Morgunblaðið - 01.07.2009, Blaðsíða 22

22 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. JÚLÍ 2009
MYNDLIST-
ARMAÐUR sem var
til umfjöllunar í sjón-
varpsþætti fyrir
nokkru var beðinn að
útskýra hvað væri
list. Listamaðurinn
hikaði eitt andartak
en sagði síðan kok-
hraustur að list væri
það sem listamað-
urinn gerði. Svo
sneri hann sér aftur
að listiðju sinni eins og ekkert
hefði í skorist. Þó hafði maður á
tilfinningunni að viðkomandi lista-
manni hafi ef til vill ekki fundist
mikið til svars síns koma enda
uppfyllti það alls ekki skilmerki
skilgreiningar eða útskýringar, því
með því að segja að list sé það
sem listamaðurinn gerir er verið
að fara í hringi, þ.e. list er það
sem listamaðurinn gerir, og hvað
gerir listamaðurinn? Hann gerir
(eða býr til) list. Við erum því litlu
nær um hvers eðlis listin sé með
ofangreint svar myndlistarmanns-
ins til viðmiðunar. Deilurnar
undanfarið, um hver sé hæfur til
að hljóta titilinn borgarlistamaður,
eiga einnig að vissu leyti rót sína í
skilgreiningarvanda. Nefnilega
vandanum við að svara spurning-
unum: Hvað er list? Hvað er ekki
list? Hver er listamaður? Hver er
ekki listamaður? Starf listamanns-
ins er ekki lögverndað eins og t.d.
starf kennarans og því er nokkuð
opið hverjir geta titlað sig lista-
menn. Að minnsta kosti þarf við-
komandi ekki endilega að tilheyra
hefðbundnum samtökum lista-
manna. Undirrituð hefur samúð
með og skilning á afstöðu félaga í
samtökum listamanna því ákveðin
fagleg barátta í áranna rás hefur
verið háð til að fá störf og verk
listamanna viðurkennd á marg-
víslegan hátt. Menn byggja á
hefðum um hvað telst vera list-
grein og ýmsir eru því skiljanlega
tregir svona í fyrstu að samþykkja
að einstaklingur sem tilheyrir ekki
listgrein í hefðbundnum skilningi
geti allt í einu hoppað upp í það að
vera titlaður og útnefndur lista-
maður ársins. Þessi tregða sumra
er fyrir hendi jafnvel þó viðkom-
andi útnefndur borgarlistamaður
skari fram úr í verk-
um sínum og sé allra
verðlauna verður að
mati flestra.
Ef við nálgumst
ofangreindar deilur
sem skilgreining-
arvanda þarf að svara
spurningunni: Hvað
telst vera listgrein? Ef
notast er við sams
konar svar og lista-
maðurinn sem sagt
var frá hér fyrir ofan
gerði þá yrði svarið:
Listgrein er það svið eða sú grein
sem leiðir til þess að list eða lista-
verk eru sköpuð. Við getum ekki
notast við slíkt svar því þá lendum
við aftur í hringskýringarvanda og
þá gerir kötturinn ekkert annað
en að elta rófuna á sér. Ef til vill
eru verðlaun eða titill borgarlista-
manns í ár tilraun til hallarbylt-
ingar, þ.e.a.s. staðhæfing um að
hönnuður geti einnig verið lista-
maður. En að mati undirritaðrar
þyrfti að skýra málin aðeins nánar
og svara þeirri spurningu hvort
hönnun almennt sé í grunninn list-
grein eða hvort það sé aðeins sum
(afburða)hönnun og sumir (af-
burða)hönnuðir sem geti fyllt
flokkinn listir og listamenn.
Niðurstaða þessara deilna eða
óróa sem varð í kjölfarið á útnefn-
ingu hönnuðar sem borgarlista-
manns verður kannski sú að þótt
hönnun hafi ekki verið skilgreind
sem hrein listgrein hingað til þá
muni menn skoða þann möguleika
nú. Er ekki rétt að setjast á rök-
stóla og ræða málin og kalla ýmsa
til verksins, bæði hefðbundna
listamenn og óhefðbundna, hönn-
uði, prófessora og e.t.v. fleiri?
Hönnuðir verða kannski orðnir
hluti af hefðbundnum samtökum
listamanna áður en langt um líður,
hver veit?
Hver er
listamaður?
Eftir Guðrúnu
Einarsdóttur
» Í þessari grein er
fjallað um deilur
undanfarinna daga
um útnefningu hönn-
uðar sem borg-
arlistamanns
Höfundur er sálfræðingur.
