Morgunblaðið - 28.06.2009, Page 8

8 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. JÚNÍ 2009
Eftir Ragnhildi Sverrisdóttur
rsv@mbl.is
D
anir hafa viðurkennt Grænlendinga
sem þjóð með fullan sjálfsákvörð-
unarrétt. Margrét Þórhildur Dana-
drottning afhenti Grænlendingum
ný sjálfstjórnarlög á þjóðhátíðardegi
þeirra, 21. júní. Nú hafa Grænlendingar því fengið
viðurkenndan rétt sinn til að stofna fullvalda og
sjálfstætt ríki. Það er undir þeim sjálfum kom-
ið hvenær þeir stíga það skref.
Á þjóðhátíðardaginn skrýddust margir
Grænlendingar þjóðbúningi sínum. Margrét
drottning var sjálf í slíkum búningi, sem og Jo-
sef Motzfeldt þingforseti, sem veitti sjálf-
stjórnarlögunum viðtöku.
Grænlenski búningurinn er ekki saumaður á
einum degi. Í hann þarf að velja vönduð skinn
og perlusaumaður stakkur kvenna krefst mik-
illar vinnu. Grænlendingar leggja hins vegar
metnað sinn í að eiga fallegan búning. Til
marks um það má nefna þann fallega sið, að öll
börn skrýðast þjóðbúningi við upphaf skóla-
göngu, 6 ára gömul. Fermingarbörn eru líka
oftast nær í þjóðbúningum.
Mikil handavinnna
Grænlenski búningurinn er ekki ýkja gamall og
alls ekki sá hlífðarfatnaður, sem grænlenskir veiði-
menn klæðast, enda aðeins notaður til hátíða-
brigða. Karlar klæðast hvítum anórakk, dökkum
buxum og dökkum kamikkum, en búningur kvenna
er töluvert flóknari og skrautlegri.
Konur, sem ætla að koma sér upp grænlenskum
búningi, þurfa að huga að ýmsu. Fyrst er það
undirskyrtan, sem þarf að vera svo síð að með góðu
móti megi gyrða hana ofan í skinnbuxurnar. Hún er
úr þéttofinni bómull og hekluð blúnda við handveg
og í hálsmáli.
Yfir skyrtuna fer stutt vesti með háum kraga
sem fellur vel að hálsinum. Kraginn er útsaumaður
með fallegu munstri, oftast blómamunstri og gæg-
ist upp úr stakknum, eða anórakknum. Honum er
gjarnan haldið saman með fallegri nælu.
Buxurnar eru stuttbuxur úr selskinni. Þær eru
óskreyttar að aftan, en að framanverðu eru saum-
aðir litríkir leðurbútar og ræmur úr hundsfeldi.
Lituðu skinnræmurnar eru úr selskinni, sem er
meðhöndlað á sérstakan hátt áður en það er litað í
öllum regnbogans litum og er svo saumað á bux-
urnar í mörgum, mjóum ræmum svo úr verður lit-
rík leðurrönd framan á buxunum. Sitt hvorum
megin við röndina er skjannahvítt hundsskinnið.
Bjartari litir í bernsku
Búningar stúlkna eru bjartari og litríkari en full-
orðinna kvenna. Í búningi ungra stúlkna er bjartur
rauður litur gjarnan ráðandi, jafnvel bleikur hjá
þeim allra yngstu. Eldri konur kjósa hins vegar
fremur að hafa dökkrauðan, vínrauðan, fjólubláan
eða bláan lit ráðandi. Konur halda þó gjarnan
perlukraganum á anórakknum allt sitt líf, þótt bún-
ingurinn sé endurnýjaður að öðru leyti.
Treyjan sjálf er stundum úr bómull en oft úr
fóðruðu silki, brydduð skinni á ermum og í háls-
máli.
