Morgunblaðið - 17.09.2009, Blaðsíða 18

18 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 2009
Hagsmunasamtök
heimilanna (HH, sjá
heimilin.is) voru stofn-
uð í janúar sl. í þeim til-
gangi að vera málsvari
heimilanna í landinu og
hafa síðan þá talað á
ýmsum vettvangi fyrir
leiðréttingu skulda,
m.a. á grundvelli for-
sendubrests lánasamn-
inga. Það eru vænt-
anlega ekki margir lántakendur sem
myndu skrifa undir verðtryggt lán á
þeim forsendum að verðbólgumark-
mið væri 10-20%, eða jafnvel hærra.
Eins er ólíklegt að fólk hefði tekið
gengistryggð lán á þeim forsendum
að gengið myndi veikjast eins mikið
og raun ber vitni. Forsendubrest-
urinn er slíkur að það má ætla að það
sé lögbrot að lánastofnanir ætlist til
að lánþegum beri að greiða af stökk-
breyttum höfuðstól lánanna.
Greiðsluverkfall
Nú er svo komið að meðlimum
samtakanna fjölgar óðum og þrýst-
ingurinn fer stöðugt vaxandi á að
leiðrétta skuldir heimilanna. Í aðsigi
er greiðsluverkfall sem mun standa
frá 1.-15. október. Greiðsluverkfallið
er til komið vegna tregðu stjórnvalda
til að bregðast við kröfum almenn-
ings í landinu um leiðréttingu lána.
Aðgerðinni er ætlað að þrýsta á
stjórnvöld um að ganga að samninga-
borðinu og vinna með almenningi að
því að leita leiðar sem væri fær í
þessum efnum. Stjórnvöld geta í
raun komið í veg fyrir að af verkfall-
inu verði með því að kalla til fundar
með Hagsmunasamtökum heim-
ilanna og öðrum hagsmunaaðilum.
Greiðsluverkfallið má líta sömu aug-
um og kjarabaráttu á vinnumarkaði,
þetta er spurning um almenna kjara-
baráttu. Margar leiðir eru færar til
að taka þátt í greiðsluverkfallinu aðr-
ar en að hætta að greiða af lánum ef
fólk er smeykt við það. Hægt er að
taka út bankainnistæður eða færa
þær úr stóru bönkunum í litla spari-
sjóði, hætta að nota greiðslukort,
segja upp greiðsluþjónustu eða
senda bankanum kröfubréf.
Greiðsluverkfallið má kynna sér bet-
ur á heimilin.is og/eða með því að
mæta á borgarafund í Iðnó næst-
komandi fimmtudag kl. 20.
Tillögur
til leiðréttingar
Nú hafa komið fram margar til-
lögur til leiðréttingar úr mörgum átt-
um. Hagfræðingar, bæði innlendir og
erlendir, jafnt og lögfræðingar og
fólk eins og ég og þú hafa bent á
nauðsyn þess að leiðrétta skuldir al-
mennings. Það eru hins vegar fáir
aðrir en stjórnvöld í landinu sem tala
á þann veg að leiðrétting sé ekki
nauðsynleg eða réttlát. Almenningur
á fullan rétt á því að skuldir verði
leiðréttar (ekki er um afskrift eða
niðurfellingu að ræða) í það horf sem
var áður en hrunið varð. Það er ein-
föld ákvörðun sem stjórnvöld verða
að taka nú þegar. Við gerum okkur
öll grein fyrir að það er margir sem
bera ábyrgð á hruninu, en það verður
seint sagt að almenningur sé þar í að-
alhlutverki. Flestum er það ljóst að
ábyrgðin hvílir á herðum fjár-
málastofnana, stjórnvalda og eft-
irlitsstofnana sem öll
brugðust skyldum sín-
um gagnvart almenn-
ingi. Stjórnvöldum ber
að vinna að sátt um
endurreisn, sátt um
skuldaleiðréttingu í
samvinnu við almenn-
ing. Skuldaleiðrétting
er algert réttlætismál
fyrir öll heimili í land-
inu. Leiðrétting sú sem
gera þarf verður að
vera almenn aðgerð
sem gengur yfir alla og vera í anda
réttlætis og sanngirni. Slík aðgerð
yrði hvort tveggja einfaldari í fram-
kvæmd, sem og hraðvirkari en að
ætla að meta hvert mál fyrir sig.
Hvað kostar leiðréttingin?
