Þá verður
að teljast líklegt að afskrifa þurfi
hluta af skuldum eins eða fleiri
krísuríkjanna.
Í framhaldinu blasa í raun tveir
kostir við evruríkjunum. Annað-
hvort að setja strangari reglur um
ríkisfjármál hvers ríkis fyrir sig
eða þá að koma einfaldlega á sam-
eiginlegri stjórn ríkisfjármála.
Seinni kosturinn virðist aftur á
móti pólitískt óraunhæfur og því
er sá fyrri mun líklegri.
Ekkert hefur verið ákveðið um
hvernig slíkum breytingum verð-
ur háttað. Líklegast er þó að ríkj-
um með óhóflegan fjárlagahalla
og laka skuldastöðu verði refsað
sem og að einhvers konar hvata-
kerfi verði komið á til að tak-
marka óhóflegan viðskiptahalla.
Af hverju lætin núna?
Sá titringur sem hefur skekið
markaði síðustu daga virðist stafa
af því að fjárfestar séu að verða
sífellt svartsýnni á að stjórnmála-
og seðlabankamönnum takist að
leysa fyrirliggjandi vanda.
Í viðtali við Fréttablaðið í gær
sagði Gylfi Zoëga, prófessor í
hagfræði við Háskóla Íslands, að
stjórnmálamönnum í Evrópu hefði
ekki tekist að koma sér saman um
það hver eigi að bera kostnaðinn
við fjármálakreppuna. Auk þess
hafa björgunaraðgerðir sem grip-
ið hefur verið til verið ósannfær-
andi.
Gylfi sagði mikilvægustu
spurninguna vera hver eigi að
bera tapið. Eigendur bankanna
eða skattgreiðendur? Ef svarið
er skattgreiðendur, þá hvort það
eru skattgreiðendur þeirra ríkja
þar sem slæmu lánin voru veitt
eða þeirra þar sem lánin voru
tekin. Þá er einnig tekist á um það
hvernig brúa á fjárlagagöt krísu-
ríkjanna. Eiga þeir efnuðu að taka
höggið með skattahækkunum, þeir
sem minna hafa í gegnum niður-
skurð á opinberri þjónustu eða þá
lánardrottnar með gengisfalli evr-
unnar og verðbólgu?
Þetta eru erfiðar pólitískar
spurningar og meðan ekki liggja
fyrir svör við þeim mun skulda-
kreppan halda áfram. Evrusam-
starfið er að ganga í gegnum sína
erfiðustu raun.
Skuldakreppan í Evrópu magnast
SEÐLABANKI EVRÓPU Margir kalla eftir markvissari aðgerðum við skuldakreppunni frá Evrópska seðlabankanum. Skuldakreppan
hefur reynst erfiðasta raun evrusamstarfsins hingað til. NORDICPHOTOS/AFP
Magnús Þorlákur
Lúðvíksson
magnusl@frettabladid.is
Evrópski seðlabankinn sendi frá sér tilkynningu á sunnudagskvöld um að bankinn
hygðist berjast gegn skuldakreppunni með því að kaupa upp spænsk og ítölsk ríkis-
skuldabréf. Tilkynningin hafði þau áhrif að í gær lækkaði ávöxtunarkrafa á ríkisskulda-
bréf ríkjanna merkjanlega þótt hlutabréfamarkaðir hafi haldið áfram að falla. Hvort
skuldabréfakaupin hafi tilætluð áhrif til lengri tíma á hins vegar eftir að koma í ljós.
Evrópski seðlabankinn hefur verið tregur til að aðhafast í baráttunni gegn skulda-
kreppunni og fara þar með út fyrir helsta hlutverk sitt: að hafa hemil á verðbólgu.
Stjórnendur bankans hafa hvatt stjórnmálamenn til að koma á stjórn á ríkisfjármálunum
í krísuríkjunum og leysa vandann þar með sjálfir. Sumir hagfræðingar hafa hins vegar
gagnrýnt bankann fyrir þetta aðgerðaleysi og sagt að það væri kominn tími til að eyða
hluta af þeim mikla trúverðugleika sem bankinn hefur byggt upp frá stofnun sinni.
Evrópski seðlabankinn heitir aðstoð