Musica - 01.07.1948, Blaðsíða 27

V AGN KAPPEL :
Saga tónlistarinnar
2. grein.
Niðurlöndin og Palestrina.
Polyfon þýðir fleirröddun.
Til þess að Ihægt sé að kalla laghluta pólyfóniskan
þarf hver rödd að vera sjáljstœð (sérstakt lag), en
saman þurfa raddirnar að mynda harmoniska ein-
ingu.
Allt þangað til um 1600 er gullöld fleirröddunar-
innar og frá því um 1400 eru Niðurlendingar þar
fremstir í flokki.
Josquin des Prés.
Eitt af stærstu nöfnum þessa tímabils var Josquin
des Prés (1450—1521).
Hann var eftirlætistónskáld Lúters. Eftir hann eru
þekktar um það bil 30 messur og sýna þær, fyrir
utan mikið tónlistargildi, með hvílíkum tæknilegum
yfirburðum Niðurlendingar notuðu sér möguleika
fleirröddunarinnar út í æsar.
T. d. er eitt lag eftir Prés þannig byggt, að allar
raddirnar byrja jafnt, en undirröddin fer helmingi
hraðar og yfirröddin þrisvar sinnum ihraðar en milli-
röddin.
Prés náði alveg (hinum fljótandi ihreyfingum fleir-
röddunarinnar, þannig, að raddirnar fylgjast ekki
rytmiskt að, heldur grípa ihver inn í aðra, eins og
tannihjól, svo laglínan rennur stöðugt áfram, þar til
að allar raddirnar sameinást í endakaflanum (Kad-
ensunni).
Prés fæddist í Condé um 1450 og varð ungur söngv-
ari hjá pávanum í Róm, en hætti þar fljótlega og
réðist fyrst í þjónustu hjá Lorenzo hertoga Flórenz-
borgar og seinna til Lúðvíks 12. Frakkakonungs.
Eitt sinn lofaði konungur Prés stöðu sem reglustjóra
(Kanonikus) við hirðina, með þar tilheyrandi laun-
urn, en gleymdi því aftur.
Prés lét þá uppfæra eftir sig verk við hirðina samið
v>ð orðin „Minstu löforðs þíns við þjón þinn, því þú
lezt mig vona“.
Er þessi fínlega áminning hjálpaði ekki til, samdi
hann nýtt verk við orðin „Ég á engan hlut í ríkidæmi
hinna dauðlegu". Þessi áminning varð til þess, að kon-
ungur minntist loforðs síns og veitti Prés stöðuna,
samdi hann þá, fullur þakklætis þriðju tónsm'íðina
við orðin „Herra, þú hefur sýnt þjóni þínum velgerð“.
Rétt fyrir dauða sinn fór þessi gamli meistari aftur
til Condé.
Skyldur hinum niðurlenzka stíl var hinn franski.
Meðal hinna stærstu innan hans var Claude Goudi-
mel (1505—72), var hann Hugenotti og var myrtur
með trúbræðrum sínum á hinni illræmdu Barthóló-
meusarnóttu.
Lasso og Palestrina.
Hin síðasti og jafnframt sá mesti hinna hollenzku
meistara var Orlando di Lasso (1532—94).
Hann er fæddur í Mons í Hennegaufylki, en fór
mjög ungur til Italíu og þaðan til Múndhen, þar sem
hann varð hirðhljómsveitarstjóri.
Hann var mjög staffssamur og liggja eftir hann
ógrynni af messum og sm'ásálmu og auk þess verald-
leg lög „Kanson’s" eða ástarlög.
Sérlega þekktir urðu ihinir frægu borðsálmar hans
(Psalmi Poenitentiales).
Lasso undi sér engrar hvíldar og sagði alltaf, er
vinir hans hvöttu hann til að leita sér ihvíldar: „Guð
Orlando di Lasso. Palestrina.
MUSICA 27