Svo virðist sem það sé einhver
tregða hjá stjórnvöldum til að gera
þessa nauðsynlegu leiðréttingu og
rætt fjálglega um að það kosti svo
mikið og það eigi eingöngu að „fella
niður“ skuldir hjá þeim sem eru
komnir á bjargbrúnina. Það hefur
hins vegar margoft verið bent á það
að skuldaleiðrétting þarf ekki að
kosta nein útgjöld fyrir ríkissjóð og
nú fer vaxandi umræða fram um
fórnarkostnað þess að gera ekki
neitt. Nú þegar hefur stór hluti
skulda bankanna verið afskrifaður og
er því rými til að gera slíkt hið sama
við skuldara í bönkunum. Eins hefur
verið bent á að leiðrétting verðbólgu-
skotsins er aðgerð sem er algert rétt-
lætismál fyrir alla skuldara. Þar að
auki má ekki gleyma að fordæmi fyr-
ir almennum aðgerðum til að bæta
tjón neytenda vegna efnahagskrepp-
unnar er fyrir hendi þar sem stjórn-
völd ákváðu að tryggja innstæður
umfram skyldu með svo kölluðum
neyðarlögum og bæta í pen-
ingamarkaðssjóði. Skuldaleiðrétting
þarf þó ekki að kosta ríkissjóð bein
fjárútlát, heldur væri hann öllu held-
ur að verða af framtíðartekjum í
formi óeðlilega hárra verðbóta og
viðurkenna þar með þann stóra galla
sem verðtrygging lána er.
Samtaka þrýstihópur
Almenningur, fólkið í landinu,
verður nú að taka höndum saman og
mynda öflugan og stóran hóp og vil
ég hvetja alla til að skrá sig í Hags-
munasamtök heimilanna. Mikilvægt
er að þrýstihópurinn sé stór og öfl-
ugur og að fólk sé tilbúið að segja
upphátt að það ætli að hætta að láta
misbjóða sér með þeim lánakjörum
sem hér bjóðast. Slíkur þrældómur
sem verðtryggingin er á ekki rétt á
sér – við eigum að krefjast ábyrgrar
efnahagsstjórnar og stöðugleika til
að hægt sé að bjóða betri lánakjör í
framtíðinni. Skráið ykkur á heim-
ilin.is og takið þátt í lánakjarabaráttu
til framtíðar.
Skuldaleið-
rétting kostar
ekki fjárútlát
Eftir Andreu
Ólafsdóttur
»Nú er nauðsyn
að bregðast við
kröfum almennings um
réttláta skuldaleiðrétt-
ingu í óráðsíu og verð-
bólgufári – greiðslu-
verkfall er framundan
Andrea Ólafsdóttir
Höfundur er stjórnarkona
í Hagsmunasamtökum heimilanna.
ÓMAR Ragnarsson
skrifar grein í Morg-
unblaðið 15. sept-
ember sl. um meintan
yfirgang Landsvirkj-
unar við jarðhitanýt-
ingu á Kröflusvæðinu
og beitir í því skyni
röksemdafærslu virkj-
unarandstæðinga um
„annaðhvort eða“ – að
annaðhvort sé hægt
að nýta landsvæði til orkuvinnslu
eða njóta þess sem áhugaverðs
ferðamannastaðar.
Hann vísar máli sínu til stuðn-
ings til mikils gestafjölda í Yellow-
stone-þjóðgarðinum í Ameríku ár
hvert, sem samkvæmt Ómari er
um tvær milljónir á ári. Við sam-
anburð á Íslandi og Ameríku er al-
gengt að margfalda með 1000 til
að gera hlutina samanburðarhæfa,
þar sem Íslendingar eru um 300
þúsund en Bandaríkjamenn um
300 milljónir.
Í Kröflu vill svo til að frá árinu
2000 hefur verið teljari er telur
fjölda gesta sem ganga að Leir-
hnjúk til að njóta náttúrunnar þar
og komast í snertingu við nýlega
runnið hraun. Ferðamönnum hef-
ur fjölgað stöðugt og í
ár heimsóttu 72.000
gestir Leirhnjúk. Sé
þessi gestafjöldi yf-
irfærður á bandarísk-
ar stærðir eins og að
ofan er lýst jafngildir
það 72 milljónum
gesta. Samkvæmt því
er ferðamanna-
straumurinn í Kröflu
orðinn 36 sinnum
meiri hlutfallslega en
í títt nefndum Yellow-
stone.
Undirritaður starfaði við Kröflu
í um áratug og þekkir af eigin
raun áhuga ferðamanna á svæð-
inu. Hann veit að yfirgnæfandi
meirihluti þeirra er jákvæður
gagnvart orkuvinnslunni sem þar
fer fram og áhugasamur um að
kynna sér hana. Landsvirkjun hef-
ur um árabil unnið með landeig-
endum, sveitarstjórn, Ferða-
málaráði, landvörðum og fleirum
við að bæta og efla aðgengi og að-
stöðu til ferðamennsku á svæðinu.
