Morgunblaðið - 20.01.2009, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. JANÚAR 2009
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Átta áravaldatíðGeorge W.
Bush er lokið. For-
setinn fráfarandi
skilur eftir sig rjúkandi rúst.
Bandarískur efnahagur er í
molum. Þegar hann tók við var
afgangur á fjárlögum, nú er
hallinn meiri en nokkru sinni
áður. Röng stefna í peninga-
málum hefur skilað fjár-
málahruni, sem gætir um allan
heim, þar á meðal á Íslandi.
Tvær milljónir starfa hafa guf-
að upp í Bandaríkjunum á
undanförnum fjórum mán-
uðum. Húsnæðismarkaðurinn
er hruninn og þjóðarfram-
leiðslan skreppur saman.
Bush gerði í valdatíð sinni
atlögu að alþjóðlegu samstarfi.
Afraksturinn í umhverfis-
málum er enginn. Það má hrósa
honum fyrir baráttu gegn al-
næmi í Afríku, en þar þurfti
hann að skjóta sig í fótinn með
því að neita stofnunum um
styrk, sem dreifðu eða hvöttu
til notkunar getnaðarvarna.
Bush stóð sig sennilega einna
best í málefnum innflytjenda
og þar setti þingheimur honum
stólinn fyrir dyrnar.
Arfleifð Bush í utanríkis-
málum er skelfileg. Hryðju-
verkin 11. september 2001 voru
gríðarlegt áfall fyrir Banda-
ríkjamenn og samúð heimsins
var þeirra. Í franska dag-
blaðinu Le Monde var því sleg-
ið upp að nú væru allir í hjarta
sínu Bandaríkjamenn og var
þar vitnað til frægra orða
Johns F. Kennedys Banda-
ríkjaforseta eftir að Berlínar-
múrinn var reistur.
Í stað þess að nýta sér þá
samstöðu, sem myndaðist um
allan heim eftir
hryðjuverkin,
tókst Bush að
skapa sér andúð í
nánast öllum
heimshornum.
Bandaríkin hafa löngum
haldið á lofti kyndli frelsis,
jafnréttis og mannréttinda,
þótt vissulega hafi þessara há-
leitu hugsjóna ekki alltaf gætt í
verki. Bush náði hins vegar
botninum með atlögu sinni að
mannréttindum. Hann lýsti
velþóknun sinni á pyntingum
fanga. Tók steininn úr þegar
lögfræðingar stjórnar hans
settust niður til að finna leiðir
til að skilgreina pyntingar
þannig að þær féllu ekki undir
skuldbindingar alþjóðasátt-
mála. Sömuleiðis hafa órök-
studdar handtökur verið leyfð-
ar og þess eru dæmi að
mönnum hafi verið haldið svo
árum skipti án dóms og laga.
Fangelsið í Guantanamo á
Kúbu er dapur vitnisburður um
stjórnartíð forsetans.
Hryðjuverkin 11. september
voru notuð sem átylla til að
ráðast inn í Írak. Fullyrðingar
um að Írakar byggju yfir ger-
eyðingarvopnum reyndust
þvættingur. Nú segir Bush að
þetta hafi verið mistök í öflun
upplýsinga. Staðreyndin er sú
að sannfæring Bush og liðs-
manna hans um að Saddam
Hussein ætti gereyðingarvopn
var byggð á sandi og hæpnum
vísbendingum var teflt fram
sem órækum sönnunum.
Bush sagði í liðinni viku að
hann sæi enga ástæðu til að
biðjast vægðar vegna þess, sem
hefði gerst meðan hann var á
vaktinni. Það er best að taka
hann á orðinu.
Átta ára valdatíð
George Bush lokið }Rjúkandi rúst
Rúnar Vil-hjálmsson,
prófessor í heilsu-
hagfræði við Há-
skóla Íslands, seg-
ir í Morgunblaðinu
í gær að hætta sé á að rekstrar-
og fjárhagssjónarmið beri fag-
leg sjónarmið ofurliði í þeim
breytingum, sem framundan
séu í heilbrigðisþjónustunni.
Rúnar hefur m.a. áhyggjur
af aðgengi sjúklinga að þjón-
ustu verði afleiðingin af sam-
einingu stofnana sú að þjappa
þjónustunni saman. Þá séu til-
færslur á starfsfólki milli staða
viðkvæmt mál, því að tengsl
sjúklinga við tiltekna heil-
brigðisstarfsmenn skipti miklu
máli.
Það er rétt hjá Rúnari Vil-
hjálmssyni að huga þarf vel að
afleiðingum þeirra breytinga,
sem gerðar eru í opinberri
þjónustu, jafnt í heilbrigð-
iskerfinu sem annars staðar.
Það þarf að tryggja að þeir,
sem mest þurfa á aðstoð sam-
borgaranna að halda, verði
ekki illa úti þegar
draga þarf saman
seglin í rekstri vel-
ferðarþjónust-
unnar.
