Morgunblaðið - 28.11.2008, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 2008
Jón
Baldvin
Hannibalsson
Lofandi
laugardagur
LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2008
Á Nýja Íslandi
býr vonsvikin
þjóð í leit að
sjálfri sér
Steinar Bragi
Að tengjast kven-
hataranum í sér
Nýr krimmi frá
Ævari Erni
Lestu kafla úr nýjustu bók
hans, sem gerist á dögum
fjármálahrunsins á Íslandi
Njóttu laugardagsins til fulls.
Tryggðu þér áskrift á mbl.is/
askrift eða í síma 569 1122
F
í
t
o
n
/
S
Í
A
VIÐ kerfishrun rís eðlilega krafa
um rannsókn, að sannleikurinn verði
leiddur í ljós og hinir seku dregnir til
ábyrgðar. Formenn flokkanna hafa
mótað tillögur um rannsóknarnefnd
er gefi út skýrslu um hrunið. Enn-
fremur hefur verið kynntur farvegur
þeirra sakamála sem rannsaka þarf.
Þetta eru mikilvægir áfangar. En þeg-
ar heiftin ólgar er brýnt að gæta að
umburðarlyndi og víðsýni. Þó rétt sé að ríkisvaldið beiti
sér fyrir einni rannsókn þá verður sú rannsókn aldrei
tæmandi og niðurstaða hennar verður aldrei Sannleik-
urinn eða Réttlætið. Til þess er umfang málsins of mikið
og hliðar þess margar. Þetta er hið stóra mál okkar kyn-
slóðar og í bönkunum og stjórnkerfinu eru leynd-
arskjölin okkar. Það er þess vegna full ástæða til þess að
opna einsog frekast er kostur aðgang að gögnunum svo
gagnsæi verði sem mest. Mikilvægt er líka að gögn er-
lendra starfsstöðva íslensku bankanna verði afrituð og
flutt heim, því þar hefur margur snúningurinn verið tek-
inn í skjóli Lúxemborgar og skattaeyjanna en á ábyrgð
íslenskra skattgreiðenda. Nauðsynlegt er þó um leið að
gæta að þeim hluta bankaleyndar sem verndar friðhelgi
einkalífs.
Við höfum við svipaðar aðstæður fjölmörg fordæmi
fyrir því að auk rannsóknar hins opinbera sé með lögum
veittur aðgangur að gögnum um stór, umdeild mál. Þá
er slíkur aðgangur veittur fjölmiðlamönnum, fræði-
mönnum eða öðrum rannsakendum með skilyrðum um
takmarkanir á aðgangi, ópersónugreinanlegan aðgang,
trúnað eða annað til að tryggja að ekki sé misfarið með
viðkvæmar persónuupplýsingar og forðast óstaðfestan
söguburð og slúður. Sagnfræðin hefur sín sjónarhorn,
verkfræðin önnur, viðskiptafræðin hin þriðju, lögfræðin,
siðfræðin, hagfræðin, fjölmargar fræðigreinar hafa
margt að rannsaka, læra og miðla. Þetta gefur fólki úr
ýmsum áttum, með ólíka reynslu og menntun, tækifæri
til að skoða það sem gerðist frá mörgum og ólíkum sjón-
arhornum og miðla síðan niðurstöðum sínum í um-
ræðuna til að auðga hana og hjálpa okkur öllum við að
skilja hvað gerðist og hvernig skynsamlegast er að haga
málum í framtíðinni. Og einmitt framtíðarinnar vegna
skiptir máli að sem flestir komi að rannsókninni því hin-
ar fjölbreytilegu skoðanir og frjáls skipti á þeim hafa
jafnan verið drifkraftur framfara í heiminum. Því við er-
um hvorki kommúnistar né fasistar sem fara um með
stóra dóm, heldur lýðræðissamfélag sem ræðir og rann-
sakar áður en dæmt er.
Rannsóknarrétturinn
Helgi Hjörvar, alþingismaður
Samfylkingarinnar.
ÞAÐ er klárt
mál að ríkis-
stjórnin á í vök
að verjast þessa
dagana. Að
mörgu leyti
vegna eigin
klúðurs og sök-
um skorts á
upplýsingum.
Almenningur vill vera með í ráð-
um og vill fá að vita hvar málin
standa, helst á hverjum degi.