Þá koma þúsundir ár hvert í
gestastofuna í Kröflustöð þar sem
hægt er m.a. að sjá myndefni frá
Kröflueldum, þ.m.t. ógleymanleg
myndskeið frá Ómari Ragn-
arssyni.
Hinn mikli fjöldi ferðamanna
sem nú leggur leið sína um Kröflu-
svæðið, ekki síst vegna starfsemi
Landsvirkjunar og aðkomu að
ferðamálum, styður ekki þá full-
yrðingu Ómars að Kröflusvæðið
„muni gefa ósnortið miklu meiri
arð en með virkjun“. Reynslan úr
Kröflu sýnir þvert á móti að sé
staðið vel að málum má bæði nýta
og njóta þeirra náttúruundra sem
fyrirfinnast á Íslandi.
Ég hvet menn til að huga að því
hvernig best megi tryggja sem
fjölbreyttasta hagsmuni við land-
nýtingu á Íslandi í stað þess að slá
fram fullyrðingum um „ann-
aðhvort eða“. Meginþorri ferða-
manna sem hingað koma lætur
það ekki trufla sig þótt við nýtum
landið okkar á fleiri en einn hátt.
Að nýta og njóta við Kröflu
Eftir Bjarna Má
Júlíusson » Ómar Ragnarsson
skrifar grein í Morg-
unblaðið 15. september
sl. um meintan yfirgang
Landsvirkjunar við
jarðhitanýtingu á
Kröflusvæðinu
Bjarni Már Júlíusson
Höfundur er fyrrverandi
stöðvarstjóri við Kröflustöð.
MARGSKONAR
sjaldgæf afbrigði
geta orðið í kynþróun
fósturs, með tilliti til
kynlitninga, of- eða
vanstarfsemi horm-
óna og misþróunar á
ytri og innri kynfær-
um. Slíkir ein-
staklingar lenda þó
sjaldnast í sviðsljós-
inu nema íþrótta-
menn eins og Caster Semenya
þegar vafaatriði hafa ekki verið
útkljáð.
Í flestum tilfellum sést strax við
fæðingu hvort ytri kynfæri eru af-
brigðileg eða vanti (hjá drengj-
um), á fræðimáli kallað Ambiguo-
us genitalia. Afbrigðileg
hormónastarfsemi getur síðar
komið fram. Misræmi getur verið
milli litninga og ytra útlits.
Algengasta orsök afbrigða á út-
liti ytri kynfæra stúlkna er með-
fæddur ofvöxtur og starfsemi á
nýrnahettum, á fræðimáli Con-
genital adrenal hyperplasia. Áhrif
karlhormóna verða þá of mikil.
Sjaldgæft er að einstaklingur
hafi kynkirtla beggja kynja, á
fræðimáli Hermaphrotite eða int-
er-sex. Útlit kynfæra getur verið
eins og hjá konu en einstakling-
urinn haft innri eistu og mikil
áhrif karlhormóna verið á líkam-
ann.
Kveneiginleikar eru ráðandi í
þróun fósturs fyrstu vikurnar,
hvort sem litningar eru konu eða
karls. Fóstur með karlkynslitn-
inga þróast fyrst til karls þegar
karlhormónar fara að hafa áhrif. Í
sjaldgæfum tilfellum eru líkams-
vefir ónæmir fyrir karlkynshorm-
ónum og líkaminn verður þá eins
og hjá konu þrátt fyrir karlkyns-
litninga. Þetta heitir á fræðimáli
Androgen insensitivity syndrome.
Greining og meðferð afbrigða
getur verið flókin og krefst sam-
starfs margra sérgreina. Reynt er
að greina rétt kyn og laga ytri
kynfæri með skurðaðgerðum, gefa
hormónalyf eða fjarlægja kyn-
kirtla í samráði við foreldra. Í
mörgum tilfellum tekst að hjálpa
viðkomandi einstaklingi sem getur
síðar lifað eðlilegu fjölskyldulífi
þó barneignir séu ekki mögulegar.
Því miður kemur fyrir að röng
stefna sé tekin í máli einstaklinga
þar sem meðferð hef-
ur beinst að þróun til
annars kynsins en
einstaklingurinn síðar
kosið hitt kynið.
Endanleg ákvörðun
um rétt „kyn“ ein-
staklings með af-
brigðilega þróun kyn-
ferðis, getur
endanlega ráðist af
uppeldi eða vali ein-
staklingsins.
