Morgunblaðið - 20.09.2009, Qupperneq 15

ráðgjöfum var yfirleitt kennt að vera
hlutlausir um hjónabandið, en reyna
heldur að finna hvað gerði viðkom-
andi einstaklinga hamingjusama,“
segir Diane Sollee, fyrrverandi yf-
irmaður fagmenntunar fyrir samtök
bandarískra hjónabands- og
fjölskylduráðgjafa (AAMFT) og
stofnandi vefsíðunar smart-
marriages.com. „Nú telja æ fleiri ráð-
gjafar sig fyrst og fremst vera mál-
svara hjónabandsins og flestir
ráðleggja hjónum að taka ekki fljót-
færnislegar ákvarðanir og vinna að
sáttum í að minnsta kosti sex mánuði
áður en sótt er um skilnað.“
Skilnaður eins og
„eðlileg tímamót“
„Maður þarf að vinna heimavinn-
una vel áður en maður fer í ráðgjöf til
að fá á hreint hvort maður muni fá
hjónaráðgjöf eða skilnaðarráðgjöf,“
segir „Gréta“, þriggja barna móðir í
Reykjavík. „Það lá við að maðurinn
minn, sem vildi skilnaðinn, þyrfti ekk-
ert að hafa fyrir að útskýra sitt mál,
hjónabandsráðgjafinn var tilbúinn
með allar afsakanirnar fyrir hann.
Hún virtist líta á ástandið sem ein-
hvers konar eðlileg, óhjákvæmileg
tímamót eða breytingar í lífi fólks,
eins og að fá grátt hár eða fara á
breytingaskeiðið. „Þetta er nú svo al-
gengt, þið eruð búin að vera svo lengi
saman, þið hafið vaxið í sundur,“ eins
og það að skilnaðir væru algengir
réttlætti þá. Það var ekkert gert til að
reyna að byggja á öllu því góða sem
við höfðum átt saman. En ef til vill
hefði það ekki breytt neinu; þegar
annar aðilinn er kominn í framhjá-
hald og lýgur í ráðgjöfinni er svo sem
ekki við miklum árangri að búast.“
Bandaríski hjónabandsráðgjafinn
og metsölubókahöfundurinn Michelle
D. Weiner segist vera löngu hætt að
ráðleggja fólki skilnað. Í bók sinni
The Divorce Remedy segir hún:
„Þegar ég hóf störf sem hjónabands-
ráðgjafi áleit ég, eins og margir aðrir
kollegar mínir, að ef fólk væri óham-
ingjusamt í hjónabandinu ætti það
bara að pakka niður. Lífið er jú stutt
og við höfum öll rétt til að vera ham-
ingjusöm. Að sjálfsögðu er skilnaður
rétta lausnin í mörgum tilvikum, og
sumir einstaklingar eru einfaldlega
þannig úr garði gerðir að þeir ættu
ekki að skuldbinda sig í hjónabandi.
En áratuga reynsla hefur sýnt mér
að skilnaður færir fólki ekki endilega
hamingju. Ég hef í þessu starfi orðið
vitni að þeim þjáningum og von-
brigðum sem eru fyrirsjáanlegar
hliðarafurðir skilnaðar. Ég sé fólk,
sem hefur verið skilið í fimm ár eða
lengur, með hjartasár sem ekki gróa.
Þetta fólk tók ekki með í reikninginn
sársaukann og umrótið sem skilnaður
hefur í för með sér.“
Þessi sjónarmið höfðu ekki náð vin-
sældum þegar miðlífskreppan greip
„Eddu“, sem er íslensk tveggja barna
móðir og læknir, heljartökum
skömmu eftir þrítugsafmælið hennar.
„Eins og mörgum í sömu sporum
fannst mér lausnin á þessari tilvist-
arkreppu liggja í augum uppi,“ segir
hún. „Ég leitaði samt sem áður til
tveggja hjónabandsráðgjafa, en hvor-
ugur var hlutlaus, heldur réttu þeir
mér strax skæri til að klippa á nær
átta ára samband mitt og eiginmanns
míns og barnsföður. „Auðvitað verð-
ur þú að vera hamingjusöm,“ sögðu
þeir, „þín vellíðan verður að vera í
fyrirrúmi,“ og ég hugsaði: Vá, já
þetta er sko hárrétt, ég verð að vera
hamingjusöm. Ég og naflinn á mér.“
Edda segist hafa lesið mikið um þetta
fyrirbæri, miðlífskreppuna, á þeim
áratug sem liðinn er frá skilnaðinum.