Það er hægt að
gagnrýna þann hraða, sem ein-
kennt hefur breytingarnar í
heilbrigðisþjónustunni; hætta
er á að ákvarðanirnar verði
ekki nægilega vandaðar.
Hins vegar er ekki hægt að
stilla upp faglegum sjónar-
miðum og fjárhagssjónar-
miðum sem andstæðum. Við
þær aðstæður, sem við búum
nú við, er ekki hægt að segja að
eitthvert fyrirkomulag þjón-
ustu sé faglega æskilegt og
þess vegna megi alls ekki
hrófla við því. Ef engir fjár-
munir eru til, er heldur engin
þjónusta.
Það er meðal annars hlut-
verk góðs fagfólks, í háskólum
og í þjónustustofnunum hins
opinbera, að koma með hug-
myndir og tillögur um hvernig
gera megi sem mest fyrir tak-
markaða peninga.
Hvernig má gera
sem mest fyrir tak-
markaða peninga? }
Fagleg fjárhagssjónarmið
F
jölmiðlaumfjöllun um ástandið á
Gaza-svæðinu og þá ekki síður
skrif í bloggheimum hefur dregið
fólk saman í hatrammar fylk-
ingar út um allan heim. Menn
halda ýmist með Palestínumönnum eða Ísr-
aelsmönnum – oft með misgóðum rökum
byggðum á fordómum og fáfræði. Þeir sem
þekkja sögu stríðsátakanna nægilega vel til að
finnast afdráttarlaus afstaða einföldun eru
ásakaðir um heigulsskap og linkind.
Í ljósi ástandsins horfði ég fyrir nokkrum
dögum á palestínsku kvikmyndina Paradise
Now sem árið 2005 var ein þeirra fimm er-
lendu mynda sem tilnefndar voru til Ósk-
arsverðlauna. Það skal tekið fram strax að
ekki er tekin afdráttarlaus afstaða með Pal-
estínumönnum í myndinni – hvorki reynt að
hvítþvo öfgamenn né varpa ábyrgðinni á átökunum yfir á
jafn illskilgreinanlegan sökudólg og heila þjóð eða trúar-
samfélag. Þvert á móti er gerð tilraun til að afhjúpa
hvernig langvarandi ástandið hefur áhrif á einstaklinga –
á venjulegt fólk. Aðalsöguhetjurnar eru ungir menn sem
sjá enga framtíð fyrir sér vegna ástandsins á Gaza-
svæðinu. Einangrunin, atvinnuleysið og skortur á tæki-
færum til að þroskast plagar þá að því marki að þeir
reyna að svala réttlætiskennd sinni og stolti með því að
samsama sig öfgahópi. Þegar kallið kemur um að fórna
sér í sjálfsmorðsárás spyrja þeir einskis. Mótvægið við
hugmyndafræði ungu mannanna eru tvær konur; móðir
annars þeirra og síðan ung kona sem sá hinn
sami er gera hosur sínar grænar fyrir. Rétt
eins og ungu mennirnir hafa þær báðar misst
mikið af völdum ofbeldisins; móðirin manninn
sinn sem Palestínumenn tóku af lífi sem land-
ráðamann fyrir samvinnu við Ísraela, unga
konan föður sinn, sem lét lífið sem palestínsk
frelsishetja. Konurnar hafna þó báðar ofbeld-
inu ólíkt ungu mönnunum.
Það er enginn tilviljun að körlum og konum
er stillt upp með þessum hætti. Því þótt kon-
ur hafi ætíð verið fórnarlömb stríðsátaka
hafa þær í aldanna rás ekki verið þátttak-
endur í þeim valdastrúktúr er etur þjóðum
saman í stríð. Sá heimur hefur nánast án und-
antekninga verið heimur karlmennskunnar,
með fáum undantekningum þótt þeim fari
reyndar fjölgandi í nafni jafnréttis.
Sjálfsmorðstilraunin í upphafi myndarinnar fer út um
þúfur. Það neyðir ungu mennina þá til að taka afstöðu á
eigin forsendum, án hópeflisins; til að vega og meta rökin
sem þeir og félagar þeirra hafa notað og misnotað. Ég
ætla ekki að gefa upp niðurstöðu þeirra, að öðru leyti en
því að uppgjörið er ógnvænlega trúverðugur vitn-
isburður um það hvernig flest venjulegt fólk getur orðið
að morðingjum.
Eftir situr áhorfandinn í þeirri fullvissu að það er
rangt að taka afstöðu með stríðandi öflum, hvort heldur
þau heita Hamas eða Ísraelsher. Manni ber að taka af-
stöðu með fólki – á móti stríði.
Fríða Björk
Ingvarsdóttir
Pistill
Með fólki – á móti stríði
Aðsókn í þjónustu
háskólanema eykst
FRÉTTASKÝRING
Eftir Andra Karl
andri@mbl.is
A
ðsókn í fría þjónustu
sem háskólanemar
veita hefur aukist gríð-
arlega á undanförnum
mánuðum. Meðal þess
sem býðst er lögfræðiaðstoð, bæði
hjá laganemum í Háskóla Íslands og
Háskólanum í Reykjavík, og einnig
er hægt að sækja sér tannlækna-
þjónustu hjá tannlæknadeild HÍ. Þar
er aðeins greiddur efniskostnaður.
