Morgunblaðið - 28.11.2008, Page 28

28 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 2008
NÚ ÞEGAR verið er
að endurskoða lögin
um þjóðkirkjuna frá
1997 er eðlilegt að
spurt sé hvort sú skip-
an mála sem þá var
komið á hafi náð til-
gangi sínum, hvort hin
frjálsa og sjálfstæða
þjóðkirkja sé betur
tengd við þjóðlífið og
lifandi starf í söfnuðunum en áður.
Ekki hefur verið gerð kerfisbundin
úttekt á því hvernig hin nýja skipan
virkar en þeir eru margir sem efast
um að þjóðkirkjan sé öflugri nú en
fyrir tíu árum – að fleiri taki þátt í
helgihaldi hennar og láti til sín taka í
samfélaginu á grundvelli kristinnar
trúarsannfæringar sinnar. Nú er því
tilefni til að skoða stjórnkerfi og
skipan kirkjunnar og ræða hvaða
leiðir eru færar til þess að hún verði
það krydd og ljós í þjóðlífinu sem
vonir standa til, því víst er um það að
margir líta til hennar og óska þess að
starf hennar megi eflast á sem flest-
um sviðum. Til þess að hún styrkist
sem þjóðkirkja verður einnig að huga
að hinum margslungnu sögulegu
tengslum hennar við þjóðina. Að-
greining ríkis og kirkju gerir það enn
brýnna en áður að hugað sé að þess-
um tengslum og að skipulaginu sé
hagrætt þannig að þjóðkirkjan verði
lifandi og skapandi trúfélag sem geti
tekist á við margbreytileg viðfangs-
efni.
Eitt af því sem vel hefur tekist
með þeirri nýju skipan sem komst á í
kjölfar laganna frá 1997 var valið á
forsetum kirkjuþings. Það þarf að
efla stöðu þeirra og um leið þarf að
styrkja stöðu biskupafundar og fá
biskupunum á Hólum og í Skálholti
eiginleg biskupsdæmi. Starfshættir
kirkjunnar á landsbyggðinni eru með
öðrum hætti en á Reykjavíkursvæð-
inu. Ábyrgir biskupar á hinum forn-
helgu stöðum myndu gera starf
hennar skilvirkara sem var einmitt
markmiðið með sjálfstæði kirkj-
unnar og aðgreiningu hennar frá rík-
inu. Biskupinn í
Reykjavík gæti þó
áfram verið oddviti
biskupafundar í ýmsum
málum. Þetta er hug-
mynd sem hefur oft
skotið upp kollinum í
umræðum um skipan
íslensku þjóðkirkj-
unnar og það ætti að
vera auðvelt að kanna
það hver sé vilji kirkju-
fólks nú varðandi þetta
atriði.
Sú stefna að gera
þjóðkirkjuna sjálfstæða og frjálsa
virðist að mati margra fela það í sér
að vald biskups Íslands þurfi að ná
yfir sem flestar stofnanir og nefndir
kirkjunnar. Það er í sjálfu sér skilj-
anlegt að ríkisvaldið (og fjölmiðlar)
vilji geta snúið sér til eins aðila sem
tali í öllum málum fyrir hönd kirkj-
unnar og það getur verið skyn-
samlegt út frá lögfræðilegu og
rekstrarhagfræðilegu sjónarmiði, en
það er alls ekki gott fyrir þjóðkirkju
sem er eining um ólíkar trúarskoð-
anir, reynslu og lífsviðhorf.
Það má færa rök fyrir því að bisk-
upsembættið í Þjóðkirkjunni eigi rót
sína að rekja til hinna fornhelgu bisk-
upsembætta sem erlent vald lagði
niður um aldamótin 1800 til þess að
ná betri tökum á stjórn landsins.
Þjóðkirkjan varð í raun til eftir að Ís-
lendingar fengu heimastjórn í upp-
hafi síðustu aldar og þá urðu tímamót
varðandi skipan kirkjumála í landinu.
Þegar stiftsyfirvöldin voru lögð niður
(amtmaður og biskup) töldu ýmsir
mætir alþingismenn og prestar að
leggja mætti biskupsembættið niður
eða sameina það prófastsembætti
eða embætti forstöðumanns Presta-
skólans. Þórhallur Bjarnarson for-
stöðumaður Prestaskólans gegndi
lykilhlutverki í því að móta Þjóð-
kirkjuna eins og við þekkjum hana
og hann neitaði að fara til Kaup-
mannahafnar til að vígjast þar af Sjá-
landsbiskupi (sem var eins konar
erkibiskup dönsku ríkiskirkjunnar).
En hvað þá með biskupsvígsluna?