Perlukraginn, sem hylur efri hluta treyjunnar, er
sá hluti grænlenska búningsins sem vekur einna
mesta athygli. Afar sjaldgæft er að sjá tvo eins
kraga, þótt dæmi séu um fjölskyldur sem kjósa að
hafa sama munstur. Mörg þúsund litríkar perlur
þarf í hvern kraga, svo hann sígur eðlilega í.
Fremst á ermum treyjunnar eru líka stúkur úr
perlum, sambærilegar perlunum í kraganum og
neðst á treyjunni er fallegur lindi. Á hendur eru
dregnar prjónaðar handstúkur, rauðar með ásaum-
uðum, hvítum perlum.
Selskinn og hey
Buxur og perlum prýdd treyja duga ekki. Nauð-
synlegt er að klæðast viðeigandi fótabúnaði, svo-
nefndum kamikkum. Ytri kamikkur eru unnar úr
hvítu selsleðri og ná upp undir hné. Inn í þær er
lagt hey eða hálmur, til að einangra og gera þær
mýkri undir fæti. Á þessar ytri kamikkur eru
saumaðir litríkir leðurbútar, rétt eins og framan á
buxurnar. Sólarnir á kamikkunum er úr þykkara
og sterkara selskinni.
Innri kamikkur eru einnig úr selskinni og ná upp
á mið læri. Þær eru fagurlega útsaumaðar með
blómamynstri í þéttofna bómull fyrir ofan ytri kam-
ikkurnar og þar fyrir ofan er fallegur, fínheklaður
blúndubekkur. Hann liggur oftast á samskonar efni
og er í treyjunni. Efst er svartur skinnkantur.
Gerð grænlensks búnings er mikil handavinna
og ekki á allra færi. Fjölmargir Grænlendingar
kunna þó enn þá list að vinna skinn í buxur og kam-
ikkur, lita skinn í skraut á fatnaðinn og sauma
perlukragann.
Ef marka má líflegar umræður á sumum blogg-
síðum hafa margir áhyggjur af að yngri kynslóðin
læri ekki þau handtök sem þarf að kunna til að gera
þjóðbúninginn sem best úr garði. Aðrir segja áhuga
unga fólksins vaxandi.
Kannski nýju sjálfstjórnarlögin kyndi undir
áhuga heimamanna á öllu því sem grænlenskt er,
þar á meðal að sauma sinn eigin búning.
Perlur, selur og hundur
 Grænlenski þjóðbúningurinn er fallegur, en er ekki gerður á einum degi  Í hann þarf
selskinn og silki, perlur og blúndur, ræmur af hundaskinni og prjónaðar handstúkur.
Handavinna Mikil vinna felst í að lita selskinn og
sauma fínar ræmur á buxur og kamikkur. Þá
þarf þúsundir perla í kragann sem prýðir þjóð-
búning grænlenskra kvenna.
Fyrsti skóladagurinn Þessi
6 ára grænlensku börn
klæðast sínu fínasta pússi á
fyrsta skóladeginum.
Grænlendingar eru stoltir af þjóð-
búningi sínum. Margir þeirra brugð-
ust ókvæða við þegar danski hönn-
uðurinn Peter Jensen sýndi
haustlínuna 2009 í mars sl. Þar
spígsporuðu um fyrirsætur í peys-
um með mynstruðum bekkjum, ekki
ósvipuðum perlukraga grænlenskra
kvenna. Það fannst sumum nógu
slæmt, en stígvélin gerðu útslagið.
Hælahá, hvít leðurstígvél upp á mið
læri, með svartri rönd efst, mynd af
hekluðum bekk þar fyrir neðan
og svo útsaumuðum
blómabekk. Nútíma-
útgáfa af kamikkum græn-
lenskra kvenna.
Peter viðurkenndi fús-
lega að hafa sótt inn-
blástur í grænlenskan
klæðnað. Hann
kvaðst aldrei hafa
ætlað sér að
móðga Grænlend-
inga og skildi ekki
hvers vegna við-
brögðin voru jafn
heiftarleg og
raun bar vitni.