„Auðvitað eru engin tvö dæmi eins,
en mér hefur sýnst, bæði hjá vinum
mínum og mörgum sjúklingum mín-
um, að þessi „kreppa“ eða þetta
breytingatímabil fylgi nokkuð fyr-
irsjáanlegu mynstri og gengur yfir
fyrr eða síðar. Mín var engin und-
antekning og eftir tvö ár vaknaði ég
upp við vondan draum. En það er
ekki alltaf hægt að spóla til baka. Ég
er ekki að segja að það sé alltaf röng
ákvörðun að skilja, en það var það í
mínu tilviki.“ Edda segist hafa upp-
götvað þá sársaukafullu staðreynd að
skilnaður skapar oft fleiri vandamál
en hann leysir. „Flest vandamál eru
tímabundin,“ segir hún. „Skilnaður er
að eilífu.“
Skilnaður leysir ekki þau
vandamál sem fólk heldur
Fólk skilur yfirleitt af tveimur
ástæðum: til að flýja samband sem
það er ekki ánægt með, eða til að leita
betra lífs með nýjum aðila eða eitt
sér. Það er eðlilegt að líta í sitt nálæg-
asta umhverfi í leit að orsökum óham-
ingju og maki manns er oft fyrsti
sökudólgurinn. En að greina maka
sinn sem uppsprettu allra vandamála,
sem er algengur undanfari skilnaðar,
tekur ekki inn í myndina hlutverkin
sem báðir aðilar leika í hnignun
hjónabandsins.
„Ég hef heyrt svo marga vonsvikna
einstaklinga lýsa eftirsjá sinni,“ segir
Weiner. „Þeir töldu fyrrverandi
maka sinn vera vandamálið, en svo
uppgötva þeir sömu vandamálin í
næsta sambandi. Þeir viðurkenna að
þeir skapa sömu munstrin í nýjum
samböndum, endurtaka gömul mis-
tök, eða uppgötva að þeir eru ennþá
vansælir og sakna jafnvel maka síns
sárlega. Fólk verður að athuga að
venjurnar sem það þróar með sér í
gegnum árin fylgja með þegar það yf-
irgefur hjónabandið. Þetta er ein
ástæðan fyrir þeirri sorglegu stað-
reynd að 60-70 prósent allra núm-
er-2-hjónabanda enda í skilnaði.“
„Tölfræðin segir okkur að sá sem
einu sinni skilur, sama af hvaða
ástæðum, er líklegri til þess að gera
það aftur,“ segir Anna Rós Jóhann-
esdóttir, hjóna- og fjölskylduráðgjafi
í Reykjavík. „Hvað framhjáhald varð-
ar segja rannsóknir líka að sá sem
einu sinni er ótrúr er líklegur til að
endurtaka það. En mín reynsla er sú
að það er oft hægt að vinna með slíkt
vandamál í hjónabandinu. Fólk getur
komist yfir slík áföll og byggt upp
mjög gott og traust samband.“
Hafliði segir það vera mjög mikil-
vægt að fólk geri sér vel grein fyrir
hvernig mynd það hefur af framtíð-
inni eftir skilnað. „Ég held að fólk
geri sér oft ekki grein fyrir hvað
skilnaður er í raun mikið mál og erf-
itt. Fólk tekur ekki með í reikninginn
hvað blandaðar fjölskyldur eru flókn-
ar og hvað þessi sambönd geta verið
miklum erfiðleikum bundin. Skiln-
aðartíðni meðal þeirra sem einu sinni
hafa skilið er líka hærri; það er mik-
ilvægt að fólk rjúki ekki beint í annað
samband strax á eftir, heldur gefi sér
góðan tíma til að vera eitt. Sambönd
sem verða til upp úr framhjáhaldi
eiga sér yfirleitt ekki einfalda fram-
tíð; ég hef ráðlagt í mörgum slíkum
[samböndum]. Þetta er sérstaklega
erfitt fyrir börnin. Þau standa yf-
irleitt með þeim maka sem brotið er á
og þeim finnst þau hafa verið svikin
líka. Það eru svo sterkar tilfinningar
sem fylgja þessum svikum. Auðvitað
ætlar fólk sér ekki að hafa þetta
svona, en þrátt fyrir að allir þekki
dæmi um hvað þetta er erfitt höldum
við að okkar skilnaður verði öðruvísi.“
Anna Rós segir fólk verða að taka
með í reikninginn að skilnaður hafi
ekki bara með hjónin að gera. „Skiln-
aður er ekki einangrað fyrirbæri. Það
að fara í burtu, eða það að skilja, hef-
ur hefur með alla fjölskylduna að
gera. Ef hjón eiga börn og skilja þarf
alltaf að horfa á alla fjölskylduna. Þú
ert ekki aðeins að missa samskipti við
þína nánustu heldur ertu líka að
klippa á tengsl við tengdafólk,
tengdaforeldra og sameiginlega vini.“
„Vandamálin úr fyrra hjónaband-
inu virðast oft smámál í samanburði
við flækjurnar sem fylgja blönduðum
fjölskyldum,“ segir Weiner, „og fólk
uppgötvar þá að grasið var ekkert
grænna hinum megin. Það er oft rán-
dýr lexía. Þegar fólk gengur út af
heimilinu, þá yfirgefur það börnin
sín.“
Weiner segir ekkert vera til sem
heitir skilnaður þegar börn eru ann-
ars vegar og það sé á vissan hátt
„dauðadómur yfir fjölskyldunni“ þeg-
ar foreldrar ákveði að enda hjóna-
bandið. Börn á aldrinum 3-11 ára
verða verst úti af völdum skilnaðar,
segir dr. Jerome Kagan, prófessor í
barnasálfræði við Harvard-háskóla.