„Það er alltaf góð aðsókn hjá okk-
ur á haustmánuðum. En ef við mið-
um við árið í fyrra, þennan mánuð og
þann næsta þá hefur aðsóknin auk-
ist,“ segir Hanna Daníelsdóttir,
tanntæknir og deildarstjóri tann-
læknaþjónustu tannlæknadeildar
Háskóla Íslands. „Við erum vinsæl-
ust í bænum núna.“
Hjá tannlæknaþjónustunni er boð-
ið upp á skoðun á miðvikudögum. Á
hverjum miðvikudegi eru 25-30
manns bókaðir. „Í fyrra var það
þannig að fyrsti skoðunardagur var
fullbókaður en svo bara ekki söguna
meir fyrr en við auglýstum eftir
fólki. Núna erum við bókuð langt
fram í tímann og höfum engar
áhyggjur af sjúklingaskorti.“ Bókað
er í skoðun til 25. febrúar og er sá
dagur að fyllast. Tannlæknanemar
taka svo á móti 50-60 manns daglega.
Örmagna á líkama og sál
Það eru ekki aðeins tannlækn-
ingar sem fólk sækist í þegar harðn-
ar á dalnum. Félag laganema í HÍ,
Orator, annar ekki eftirspurn eftir
lögfræðiaðstoð. Símatími er starf-
ræktur á fimmtudagskvöldum og
hringja mun fleiri en komast að.
Guðrún Edda Guðmundsdóttir,
annar framkvæmdastjóra lögfræði-
aðstoðarinnar, segir aðsókn alltaf
hafa verið góða en í október keyrði
um þverbak. Eftir símatíma einn í
október sátu laganemar eftir ör-
magna á líkama og sál, enda standa
þeir oft í því að vera boðberar vá-
legra tíðinda.
Símatímarnir leggjast af í desem-
ber – á meðan laganemar þreyta
próf – og segir Guðrún Edda að jan-
úar fari af stað með miklum hvelli.
Hún á von á því að eftirspurnin haldi
áfram að aukast. „Við sjáum það ber-
sýnilega, t.d. af því að fólk hringir í
stjórnarmenn Orators utan síma-
tíma, bæði í farsíma og á skrifstof-
una. Það spyr um aðstoðina, hvenær
hún er og hvort viðkomandi geti ekki
aðstoðað strax.“
Fyrirspurnirnar hafa einnig
breyst mikið og snúast að mestum
hluta um fjárhag heimilanna, gjald-
þrot, fjárnám og réttindi á vinnu-
markaði.
Telja landflótta leysa málin
Sömu sögu er að segja af lög-
fræðiþjónustu laganema við HR.
Hún er að upplagi fyrir innflytj-
endur en mál þeirra hafa einnig ver-
ið að breytast. „Venjulega hefur
þetta mest allt snúið að dvalarleyfum
og öðru tengdu. En nú er fólk meira
að leita ráðlegginga af því að það
getur ekki greitt skuldir sínar,“ seg-
ir Elínborg Jónsdóttir, fram-
kvæmdastjóri lögfræðiþjónust-
unnar.
Margir þeirra sem leita aðstoðar
hafa misst vinnuna en eru enn að
borga af íbúð eða bíl. „Margir þekkja
ekki ferlið og átta sig ekki á því að ef
viðkomandi verður gjaldþrota á Ís-
landi þá eltir þrotið hann út. Fólk
leysir ekkert með því að flýja land.
Það er oft það sem innflytjendur eru
ekki með á hreinu.“
Morgunblaðið/Kristinn
Aðstoð Lagadeildir Háskóla Íslands, Orator, og Háskóla Reykjavíkur, Lög-
rétta, bjóða upp á endurgjaldslausa lögfræðiaðstoð fyrir almenning.
REIKNA má með að fólk haldi al-
mennt að sér höndum á næstu miss-
erum, og leiti allra leiða til að lág-
marka kostnað. Óvíst er hvaða
afleiðingar það hefur fyrir hinar
ýmsu stéttir, s.s. tannlækna og lög-
menn.
Í fyrsta fréttabréfi Tannlækna-
félags Íslands skrifar Ingibjörg S.
Benediktsdóttir, formaður félags-
ins, að nokkuð ljóst sé að töluverð-
ur samdráttur verði meðal tann-
lækna. „Það er nokkuð ljóst að á
höfuðborgarsvæðinu vantar ekki
fleiri tannlæknastofur og nokkrar
stofur eru í litlum sem engum
rekstri.“
Lögmenn sem rætt var við ótt-
uðust ekki komandi tíð. Sögðu
hættu á að mjög sérhæfðar stofur
féllu en víðast hvar væri nóg að
gera. Hjá þeim lögmannsstofum
sem leitað var til var verkefnastaða
svipuð og fyrir bankahrunið.
HVAÐ
VERÐUR?
››