Guðrún
Einarsdóttir
EFNAHAGSKREPPAN leik-
ur ríkissjóð grátt. Stjórnvöld
verða því að skera niður næstu
árin í rekstri og framkvæmdum.
Vegaframkvæmdum, einkum á
landsbyggðinni, fyrir 12 millj-
arða hefur þegar verið fleygt út
af borðinu. Við þetta verður að
búa meðan verið er að borga nið-
ur skuldir. En þó ekki alls stað-
ar. Ríkisstjórnin, aðilar vinnu-
markaðarins og lífeyrissjóðirnir
hafa ákveðið að búa til sértækar
aðgerðir fyrir höfuðborg-
arsvæðið framhjá ríkisfjármál-
unum. Í eina tíð voru sértækar
aðgerðir skammaryrði, en það
var þegar þær voru á Vest-
fjörðum.
Þar á að reisa álver í Helguvík,
stækka í Straumsvík og á Grund-
artanga, ljúka við tónlistar- og
ráðstefnuhús, reisa nokkur orku-
ver og hátæknisjúkrahús. Svo
auðvitað Sundabraut, Vest-
urlandsveg innan Reykjavíkur
og Suðurlandsveg. Að vísu einnig
Vaðlaheiðargöng og samgöngu-
miðstöð í Reykjavík, hvort
tveggja fyrir landsbyggðina, það
verður að viðurkennast.
Það láta fjölmiðlarnir ekki
bjóða sér. Egill Helgason ríður á
vaðið í gær og segir samgöngu-
miðstöð og Vaðlaheiðargöng
vera þrönga hagsmuni sam-
gönguráðherra, síðan komu báð-
ar sjónvarpsstöðvarnar í kjölfar-
ið með svipaðan málflutning um
Vaðlaheiðargöng undir yfirskini
fréttaflutnings. Allt vegna þess
að umferðarteppa varð einn dag
á Hellisheiðinni. Það gleymdist í
fréttunum að verið er að leggja
nýjan og fullkominn veg, Suður-
strandarveg, fyrir háar fjár-
hæðir sem gagnast umferð milli
höfuðborgarsvæðisins og Suður-
lands. Það gleymdist líka að
minna á andúð borgarfulltrúa í
Reykjavík á nýrri samgöngu-
miðstöð fyrir innanlandsflugið
eftir margra ára töf á úrbótum.
Það gleymdist að álver við Bakka
er ekki í spilunum. Það eru
kannski tvær þjóðir í landinu?
Sértækar aðgerðir fyrir aðra og
sérhagsmunir fyrir hina.
Kristinn H. Gunnarsson
Sértækar aðgerðir
Höfundur er fv. alþingismaður.
ÞAÐ ER eitt að borga eða
borga ekki Icesave-reikningana,
það er annað að vera kallaður
„óreiðumaður“ af viðskiptaráð-
herra vilji maður ekki borga
skuldir sem aðrir hafa stofnað
til. Eða einsog hann lét hafa eftir
sér á Alþingi og birt var á mbl.is:
„Ef Íslendingar stæðu ekki við
það sem þeir hefðu lofað myndu
engir vilja eiga í viðskiptum við
þjóðina frekar en aðra óreiðu-
menn.“ Það er kannski auðvelt
að flagga orðum einsog „Íslend-
ingar“ og „þjóð“ en á meðan ekki
hefur farið fram þjóðar-
atkvæðagreiðsla um samningana
þá falla þessi orð dauð og ómerk.
Það liggur einfaldlega HÓTUN í
orðum ráðherrans, hann er að
hóta okkur, hóta mér og barna-
börnunum mínum.
Svipaðan tón kveður við hjá
fjármálaráðherranum Steingrími
J. Sigfússyni sem spurði á Borg-
arafundi hvort „þjóðin“ ætlaði
virkilega að gefast upp. Gefast
upp, vill maðurinn þá gjöra svo
vel og skilgreina uppgjöf!? Upp-
gjöf eða ekki uppgjöf er stór-
merkilegt hugtak, stórmerkileg
aðgerð. En slagsmálahundurinn
er bara mættur, steytir hnefann
og öskrar: Ætlarðu að gefast
upp!
Báðir voðalega undrandi,
svekktir, spældir og pirraðir að
við skulum ekki vera byrjuð að
strauja jakkafötin fyrir undir-
skriftadaginn.
Elísabet Kristín Jökulsdóttir
Hótun ráðherrans
Höfundur er rithöfundur.