Jú, Þórhallur gat þegið hana af for-
vera sínum og vildi auk þess styrkja
stöðu embættisins með því að láta
vígsluna fara fram í Skálholti. Það
reyndist þó útilokað því að forveri
hans, Hallgrímur Sveinsson, var fár-
sjúkur auk þess sem allt var í nið-
urníðslu í Skálholti, engin boðleg hús
og kirkjan lítil timburkirkja. Þórhall-
ur biskup tengdi embætti sitt enn
frekar hinum fornhelgu biskupsemb-
ættum með því að halda prestastefn-
una árið 1910 á Hólum og gera úr
henni eins konar kirkjuþing. Alþingi
rak svo smiðshöggið á þennan skiln-
ing hans með því að samþykkja lög
um vígslubiskupa fyrir hin fornu
stifti á Hólum og í Skálholti og voru
til þess valdir mætir prestar sem þó
sátu áfram í prestaköllum sínum. Nú
sitja þessa virðulegu staði biskupar
sem kosnir hafa verið á sama hátt og
biskup Íslands sem situr í Reykjavík.
Búið er að leggja mikið fé í það að
byggja þessa staði upp sem kirkju-
og þjóðmenningarmiðstöðvar og
mikill stuðningur hefur fengist frá
Norðurlöndunum vegna þess að þar
hefur sá skilningur verið fyrir hendi
að þessir fornhelgu staðir séu að-
alsmerki íslensku Þjóðkirkjunnar.
Þjóðkirkjan skilgreinir sérstöðu
sína þannig að hún þjóni lands-
mönnum öllum, veiti kirkjulega þjón-
ustu óháð því hvar þeir búa á landinu,
en nú virðist sem kirkjuþing ætli að
skilgreina sjálfstæði Þjóðkirkjunnar
þannig að best sé að færa sem mest
frumkvæði og ábyrgð á einn stað, á
biskupsstofuna á Laugavegi 31 í
Reykjavík. Er það virkilega vilji sitj-
andi kirkjuþings sem túlkar vilja
kirkjufólks í hinum dreifðu byggðum
landsins?
Hólar og Skálholt og
sjálfstæði Þjóðkirkjunnar
Pétur Pétursson
ber upp spurningar
til Kirkjuþings
»… nú virðist sem
kirkjuþing ætli að
skilgreina sjálfstæði
þjóðkirkjunnar þannig
að best sé að færa sem
mest frumkvæði og
ábyrgð á einn stað …
dr. Pétur Pétursson,
Höfundur er prófessor í guðfræði og
starfandi forseti guðfræði- og trúar-
bragðafræðideildar Háskóla Íslands
HÖRMUNGAR
miklar dynja nú yfir
heimsbyggðina, og yfir
okkur eyjarskeggja sér
í lagi, að mér skilst.
Fyrirtæki og ein-
staklingar missa og
tapa sem aldrei fyrr.
Sumir tapa öllu spari-
fénu sínu, aðrir tapa jafnvel pen-
ingaupphæðum sem venjulegt fólk
kann ekki að telja upp í. Enn aðrir
missa bara móðinn (hafa kannski
engu öðru að tapa). Þjóðin, sem fyr-
ir fáeinum vikum síðan var ríkasta,
óspilltasta og hamingjusamasta
þjóð í heimi, er nú bláfátæk, ger-
spillt og hundfúl. Tilveran er sann-
arlega hverful – og afstæð.
Nóg um það, mig langar að vekja
máls á allt annars konar kreppu – á
Íslandi. Mig langar að segja aðeins
frá vini mínum Matta. Hann heitir
eiginlega Mehdi, en hann er búinn
að dvelja svo lengi á Íslandi að í
mínum augum er hann löngu orðinn
Matti.
Matti vinur minn er flóttamaður
frá Íran. Hann barst hingað til
lands fyrir fjórum árum síðan, í
miðju „góðærinu“, á flótta undan
lífshættu. Hann var minniháttar
skrifstofublók í Íran, ríkisstarfs-
maður. Honum urðu á afglöp í
starfi, hann týndi einhverjum leyni-
skjölum. Í flestum
siðmenntuðum lönd-
um er mönnum í
versta falli vikið úr
starfi fyrir það, en í
Íran er slíkt líf-
látssök.
Nú er það svo að á
Íslandi tökum við
helst ekki við flótta-
fólki, nema algerlega
tilneydd, af Samein-
uðu þjóðunum og
Rauða krossinum. Og
þá fáeinum útvöldum,
sem embættismenn velja í flótta-
mannabúðum heimsins. Ef þeir
dúkka upp sjálfir er þeim án und-
antekninga neitað um landvist-
arleyfi, þeir geta áfrýjað eitthvað,
en fá í fæstum tilfellum neitt út úr
því nema aðeins lengri dvöl í flótta-
mannabúðunum í Keflavík og eru
síðan sendir til þess lands sem þeir
komu frá til Íslands og þaðan – ja
Guð má vita hvert – og hvað. Það
er ekki okkar mál og eftir því bíður
Matti núna.