Það er ekki svo mikið mál fyrir
stjórnina að setja upp vefsvæði
sem útskýrir hvar öll mál standa
og einnig um allar þær breytingar
sem gerðar hafa verið á lögum og
reglum. Á þessu vefsvæði væri
hægt að senda inn fyrirspurnir um
allt milli himins og jarðar og ráð-
herrar og þingmenn sem fyrir-
spurnirnar beindust að myndu
sjálfir svara þeim. Margar fyr-
irspurnir yrðu um sömu mál og
því væri fljótlega komið upp svo-
kölluðu FAQ (Algengar spurn-
ingar), AS.
Þar með þyrftu ráðherrar ein-
ungis að svara sömu spurningunni
einu sinni en í framhaldinu að
uppfæra hvar þessi mál stæðu.
Tökum dæmi: olíuleit á Dreka-
svæðinu svokallaða, hvar stendur
það mál og hvað mun gerast á
næstu mánuðum eða árum? Össur
myndi að sjálfsögðu svara fyrir
þetta mál og almenningur fengi
upplýsingar um stöðuna nákvæm-
lega eins og hún er hverju sinni.
Þetta myndi ekki taka eins mikinn
tíma frá stjórninni og mætti halda
enda yrði uppfærsla síðunnar í
höndum fagmanna, gæti jafnvel
skapað nokkur störf og ekki veitir
af því! Hverjar eru eignir og
skuldir gömlu bankanna? Hvar
stendur Icesave-málið? Hvaða
breytingar hafa verið gerðar á
lögum síðan bankahrunið reið
yfir? Má búast við breytingum eða
niðurfellingu á verðtryggingu
lána? Hvenær verður farið í að
rannsaka ástæður bankahrunsins?
Þær eru margar spurningarnar
sem brenna á fólkinu í landinu
þessa dagana og ekki að ástæðu-
lausu. Ef ríkisstjórnin myndi setja
upp vefsíðu með upplýsingum um
hvar tiltekin mál stæðu, væri
hægt að sefa mikla reiði í fólki.
En ef ríkisstjórnin myndi setja
upp slíka síðu yrðu svörin að vera
heiðarleg og mættu ekki verða
enn einn vettvangur til að niður-
lægja og misbjóða almenningi. Ég
vona að vel verði tekið í þessa
hugmynd og hún framkvæmd sem
fyrst. Þetta myndi auðvelda fólki
að mynda sér raunhæfa skoðun á
mörgum málum sem nú virðist
erfitt að fá svör við. Látið nú
verkin tala, svona einu sinni.
Upplýsinga-
flæði
Óskar Steinn Gestsson,
verkamaður.
ÞAÐ eru mikil tíðindi í íslenskum stjórnmálum að tveir
stjórnmálaflokkar, Sjálfstæðisflokkurinn og Framsókn-
arflokkurinn, ætla að halda flokksþing í janúar nk. og fjalla
m.a. um afstöðuna til Evrópusambandsins. Miðað við sam-
þykkt Framsóknar á síðasta miðstjórnarfundi flokksins má
reikna með að flokkurinn samþykki að sækja eigi um aðild
að Evrópusambandinu. Framsókn hefur þokast að því
marki lengi undanfarið. Sjálfstæðisflokkurinn hefur skipað
sérstaka Evrópunefnd sem fjalla á um afstöðuna til Evr-
ópusambandsins og leggja niðurstöðuna fyrir landsfund flokksins sem hald-
inn verður í lok janúar nk. Búist er við því að það dragi til tíðinda í Evrópu-
málum hjá Sjálfstæðisflokknum á landsfundinum. Samtök atvinnulífsins eru
þeirrar skoðunar að sækja eigi um aðild að Evrópusambandinu og hið sama
er að segja um Alþýðusamband Íslands.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur alltaf sótt mikið fylgi til atvinnurekenda og ef
flokkurinn ætlar að ganga í takt við atvinnulífið verður hann að breyta stefnu
sinni varðandi ESB. Sjálfstæðisflokkurinn á einnig talsvert fylgi í verkalýðs-
hreyfingunni og þar er enn ákveðnari stuðningur við ESB en hjá Samtökum
atvinnulífsins. Fjármálakreppan rekur á eftir því að ríkisstjórnin taki afstöðu
til ESB. Margt bendir til þess að Sjálfstæðisflokkurinn breyti afstöðu sinni í
Evrópumálum á landsfundinum í janúar og samþykki að sækja eigi um aðild
að ESB. Ef það verður niðurstaðan yrðu það stórtíðindi í íslenskum stjórn-
málum. Ekkert er þó öruggt í því efni fyrr en landsfundur flokksins hefur af-
greitt málið og búast má við talsverðum ágreiningi.
Kosningar í vor?