Sögur herma að
karlmenn hafi lætt
sér í raðir kvenna í íþróttakeppni
og sannaðist slíkt m.a. á Ólympíu-
leikunum í Berlín 1936 og konum
að sjálfsögðu líkað illa og mót-
mælt.
Einstaklingar með óljóst kyn-
ferði sem hafa ekki verið greindir
geta að sjálfsögðu tekið þátt í
íþróttum og vafaatriði um kyn
þeirra þá fyrst komið fram. Þekkt
dæmi eru rússnesku „systurnar“
Tamara og Irena Press, sem
þóttu mjög karlmannlegar í útliti
og voru áberandi á stórmótum í
lok sjötta og byrjun sjöunda ára-
tugarins. Vegna þess var tekin
upp kyngreining, þ.e. að þeir ein-
staklingar sem vildu keppa í
kvennagreinum urðu að sanna
kyn sitt. Press-systurnar kepptu
ekki eftir þetta.
Kyngreining fór fyrst fram með
almennri líkamsskoðun sem þótti
nærgöngul og ógeðfelld leið. Síðar
var notað strok innan úr munnholi
til litningagreiningar. Þessi aðferð
krafðist ekki líkamlegrar skoð-
unar en þótti ónákvæm, olli mis-
skilningi og kom fyrir að kynferði
kvenna sem síðar urðu mæður var
vefengt, en telja má barnsburð
endanlega sönnun á eiginleikum
kvenna. Minnist ég þar sér-
staklega rúmenskrar konu sem
var margfaldur heimsmethafi í
hástökki kvenna og síðar tveggja
barna móðir. Alþjóðafrjálsíþrótta-
sambandið hætti þess vegna að
nota þessa aðferð árið 1991 en ól-
ympíuhreyfingin árið 2000. Krafa
um sönnun kynferðis er þó enn til
staðar ef réttmætur vafi kemur
upp. Við stórmót er alltaf til taks
hópur sérfræðinga til að úrskurða
um vafatilfelli.
Vafaatriði um rétt kyn koma
alltaf öðru hverju til kasta lækna-
nefnda alþjóðaíþróttasambanda
eða ólympíuhreyfingarinnar.
Nokkur tilfelli eru þekkt þar sem
próf leiða í ljós litninga karl-
manns en líkamsútlit, uppeldi og
lífsferil konu. Má nærri geta að
slík tilfelli eru erfið og er reynt að
leysa þau utan sviðsljóss fjöl-
miðla.
Undantekningar koma fyrir
einkum þegar einstaklingar hafa
náð langt í íþróttum. Síðasta slíkt
tilfelli var Indverjinn Santhi So-
undarajan sem vann silfur í 800 m
hlaupi fyrir nokkrum árum á Así-
umóti. Vafaatriði komu upp og
eftir rannsókn var hún svipt verð-
launum. Niðurstöður rannsókna
hafa ekki verið birtar en um gæti
verið að ræða hvort sem er af-
brigði af inter-sex eða hormóna-
ónæmi. Santhi Soundarajan er
enn litin hornauga í sínu sam-
félagi og hefur nú beðið um að
Caster Semenya verði sýnd tillits-
semi.
Umræður um kynferði Caster
Semenya, sigurvegarans í 800 m
hlaupi kvenna á heimsmeist-
aramótinu í Berlín, hófust strax
að loknu hlaupi en keppendur í
hlaupinu lýstu því yfir að Seme-
nya gæti ekki verið kona. Þær
hófust aftur eftir óstaðfestan leka
á rannsóknarniðurstöðum. Þetta
er hryggileg þróun mála og óþörf
ef rétt hefði verið að staðið.
Vafaatriði um kynferði hennar
voru augljós og hefðu átt að vera
leidd til lykta í heimalandi, en
lausn samt ekki einföld. Caster
Semenya gæti bæði haft karl- og
kvenkyns eiginleika en hefur ver-
ið alin upp sem kona. Hún braut
engar reglur og reyndi ekki að
villa um fyrir neinum svo nið-
urstaða í máli hennar er ekki aug-
ljós. Hið jákvæða í hennar máli er
að þjóð hennar stendur fast með
henni.
Eftir Birgi Guð-
jónsson
Birgir Guðjónsson
» Vafaatriði um kyn
keppanda koma
til læknanefnda. Til-
felli eru þekkt þar
sem próf leiða í ljós
litninga karlmanns en
líkamsútlit og lífsferil
konu.
Höfundur er læknir og hefur starfað í
yfir 50 ár í íþróttahreyfingunni. Hann
var 12 ár í læknanefnd Alþjóðafrjáls-
íþróttasambandsins
Kynferði íþróttamanna