En í örfáum tilfellum fylgir þó
síðustu neituninni „klásúla“ sem í
raun er einskonar landvistarleyfi;
„dvalarleyfi af mannúðarástæðum á
grundvelli 2. mgr. 11 gr. laga nr
96\2002...“
Við Matti erum jafnaldrar, urð-
um fimmtugir á árinu. Hann er ein-
stakt ljúfmenni og valmenni. Hann
hefur sem sagt dvalið hér síðustu
fjögur ár og ég hafði eiginlega
hlakkað til að eiga hann að hér í ell-
inni. Fyrstu árin var hann vongóð-
ur, lífsglaður og þakklátur fyrir að
vera á lífi, nú er hann aðeins skuggi
af sjálfum sér, bókstaflega. Hann er
búinn að vera í mótmælasvelti frá
3. nóvember eftir að hann fékk síð-
ustu neitunina, og er að dauða kom-
inn. Hann liggur í bæli sínu suður í
Keflavík og bíður eftir að verða
sendur til Írans, samkvæmt úr-
skurði yfirvalda. Læknir lítur til
hans öðru hverju og sagði honum
síðast að hann ætti eftir fáeina
daga ólifaða ef hann nærðist ekki,
en ef hann vildi byrja að nærast
mætti hanni hringja í sig og yrði
honum þá komið inn á spítala til að
fá næringu í æð. En Matti vill frek-
ar deyja úr hungri á Íslandi en fyr-
ir hendi yfirvalda í Íran.
Nú bið ég Guð að mýkja hjörtu
viðkomandi yfirvalda, að þau megi
skoða mál hans einu sinni enn og
veita honum dvalarleyfi af mann-
úðarástæðum. Með fyrirfram þökk.
Ólafur Halldórsson
vekur athygli á mót-
mælasvelti íransks
manns á Suð-
urnesjum
»Hann er búinn að
vera í mótmælasvelti
frá 3. nóvember eftir að
hann fékk síðustu neit-
unina, og er að dauða
kominn. Hann liggur í
bæli sínu suður í Kefla-
vík og bíður eftir að
verða sendur til Írans...
Ólafur Halldórsson
Höfundur er sjómaður.
Annarskonar kreppa
Í DAG verður haldin
fjármálaráðstefna
íþróttahreyfingarinnar.
Nokkuð er síðan síð-
asta ráðstefna var hald-
in, en þær varða stóran
hluta þjóðarinnar í ljósi
þess að um er að ræða
stærstu frjálsu fé-
lagasamtök landsins
með nálægt 140 þúsund skráða fé-
laga.
Viðfangsefni ráðstefnunnar ber
keim af því ástandi sem ríkir í efn-
hagsmálum þjóðarinnar. Fáum
dylst að ástandið hefur hitt íþrótta-
hreyfinguna illa, enda byggjast fjár-
hagsstoðir hreyfingarinnar að
mestu leyti á eigin fjármögnun – þar
á meðal frá atvinnulífi og heimilum í
landinu. Mikilvægi opinberra fram-
laga til grunnstarfsemi er því um-
talsvert.
Það er eitt af lögbundnum hlut-
verkum Íþrótta- og Ólympíusam-
bands Íslands að standa vörð um
sjálfstæði íþróttahreyfingarinnar.
Það sjálfstæði getur verið dýru
verði keypt, og byggist fyrst og
fremst á uppbyggingu stjórn-
skipulags sjálfboðaliða í grasrót-
arstarfi undanfarna öld.
Það er brýnt að þjóðin standi sam-
eiginlega vörð um þetta stjórn-
skipulag á tímum samdráttar.
Margföldunaráhrif starfseminnar
eru mikil, og hver króna sem lögð er
til íþrótta skilar sér margfalt til
baka í formi betra samfélags og fé-
lagslegra forvarna. Um það er ekki
deilt, og til grundvallar því liggja
viðurkenndar rannsóknir.
Framkvæmdastjórn Íþrótta- og
Ólympíusambands Íslands ályktaði
á fundi í október síðastliðnum að
öðru fremur beri að standa vörð um
barna- og unglinga-
starf hreyfingarinnar
og gæta jafnframt að
hinu verðmæta stjórn-
skipulagi sjálf-
boðaliðastarfsins.
Líklega er óvíða far-
ið með fé af jafnmikilli
ábyrgð og innan
íþróttahreyfing-
arinnar. Svigrúm til
niðurskurðar er lítið,
en þar sem borð hefur
verið fyrir báru hafa
íþróttafélög og sambandsaðilar þeg-
ar gripið til ábyrgra ráðstafana.