Afstaðan til ESB getur haft mikil áhrif á stjórnarsamstarfið. Það er á
stefnuskrá Samfylkingarinnar að sækja eigi um aðild að ESB en í stjórn-
arsáttmálanum segir aðeins að fylgjast eigi vel með öllum breytingum varð-
andi ESB og láta hagsmuni Íslands ráða. Hins vegar hefur fjármálakreppan
orðið til þess að margir samfylkingarmenn vilja að strax verði ákveðið að
sækja um aðild að ESB. Margir telja að umsókn um aðild að sambandinu hefði
góð áhrif og yrði til þess að auka traust á okkur erlendis. Umsókn benti til
þess að Ísland ætlaði að skipa sér í sveit með þjóðum Evrópusambandsins og
stefndi að því að taka upp evru. Hávær krafa er um það hjá almenningi að
fram fari þingkosningar næsta vor. Menn telja að á þann hátt axli stjórn-
málamenn ábyrgð á því hvernig komið er í fjármálum og efnahagsmálum
þjóðarinnar. Verði það niðurstaðan munu kosningarnar snúast um fjár-
málakreppuna og Evrópusambandið. Taki Sjálfstæðisflokkurinn afstöðu með
ESB mun það styrkja stjórnarsamstarfið. En ef Sjálfstæðisflokkurinn fellir að
sækja um aðild að ESB er meiri óvissa um framhald stjórnarsamstarfs. Það er
þó vel hugsanlegt að stjórnin haldi áfram ei að síður. Grasrótin í Samfylking-
unni mun þó telja nauðsynlegt að stjórnarflokkarnir endurnýi umboð sitt og
að fram fari þingkosningar. Ég tel víst að í öllu falli leggi Samfylkingin höf-
uðáherslu á aðild að ESB í næstu kosningum.
Hrun bankanna
Fólk ræðir að vonum mikið um hrun bankakerfisins. Hvernig gat það gerst
að allir stóru bankarnir 3 hryndu í einu og kæmust í þrot. Aðalástæðan er sú
að bankarnir voru orðnir alltof stórir og skulduðu alltof mikið erlendis. Þeir
tóku meiri og meiri erlend lán og enginn gerði athugasemd. við það. (Þor-
valdur Gylfason prófessor gerði þó athugasemdir). Þegar alþjóðlega fjár-
málakreppan skall á og allar lánalínur lokuðust gátu bankarnir ekki endur-
fjármagnað sig lengur og fóru á hliðina. Seðlabankinn og Fjármálaeftirlitið,
sem áttu að hafa eftirlit með bönkunum, sváfu á verðinum. Þessir eftirlits-
aðilar horfðu á íslensku bankana bólgna út og skuldsetja sig meira og meira
en gerðu ekkert í málinu. Það voru haldnir fundir og vakin athygli á slæmri
þróun bankanna í þessu efni en ekkert var gert. Forsætisráðherra segir að
bankastjórar viðskiptabankanna hafi sagt stöðuna betri en Seðlabankinn
sagði. Þeir virðast hafa fegrað ástandið. En raunveruleg staða bankanna lá
öll fyrir í uppgjörum bankanna og öðrum gögnum. Seðlabankinn gat fylgst
með lausafjárstöðu þeirra. Ég tel að eftirlitsaðilar hafi brugðist eftirlits-
skyldu sinni. Ríkisstjórnin brást einnig. Þessir aðilar voru allir stungnir
svefnþorni. Það var ekki nóg að hrópa viðvörunarorð. Það þurfti aðgerðir.
Og þeir aðilar sem höfðu yfir þeim að ráða áttu að beita þeim.
Er rétt að ganga í ESB?
Margir hagfræðingar telja að ef Ísland hefði verið í ESB og með evru væru
minni líkur á því að bankakerfið hér hefði komist í þrot. Ein ástæðan fyrir
erfiðleikum bankanna var sú að þeir höfðu ekki nægan gjaldeyri og Seðla-
bankinn gat ekki séð þeim fyrir gjaldeyri. Ef evra hefði verið í gildi hér hefði
það vandamál ekki komið upp. Og þá er komið að stóru spurningunni: Á Ís-
land að ganga í ESB og taka upp evru? Ég hallast að því. Það er þó forsenda
af minni hálfu að viðunandi samningar náist um sjávarútvegsmál. Við þurfum
að freista þess að halda áfram yfirráðum fiskimiðanna, þ.e. fá undanþágu.
Breytt landslag
í íslenskum stjórnmálum
Björgvin Guðmundsson
viðskiptafræðingur.