Morgunblaðið - 22.10.2009, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. OKTÓBER 2009
Lag Ögmundur Jónasson og Ólafur Ragnar Grímsson hlustuðu hógværir á flutning Internationalsins á þingi BSRB í
gær. Árni Páll Árnason og Össur Skarphéðinsson tóku hins vegar undir af öllum krafti með viðeigandi líkamstjáningu.
Ómar
TILEFNI þess að ég
skrifa greinarkorn þetta
er grein umhverfis-
ráðherra hér í blaðinu
16. október sl. Fyr-
irsögn þeirrar greinar
var „Hið rétta um Suð-
vesturlínu“. Það veldur
mér talsverðum heila-
brotum hvað teljist rétt
eða rangt í þessu máli.
Ég held að þetta sé ein-
faldlega ekki þannig að málið snúist
um sannleikann. Hitt er líklegra að
málið snúist um afstöðu ráðherra og
flokks hennar til álvers í Helguvík.
Lögbundinn frestur útrunninn
Skipulagsstofnun kynnti þá
ákvörðun 25. mars 2009 að ekki
skyldi fara fram sameiginlegt mat á
umhverfisáhrifum Suðvesturlínu og
annarra framkvæmda sem tengjast
álveri í Helguvík. Í kjölfarið, þann 17.
september síðastliðinn, gaf Skipu-
lagsstofnun út álit á mati á umhverf-
isáhrifum Suðvesturlína, þar sem
fram kemur að matsskýrsla fram-
kvæmdaaðila uppfylli skilyrði laga.
Hinn 24. apríl kærðu Nátt-
úruverndarsamtök Íslands og Land-
vernd hina fyrri ákvörðun Skipulags-
stofnunar til umhverfisráðherra um
að ekki skyldi fara fram þetta sam-
eiginlega mat (álver, flutningsmann-
virki, virkjanir). Úrskurður umhverf-
isráðherra um að þessi ákvörðun frá
25. mars sé felld úr gildi og málinu
vísað til stofnunarinnar á ný var síð-
an kveðinn upp 29. september. Lög-
bundinn frestur ráðherra til þess að
taka þessa ákvörðun rann út 25. júní
sl., þannig að ráðherra fór rúma þrjá
mánuði fram yfir þennan frest.
Alvarlegar þversagnir
Hvað er eiginlega í gangi hér?
Umhverfisráðherra er í ríkisstjórn
sem 25. júní sl. undirritaði svokall-
aðan stöðugleikasáttmála við aðila
vinnumarkaðarins og samband sveit-
arfélaga. Þar segir orðrétt: „Rík-
isstjórnin mun greiða götu þegar
ákveðinna stórframkvæmda sbr.
þjóðhagsáætlun, s.s. framkvæmda
vegna álvera í Helguvík og Straums-
vík.“
Iðnaðarráðherra sömu ríkis-
stjórnar undirritaði 7.
ágúst sl. fyrir hönd
ríkisstjórnarinnar
fjárfestingarsamning
við Century Alumin-
um Company og
Norðurál Helguvík
ehf. (Norðurál), vegna
fyrirhugaðs álvers við
Helguvík. Í þeim
samningi segir m.a.
„að engin ráðstöfun
verði gerð er gæti
takmarkað eða á ann-
an hátt haft neikvæð
áhrif á framkvæmd verkefnisins og
starfsemi Century og/eða félagsins“.
Skilaboð ríkisstjórnarinnar sam-
kvæmt stöðugleikasáttmála og fjár-
festingarsamningi eru mjög skýr og
þeir fjölmörgu aðilar sem vinna að
því verkefni að reisa álver við Helgu-
vík hafa reitt sig á þessi skilaboð.
Þess vegna kemur ákvörðun um-
hverfisráðherra flatt upp á marga,
einkum þar sem erfitt er að skilja
hvað þar býr að baki í ljósi þeirra fyr-
irheita sem gefin hafa verið. Ráð-
herra byggir á því að Skipulags-
stofnun hafi ekki upplýst málið
nægjanlega vel og þótti því rétt að
fella hina kærðu ákvörðun úr gildi.
Rökrétt ákvörðun
Skipulagsstofnunar
Eftir að hafa kynnt mér gögn
málsins get ég ekki verið sammála
þeirri niðurstöðu ráðherrans að mál-
ið sé ekki nægjanlega vel upplýst. Í
ljósi fyrri úrskurða um sambærileg
mál er ákvörðunin vel rökstudd og í
anda góðrar stjórnsýslu. Skipulags-
stofnun áleit að með athugasemdum
sem borist höfðu frá Landvernd í
kynningarferlinu hefði komið upp sú
krafa að stofnunin tæki sérstaka
ákvörðun um beitingu 2. mgr. 5. gr.
laga um mat á umhverfisáhrifum.