FYLGJENDUR
ESB aðildar Íslands
halda því mjög á lofti
að eftir seinni heims-
styrjöldina hafi hafist
tímabil yfirþjóðlegra
yfirráða og al-
þjóðastofnana. ESB sé
einfaldlega staðfesting
og fullkomnun í þeirri
þróun. Hér gætir
nokkurs misskilnings í
túlkun á mannkynssögunni.
Mannkynssagan er saga af yf-
irgangi og yfirþjóðlegum yfirráðum
og af þeim þætti er lítið nýjabrum.
Krafan um sjálfsákvörðunarrétt
þjóða og þjóðabrota er ung í þeirri
sögu en hefur stöðugt vaxið ásmegin
á allra síðustu áratugum. Aukið lýð-
ræði og sjálfstæði ganga hér í takt.
Samhliða hafa slaknað yfirráð
fornra heimsvelda yfir leppríkjum,
áhrifasvæðum og ný-
lendum.
Skýrasta dæmið um
þetta er þróun mála í
Afríku og Asíu en jafn-
vel þó að misjafnlega
hafi tekist til í stjórn-
arháttum í þessum álf-
um hafa löndin þar náð
meiri árangri í þróun
og hagvexti en þau
gerðu sem nýlendur
hinna evrópsku stjórn-
arherra. Engin lönd
hafa farið eins illa út úr
þessari þróun minnkandi yfirþjóð-
legra yfirráða og gömlu nýlendu-
veldin sem mynda í dag kjarna Evr-
ópusambandsins.
En heimsvaldastefnan lætur ekki
að sér hæða og klæðist á nýjum tím-
um nýjum fötum. Vel má til sanns
vegar færa að þau klæði hafi náð
ákveðnu þróunarstigi með hinum af-
ar torskilda og fræðilega búningi
sem Evrópufræðingar sveipa stefnu
þessa í dag. En undir og bak við
glittir jafnan í sama og sést best á
yfirlýstum áhuga ESB forkólfa á
áhrifum á norðurheimskautssvæð-
inu. Í þeim landvinningum er ESB-
aðild Íslands mikilvægur biti.
Aukin alþjóðasamvinna fullvalda
ríkja í gegnum stofnanir Sameinuðu
þjóðanna og starf eins og það sem
Íslendingar taka þátt í með öðrum
Norðurlandaþjóðum er jákvæð og
helst í hendur við kröfuna um lýð-
ræði og sjálfsákvörðunarrétt.
Heimsvaldastefna feyskinna stór-
velda er alltaf andstæð almennu lýð-
ræði og frelsi smáþjóða.
Nýlendustefna í nýjum fötum
Eftir Bjarna
Harðarson »Engin lönd hafa farið
eins illa út úr þessari
þróun minnkandi yf-
irþjóðlegra yfirráða og
gömlu nýlenduveldin…
Bjarni Harðarson
Höfundur er bóksali.
Í Hinum þrönga
heimi stjórnmála-
manna virðist sú skoð-
un ríkja að „alþjóða-
samfélagið“ séu þeir
stjórnmálamenn eða
embættismenn erlend-
ir, sem þeir hafa sjálfir
síðast talað við. Þannig
er ESB-„samfélagið“
Olli Rehn og nokkrir
utanríkisráðherrar og
einhverjir embættismenn hér og þar
í kerfinu. Skoðun þessara manna á
hverjum tíma er því skoðun
„alþjóðasamfélagsins“. En alþjóða-
samfélagið er ekki bara ein skepna
með eina skoðun, eins og reynt er að
sannfæra íslenskan almenning og ís-
lenskan þingheim um nú um stundir.
Og það er heldur ekki rétt að ekki sé
hægt að hafa áhrif á skoðanir um-
heimsins.
Það er sláandi, að síðan í október
hefur enginn skipulegur áróður verið
rekinn, engin skipuleg áætlun verið í
gangi um það hvernig eigi að tala
máli okkar Íslendinga úti í heimi.
Einstakir stjórnmálamenn hafa hitt
aðra stjórnmálamenn á fundum.
Embættismenn hafa hitt embætt-
ismenn á fundum, Indefence-hóp-
urinn hefur í sjálfboðavinnu unnið
gott starf, en það er ekki nóg. Sann-
færingarkrafturinn verður til í gegn-
um flókið samspil af einkasamtölum,
greinum í blöðum, umfjöllunum í
fréttum, áróðri, auk þess sem and-
rúmsloft í hinum ólíku
löndum hefur áhrif á al-
menning og ráðamenn
hverju sinni.