Sumir Græn-
lendingar sögðu
innblástur ekki
rétta orðið.
Stuldur væri rétt
heiti yfir fram-
ferði fatahönnuðar-
ins.
Peter Jensen fékk
stuðning forstöðu-
manns Þjóðminjasafns
Grænlands, sem sagði
Grænlendinga eiga að
taka því fagnandi að
hafa blásið hönnuðinum
anda í brjóst. Þar að auki
væri þróun þjóðbúnings-
ins nauðsynleg til að koma
í veg fyrir að hann úreldist.
Grænlensk? Hönnun
Peter Jensen vakti úlfúð í
Grænlandi.
Hvað er inn-
blástur og hvað
er stuldur?
„Grænlendingar
klæðast þjóð-
búningnum við
öll hátíðleg
tækifæri. Á
fyrsta skóladeg-
inum, á ferming-
ardaginn, í brúð-
kaupinu og á
öllum stórhátíð-
um. Nú hefur
fólk áhyggjur af
því að kunnáttan við gerð búning-
anna glatist, en fyrir skömmu kom
út ítarleg bók um sögu búningsins
og gerð. Gömlu konurnar kunna öll
handtökin, allt frá því að velja
skinn og súta þau í buxurnar og
kamikkurnar. Hérna í Quaqortoq
kenna tvær fullorðnar konur
saumaskapinn í kvöldskóla,“ segir
Edda Björnsdóttir Lyberth, sem
býr í Quaqortoq á suðurodda
Grænlands.
Edda segir að ekki sé hægt að
stytta sér leið við gerð þjóðbún-
ingsins. „Konurnar verða sér úti
um þau skinn sem þarf, súta þau
og lita. Stundum er hægt að fá
unnin skinn frá veiðimannakonum
á Norður-Grænlandi, en oftast
vinnur fólk skinnin sjálft.“
Edda segir taka langan tíma að
gera búninginn og vísar til vinkonu
sinnar, sem vann í 3-4 ár að bún-
ingi dóttur sinnar. „Búningurinn er
mjög dýr, kostar hæglega um
25.000 danskar krónur (um 600
þúsund ísl.), fyrir utan alla vinn-
una sem liggur í honum. Hann
gengur oft á milli fólks í fjöl-
skyldum, barnabúningurinn frá
elsta systkini til yngsta og frá
móður til dóttur. Fermingarbún-
ingurinn endist stúlkum lengi,
þótt kannski þurfi að fá stærri
anórakk eða buxur þegar fram líða
stundir.“
Edda segir að gamlar konur
klæðist gjarnan búningum með
minna perluskrauti en þær yngri.
„Þær bera oft perluband um háls-
inn, en ekki þennan mikla kraga
sem hylur hálfan anórakkinn. Í
fyrstu voru búningarnir eingöngu
með slíku bandi, en eftir því sem
velmegun jókst varð perlukraginn
stærri.“
Þótt sá búningur sem hér hefur
verið fjallað um sé þekktastur, þá
eru til aðrar útgáfur af hátíðar-
búningi í Grænlandi. Í Norður-
Grænlandi eru buxurnar og kam-
ikkurnar gerðar úr ísbjarnarskinni
og á austurströndinni bera konur
hvíta anórakka með stórum hett-
um, þar sem þær geta borið lítil
börn.
Thelma dóttir Eddu fermdist
fyrir skömmu. Hún bar ekki græn-
lenskan búning, líkt og jafnöldrur
hennar, heldur íslenskan upphlut.
Ekki hægt að stytta sér leið
Edda Björnsdóttir
Lyberth
AF ÖLLUM
SLÁTTUVÉLUM
OG SLÁTTUORFUM
TAX FR
EE
TAX FREE
LÝKUR Í DAG
Rafmagnsvélar
og bensínvélar
í úrvali