Ekki er þó hyggilegt að ganga of
nærri afreksstarfi, enda er þar að
finna nauðsynlegar fyrirmyndir
æskunnar og drifkraftinn að baki fé-
lagsstarfinu.
Íþróttir eru orðnar órjúfanlegur
hluti þeirrar samfélagsgerðar sem
við viljum byggja, og mikilvægt að
sú staðreynd sé höfð í huga við end-
urreisn íslensks samfélags úr rúst-
um efnahagslægðar. Þegnar lands-
ins munu ekki sætta sig við samfélag
án öflugrar íþróttastarfsemi fyrir
börn og ungmenni, né afreksfólks
sem hægt er að sameinast um.
Fjármálaráðstefnu íþróttahreyf-
ingarinnar er ætlað að varpa ljósi á
stöðu mála, sóknarfæri og úrræði,
samhliða því að koma á framfæri
sjónarmiðum þeirra sem hagsmuna
eiga að gæta.
Fjármálaráð-
stefna íþrótta-
hreyfingarinnar
Ólafur Rafnsson
skrifar um stöðu
íþróttahreyfing-
arinnar
Ólafur Rafnsson
» ...ástandið hefur hitt
íþróttahreyfinguna
illa, enda byggjast fjár-
hagsstoðir hreyfing-
arinnar að mestu leyti á
eigin fjármögnun...
Höfundur er forseti Íþrótta-
og Ólympíusambands Íslands.
Í AÐSENDRI
grein, sem þú stílar
sem bréf til útvarps-
stjóra Páls Magn-
ússonar í Morg-
unblaðinu í fyrradag,
notar þú gamalt trikk
valdsmannsins. Þú
sakar mig um að vera
málpípa pólitískra and-
stæðinga þinna.
Ástæðan er sú að ég tók í útvarps-
þættinum Krossgötum á Rás eitt
viðtal við oddvita minnihlutans í
bæjarstjórn Kópavogs, Guðríði Arn-
ardóttur, en boðaði að talað yrði við
yfirvöld í Kópavogi í næsta þætti,
svo þau gætu brugðist við. Að sjálf-
sögðu sendi ég þér skeyti nú í byrjun
vikunnar og bauð þér að koma í þátt-
inn og ræða skipulagsmál og gagn-
rýni Guðríðar. En þú kýst að svara
með opnu bréfi sem er fullt af dylgj-
um og aðdróttunum gagnvart mér,
en furðulegum smeðjuskap gagn-
vart útvarpsstjóra þar sem þú hrós-
ar honum fyrir röggsemi í máli G.
Péturs, fyrrum fréttamanns á Rúv,
en undrast að ég skuli „ennþá vera á
launaskrá“ hjá Páli. Áður en lengra
er haldið vil ég skjóta að þeirri at-
hugasemd, Gunnar, að ég er ekki á
launaskrá hjá Páli Magnússyni. Það
er misskilningur. Ríkisútvarpið er
ekki hans einkafyrirtæki frekar en
Kópavogur er þitt einkabæjarfélag.
Hér er önnur at-
hugasemd: Þeir sem
hlustað hafa á Kross-
götur vita að ég hef
aldrei hlíft Samfylking-
unni við gagnrýni. Í
Krossgötuþætti fyrr á
þessu ári kom fram
hörð gagnrýni viðmæl-
enda minna á skipu-
lagsmál í Hafnarfirði
og vinnubrögð Sam-
fylkingar þar í bæ
(einkum vegna Strand-
götu og Norðurbakka).
Ég var líka á þessu ári með ítarlegt
viðtal við Dag B. Eggertsson þar
sem ég spurði hann ítekað gagn-
rýnna spurninga vegna klúðursins
við skipulag Laugavegar 4-6.
Það má líka fljóta með að fyrir
einu og hálfu ári tók ég langt viðtal
við þig, Gunnar, um skipulagsmál í
Kópavogi og þær miklu deilur sem
um þau hafa spunnist undanfarin tvö
eða þrjú ár. Þú svaraðir fullum hálsi,
ef ég man rétt, og vísaðir allri gagn-
rýni á bug. Viðtal mitt við Guðríði
Arnardóttur laugardaginn 22. nóv-
ember var fyrsta viðtal mitt við full-
trúa minnihlutans í bæjarstjórninni.
Mér finnst rétt að fram komi að
auk viðtalsins við Guðríði var í þætt-
inum rætt við hagfræðingana Magn-
ús Árna Skúlason og Guðrúnu John-
sen um gríðarlegt offramboð á
nýbyggðum húsum og þátt bygging-
arfélaga, lánastofnana og sveit-
arstjórnarmanna í öllu því dæmi.
Auk þess var Kristinn R. Ólafsson
Mættu í þáttinn,
Gunnar I. Birgisson
Hjálmar Sveinsson
svarar bæjarstjór-
anum í Kópavogi
Hjálmar Sveinsson