Stórir mótmæla-
fundir á Austurvelli
sem fjallað er um í
heimsfréttum hafa
áreiðanlega meiri áhrif
á ráðamenn og almenn-
ing erlendis en stutt
samtal tveggja ráð-
herra. Vextir af Icesave
eru fjórar og hálf millj-
ón á klukkustund. Er til
of mikils mælst að mánaðarvöxtum
(3,2 milljörðum) sé varið til að reka
okkar mál fyrir almenningi í ná-
grannalöndunum? Er ekki rétt að
taka leikhlé meðan við fjöllum um
málið í ró hér innanlands?
Það er auðvitað erfitt viðureignar
þegar svo margir mikilsmetnir inn-
lendir álitsgjafar telja „siðferðilega“
rétt að borga þessa svokölluðu skuld,
þótt ljóst megi vera að við erum ekki
borgunarmenn fyrir henni. Það er
auðvitað erfitt að tala máli þjóðar,
sem er ekki samstiga. En þó hljóta
allir að samþykkja að það eru ávallt
tvær hliðar á málum og að við ættum
að reyna að ná þeirri niðurstöðu sem
reynist okkur best. Það er að mínu
mati augljóst að í besta falli berum
við ekki meiri ábyrgð en sem nemur
tryggingasjóðnum og í versta falli
berum við sameiginlega ábyrgð með
EES-þjóðum vegna gallaðra reglna
og kostnaðurinn ætti að vera borinn
af þeim sem settu reglurnar það er
að segja EES-þjóðunum.
Veik áróðursstaða okkar gagnvart
umheiminum stafar auðvitað af því
að við höfum ekki rekið neinn áróður.
Útlendingar fylgjast ekki með því
sem skrifað er í blöð hér og því verð-
um við að reka mál okkar erlendis.
Öll þessi siðferðisumræða í íslensk-
um fjölmiðlum er hálfkjánaleg, þar
sem Bretar hafa ekki tekið í mál að
bæta sínum eigin þegnum tapaðan
lífeyri þótt stórir sjóðir hafi hrunið
(samanber Equitable Life-
gjaldþrotið) og hundruð þúsunda
Breta hafi tapað stórum hluta líf-
eyris síns. Margt af því fólki er fá-
tækt fólk sem á ekki í nein hús að
venda.
Bretar hafa heldur ekki í hyggju
að bæta fyrrverandi hermönnum í
breska hernum, sem ráðlagt var af
varnarmálaráðuneytinu að geyma fé
sitt í Kaupþingi á Isle of Man eða
Landsbankanum á Guernsey, neitt
af innistæðum sínum, þar sem þeim
„ber ekki skylda til þess“. Ekki virð-
ast þeir hafa áhyggjur af siðferði.
Eingöngu af því hvað þeir komast
upp með. Engin sektarkennd, engir
móralskir bakþankar.
Siðferðisumræðan hérna innan-
lands er dálítið à la Nietzsche: Ver-
um góð, ekki af því við viljum það og
erum sterk, heldur af því að við þurf-
um þess og erum veik. Við erum ekki
að bogna undan siðferðisskyldunni
heldur óttanum. Þeir sem vilja Ice-
save óttast afleiðingar þess að borga
ekki en í stað þess að fara nákvæm-
lega yfir það hvað myndi gerast ef
við leituðum réttar okkar, þá er talað
um að okkur beri „siðferðileg“
skylda til þess að borga.
Ég þekki fjölmarga Breta, bæði í
stjórnmálum og viðskiptum. Hvergi
heyri ég þá skoðun að Íslendingum
„beri að borga“. Flestir telja þetta sé
mál sem ekki þurfi að leysa með
þessum hraða og íþyngi Bretum alls
ekki. Þeir hafi þegar borgað og eðli-
legt sé að leysa málið af yfirvegun.
Ekkert liggi á.
Af hverju gerum við meiri siðferði-
legar kröfur til okkar sjálfra en til
dæmis til Breta? Erum við að reyna
að vera Bretum gott fordæmi? Það
er kannski ágætt, en óþarflega dýrt.
Ef eitthvað er til sem heitir alþjóða-
samfélagið, þá ættum við að bjóða
því í te og ræða málin í rólegheitum.
Það kostar enga þúsund milljarða.
Við þurfum tíma til að hugsa.
Alþjóðasamfélaginu
boðið í te
Eftir Björn
Jónasson » Við erum ekki að
bogna undan sið-
ferðisskyldunni heldur
óttanum
Björn Jónasson
Höfundur er bókaútgefandi, búsettur
í London.