Umrætt ákvæði segir efnislega að
Skipulagsstofnun geti að höfðu sam-
ráði við málsaðila og leyfisveitendur
ákveðið að umhverfisáhrif tengdra
framkvæmda skuli metin sameigin-
lega. Rökstuðningur Skipulagsstofn-
unar fyrir þeirri ákvörðun að ekki
skyldi fara fram sameiginlegt mat er
m.a. að enginn umsagnaraðila taldi
að Skipulagsstofnun ætti að nýta um-
rætt heimildarákvæði. Þá væru
áform um virkjanir óljós og í ljósi
þess og hversu mislangt á veg þær
framkvæmdir væru komnar í und-
irbúningi, og hversu íþyngjandi
ákvörðun um sameiginlegt mat yrði,
taldi Skipulagsstofnun að það myndi
stangast á við meðalhófsreglu 12. gr.
stjórnsýslulaga að gera Landsneti hf.
að bíða eftir því að farið yrði af stað
með mat á umhverfisáhrifum vegna
nýrra virkjanakosta. Stofnunin taldi
að hinu lögmæta markmiði yrði náð
með öðrum leiðum, t.d. með því að
gera framkvæmdaraðila að fjalla um
tengdar framkvæmdir í matsvinnu.
Miklir hagsmunir í húfi
Það þarf býsna neikvæða nálgun
við ofangreindan rökstuðning til þess
að lýsa úrskurðinn ógildan vegna
þess að málið sé ekki nægjanlega vel
upplýst. Norðurál og móðurfélag
þess eiga ríkra hagsmuna að gæta í
þessu máli.
Um leið og kærur þess efnis að
beita skyldi 2. mgr. 5. gr. laga um
mat á umhverfisáhrifum um fram-
kvæmdina Suðvesturlínu og tengja
hana þar með við framkvæmdir
vegna álvers í Helguvík vaknaði ótví-
ræð aðild Norðuráls að málinu.
Norðurál var ekki einu sinni gefinn
kostur á að koma sjónarmiðum sín-
um á framfæri með formlegum hætti.
Tafirnar, sem úrskurður ráðherra
kann að valda, hafa víðtækar og nei-
kvæðar afleiðingar á framkvæmd-
irnar í Helguvík. Ef úrskurðurinn
verður ekki afturkallaður mun það
aðeins valda frekari óvissu, töfum á
framkvæmdum og auka líkurnar á
því að Norðurál og fleiri verði fyrir
verulegu fjárhagslegu tjóni. Þá eru
ótalin þau samfélagslegu áhrif sem
tafirnar valda á tímum efnahags-
kreppu og atvinnuleysis.
Eftir Árna
Vilhjálmsson » Það þarf býsna nei-
kvæða nálgun við
ofangreindan rökstuðn-
ing til þess að lýsa úr-
skurðinn ógildan vegna
þess að málið sé ekki
nægjanlega vel upplýst.
Árni Vilhjálmsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður
hjá LOGOS lögmannsþjónustu og
lögfræðilegur ráðgjafi Norðuráls.
Að skera á Suðvesturlínu
SKYNSAMLEG og sjálfbær
orkunýting er for-
senda og aflvél end-
urreisnar samfélags-
ins. Endurnýjanlegar
orkulindir eru sókn-
arfæri okkar og sér-
staða sem þjóðar til
þess að fá hingað
nauðsynlega erlenda
fjárfestingu. Slíkar
fjárfestingar geta
breytt samdrætti í
vaxtarskeið og unnið
gegn atvinnuleysi og
framkvæmdafalli í
byggingariðnaði og
orkugeira.
Í þessu sambandi
skiptir stöðugleika-
sáttmálinn miklu máli
og möguleg aðkoma
lífeyrissjóðanna t.d.
að byggingu Búð-
arhálsvirkjunar og er
það komið í ákveðinn
farveg.
Stærsta verkefnið
við að koma orku-
framkvæmdum í há-
flug tengist fjár-
mögnun þeirra;
framleiðsluaukningu í
Straumsvík, virkj-
unum HS orku og OR
vegna framkvæmda í Helguvík og
gagnaveri Verne Holding á Vall-
arsvæðinu, svo fátt eitt af því sem í
kortunum er sé nefnt.
Fjárfestingarkostirnir
Til að varpa ljósi á þá fjölmörgu
kosti sem við búum yfir í orkunýt-
ingu og nýfjárfestingum er gagn-
legt að fara yfir svið þeirra verk-
efna sem stjórnvöld undir forystu
iðnaðarráðherra vinna nú að. Til
að undirstrika stærðirnar sem um
ræðir má nefna að fjármálaráðu-
neytið metur það svo í þjóðhags-
spá sinni að stækkun álversins í
Straumsvík og bygging álversins í
Helguvík muni auka lands-
framleiðsluna um 4,2% að raun-
gildi og kosta yfir 400 milljarða
króna á tímabilinu 2009-2015.