„Börn á þessum aldrei hafa hreinlega
ekki sjálfsstyrk til að skilja hvað er að
gerast. Skilnaður foreldranna gerir
versta ótta þeirra að veruleika.“
Fyrstu viðbrögð barna eru sjokk
eða lost, þunglyndi, svo afneitun, lé-
leg sjálfsmynd og oft, sérstaklega
meðal yngri barna, hugmyndir um að
þau beri ábyrgð á skilnaðinum. Eldri
börn sýna meiri reiði og skammast
sín oft fyrir ákvörðun foreldranna.
„Flestir foreldrar gera sér grein fyrir
að skilnaður mun hafa neikvæð áhrif
á börnin, þeir bara gera sér ekki
grein fyrir hversu alvarleg og var-
anleg,“ segir Weiner. „Ég hef heyrt
of marga foreldra segja: „Ég vildi að
ég hefði vitað þá það sem ég veit
núna.““
„Guðni“, sem er 38 ára tveggja
barna faðir og lýsir sjálfum sér sem
fyrrverandi „miðlífskrísugæja“, er
einn þeirra. „Mig grunaði aldrei að
þetta yrði svona mikið mál,“ segir
hann. „Auðvitað sögðu þetta margir,
fjölskylda og vinir, að ég ætti að gefa
. að hamingjunni,
. vansælan“
Reuters
Brúðhjón Að verða ástfanginn er hin fullkomna neyslufantasía, á sömu nótum og nýr Porsche eða glæsilegt einbýlishús. Allt er fullkomið í fyrstu.
‘‘FÓLK SKILUR YFIRLEITTAF TVEIMUR ÁSTÆÐUM:TIL AÐ FLÝJA SAMBANDSEM ÞAÐ ER EKKI
ÁNÆGT MEÐ, EÐA TIL
AÐ LEITA BETRA LÍFS
MEÐ NÝJUM AÐILA EÐA
EITT SÉR.
15
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 2009
Algengt er að heyra vísað til rann-
sókna sem segja helming allra
hjónabanda enda með skilnaði, en
oftast er hér verið að vísa í
ákveðna rannsókn er tók til skiln-
aða fólks sem giftist milli 1970 og
1990 og staðan hefur breyst tals-
vert síðan. Nýleg New York Times-
grein segir samanburð á skiln-
aðartíðni háskólamenntaðra karl-
manna, giftra á 8., 9., og 10.
áratugunum, sýna að skilnuðum
hefur farið fækkandi. Af karl-
mönnum sem giftu sig á 8. ára-
tugnum, höfðu 23% hjónabanda
þeirra endað í skilnaði. Sambæri-
legar tölur fyrir 9. áratuginn voru
20% og aðeins 16% fyrir hjóna-
bönd karlmanna sem giftust á milli
1990 og 2000 (síðasta talan er vit-
anlega háð meiri breytingum).
„Staða hjónabandsins,“ segir
greinin „þrátt fyrir einfaldari skiln-
aðarlöggjöf, nýstárlegar freist-
ingar á netinu og frjálslegri viðhorf
síðustu áratuga gagnvart skilnaði,
er sterkari en margir álíta.“
Lægri skilnaðartíðni virðist
einnig vera tengd efnahagskrepp-
unni, sem gerir praktískar hliðar
skilnaðar – eignasölu og -skipti –
illframkvæmanlegri. Stéttarfélag
bandarískra skilnaðarlögfræðinga
segir að það sem af er árinu hafi
skilnaðarumsóknum fækkað um
40%.
Staða hjónabandsins
sterkari en margir álíta