Saga - 1984, Blaðsíða 13

STAÐA KVENNA A ÞJÓÐVELDISÖLD
11
hlutaðeigandi samfélaga - hlýðnisboðorð kaþólsku kirkjunnar í
Miðjarðarhafslöndum og lýðræðislegan uppruna norrænnar
menningar.
Rannsóknir á heimsmynd einstakra þjóða eða menningarsam-
félaga eru undirstaða almenns skilnings á viðkomandi menningu
samkvæmt kenningum sérfræðinga í trúarbragðasögu. í goð-
sögnum um heimsmynd þjóða kemur kjarni viðkomandi
menningar skýrt í ljós. Þar koma nefnilega fram norm (óskráðar
reglur) samfélagsins og mat þess á réttu og röngu. Og fyrir þann
sem er að fást við liðna tíð eða fjarlæg menningarsamfélög eru það
einmitt þessar frásagnir sem veita innsýn í óskir þjóðanna um til-
veruna.6 í sköpunarsögnunum má víða finna skýringar á þeim
félagslegu mynstrum sem við rekumst á í ýmsum menningarsam-
félögum. Sú almenna skoðun sérfræðinga í trúarbragðasögu og
mannfræðinga, sem áður var nefnd, reynist einnig haldbær varð-
andi innbyrðis stöðu kynjanna þar sem sýna má fram á skýrt sam-
hengi milli heimsmyndar Eddukvæðanna og samfélagssýnar
íslenska þjóðveldisins.
Nú á dögum geta konur, sem búa á áhrifasvæðum rómversk-
kaþólskrar menningar, sótt uppörvun til hinna meðvituðu nor-
rænu fornkvenna. Ef til vill er það þráðurinn þarna á milli sem
hefur auðveldað nútímakonum á Norðurlöndum að ná eða endur-
heimta allvíðtækt félagslegt jafnrétti á við karla. Og þegar um er
að ræða sambúðarform milli kynjanna, hlýtur hjónabandið, eins
og það var á íslandi áður fyrr, að vera nær fullkomið ef litið er til
efnahagslegs sjálfstæðis og persónulegs frelsis aðilanna innbyrðis.
í norrænu lagamáli koma einkum fyrir þrjú heiti yfir hjóna-
bandið: félag, hjúskapur og festa ráð sín. Þau eru öll til marks um
að þetta sambúðarform milli kynjanna fól í sér sambærilega stöðu
eða jafnrétti og var byggt á djúpstæðum, gagnkvæmum jöfnuði.
Þegar menn leggja fram fé í sameiginlegt fyrirtæki og skipta með
sér gróða eða tapi, kallast það félag og hver þátttakandi nefnist
félagi.7 Þessi heiti höfðu sem sagt sérstaka merkingu í hjónaband-
inu. Það að karl og kona rugla saman reitum sínum er því auð-
kennandi fyrir efnahagslegt eðli hjónabandsins á Norðurlöndum
fyrir kristnitöku. Að vera giftur eða skilgetinn var ekki svo mjög
spurning um siðferði heldur fremur um efnahag. Sameiginleg
eign sem svaraði hundrað aurum var minnsti höfðustóll löglegs