Fyrst ber að nefna fjárfesting-
arsamninginn vegna álvers í
Helguvík. Samningurinn skipti
sköpum um framgang þess verk-
efnis, en hann afgreiddi Alþingi í
vor fyrir kosningar. Century Al-
uminum, móðurfélag Norðuráls,
hefur samið við þrjá erlenda banka
um fjármögnun framkvæmdanna
og því skiptir mestu nú til að fram-
kvæmdin gangi fram af fullu afli að
orkufyrirtækjunum takist að fjár-
magna verkefni sín. Þó að ákvörð-
un umhverfisráðherra um Suð-
vesturlínu hafi valdið nokkurri
umræðu er engin ástæða til þess
að gera meira úr því en efni standa
til. Það gæti tafið línulagnirnar um
allt að tveimur mánuðum en ekki
framkvæmdirnar í raforkunýtingu
á Reykjanesi sem slíkar. Þar ræð-
ur fjármögnun orkufyrirtækjanna
á verkefnum sínum úrslitum.Til að
varpa ljósi á mikilvægi Suðvestur-
línu þá snýst verkefnið um raf-
orkuöryggi á Reykjanesi og í raun
á öllu landsnetinu og er því miklu
stærra mál en virðist í fyrstu. Gert
er ráð fyrir að framkvæmdum við
Suðvesturlínu verði skipt í fimm
áfanga og er reiknað með að vinna
við verkið geti hafist sumarið 2010
og standi yfir, með einhverjum
hléum, til ársins 2017. Áætlaður
framkvæmdakostnaður vegna
fyrstu fjögurra áfanga verkefn-
isins er um 27,3 milljarðar króna, á
verðlagi janúarmánaðar 2009.
Lagning línunnar er óháð ein-
stökum framkvæmdum á Suð-
urnesjum. Hún snýst fyrst og
fremst um raforkuöryggi á
Reykjanesinu öllu.
Lög um fjárfest-
ingarsamninga
Mörg önnur verk-
efni eru á teikniborð-
inu og sumum er lok-
ið.
Aflþynnuverksmiðja
Becromal við Eyja-
fjörð er orðin að veru-
leika og nú er unnið
að stækkun hennar.
Fjárfestingarsamn-
ingur við Verne Hold-
ing um byggingu
gagnaversins á
Reykjanesi er á loka-
stigi og verður senn
undirritaður. Þá vinn-
ur Greenstone að því
að byggja gagnaver á
Blönduósi og víðar í
framhaldinu ef vonir
ganga fram. Allt eru
þetta dæmi um vist-
væna nýtingu ork-
unnar og hátækniiðn-
að sem mynda brátt
nýja stoð undir at-
vinnulíf okkar.
Þá undirritar iðn-
aðarráðherra nú í vik-
unni nýja viljayfirlýs-
ingu við sveitarfélög í
Þingeyjarsýslum, sem m.a. tryggir
að orkurannsóknum á svæðinu
lýkur fljótlega. Því er unnið hörð-
um höndum að því að koma hinni
miklu jarðorku fyrir norðan í verð
og vinnu. Stundum er rökrætt um
gildi og mikilvægi fjárfestingar-
samninga. Að mínu mati er það
mikið en nauðsynlegt er að skapa
þeim almennan ramma. Að því
vinnur Katrín Júlíusdóttir iðn-
aðarráðherra nú og mun slík lög-
gjöf leysa af hólmi ógagnsætt ferli
við fjárfestingasamningagerð og
setja um það skarpan og skýran
ramma. Almenn lög um fjárfest-
ingasamninga munu bæta sam-
keppnisstöðu Íslands sem fjárfest-
ingarkosts og því ber sérstaklega
að fagna frumkvæði iðnaðar-
ráðherra í málinu.
Heildstæð orkustefna
Þær ákvarðanir sem við tökum
næstu mánuðina um nýtingu á
orku fallvatna og jarðar skipta
miklu máli við að ákvarða lífskjör
og efnalega stöðu landsins í bráð
og lengd. Þess vegna þarf að móta
heildstæða orkustefnu og er sú
vinna loks hafin. Orkuvinnsla er
nýting á takmörkuðum gæðum og
því þarf að vanda til vals og verka í
því ferli frá upphafi til fram-
kvæmda. Brýnt er að leggja mikla
áherslu á grænu stoðina undir
hagkerfinu sem meðal annars felst
í hátækniiðnaði og endurnýjan-
legum orkulindum. Gott dæmi um
það er nýhafin bygging verk-
smiðju Carbon Recycling Int-
ernational við Svartsengi. Um
liðna helgi var tekin fyrsta skóflu-
stunga að henni en þar verður út-
blæstri jarðvarmavera og álvera
breytt í eldsneytið metanól.
Merkilegt verkefni sem er leiðandi
á heimsvísu í þess konar fram-
leiðslu á metanóli. Möguleikarnir á
nýfjárfestingum í fjölbreyttum
orkuiðnaði eru fjöldamargir. Þeir
eru aflvélarnar upp úr samdrætti
og því skiptir miklu að stöðug-
leikasáttmálinn gangi eftir til hins
ýtrasta hvað þessi efni varðar sem
önnur.
Orkunýting
er forsenda
endurreisnar
Eftir Björgvin G. Sigurðsson
Björgvin G.
Sigurðsson
» Brýnt er að
leggja
mikla áherslu á
grænu stoðina
undir hagkerf-
inu sem meðal
annars felst í
hátækniiðnaði
og endurnýj-
anlegum orku-
lindum.
Höfundur er 1. þingmaður
Suðurkjördæmis.