Saga - 1984, Qupperneq 17

STAÐA KVENNA A PJÓÐVELDISÖLD
15
ura, eru borin saman við lagasafn þjóðveldisins, Grágás, má finna
áberandi samræmi milli lagagreina og raunveruleikans. Og þetta
gildir almennt. Með því að bera Grágás saman við samtímasögur,
ættarsögur og Landnámu er hægt að fá fram áhrifamikla heildar-
rnynd af samfélaginu. Vegna umfangs síns og reglufestu ber
Grágás aföllum öðrum lögbókum germanskra þjóða á miðöldum.
Skýringin á því hve Grágás var nákvæm í fyrirmælum er líklegast
sú að þeir sem mótuðu lögin stóðu mjög nærri þeim sem áttu að
Hfa eftir þeim. Við sem lifum við sérfræðingaveldi eigum mjög
erfitt með að skilja mikilvægi þessa.16
Lög þjóðveldisins voru fyrst rituð í byrjun 12. aldar og að því
er Ólafur Lárusson telur vísar stærsti hluti efnis þeirra aftur í
tímann. Fram til þess að Járnsíða og Jónsbók leysa Grágás af hólmi
1271-1282, koma þó fyrir viðbætur — svokölluð nýmæli - við þau
lög er fyrst voru rituð.17 Stærsta nýmælið er Kristinna laga þáttur
sem var samþykktur af lögréttu einhvern tíma á árabilinu 1122-
1133. Hann er þó aðeins lítill hluti af öllu lagasafninu og fjallaði
aðallega um tilhögun á starfsemi kirkjunnar, starfandi þjóna
hennar, viðhald á guðshúsum og meðferð látinna.18 Pað sem er
athyglisverðast við Kristinna laga þátt í Grágás er hversu ótrúlega
lítið kirkjan hafði enn náð að festast í sessi í íslensku samfélagi. Hin
nýja hrynjandi sem kristnin kom á í samfélaginu - hinir mörgu
helgidagar og föstudagar - fyllir um það bil helming Kristinna
laga þáttar og í þessu sambandi leita menn í skýringum sínum til
innlendra hefða. Skipting ársins, eins og hún var í norræna bænda-
samfélaginu, er lögð til grundvallar, bæði þegar gefnar eru dag-
setningar og þegar sólarhringnum er skipt í eyktamörk. Hér
stöndum við andspænis elsta samruna alþýðlegs og lærðs tíma-
útreiknings.19 Aftast í Kristinna laga þætti er nýmæli frá 13. öld
um nýjar, hertar reglur varðandi sifjaspell. Einnig er sagt að öll
nýmæli, sem ekki séu lesin upp á alþingi þriðja hvert sumar, falli
úr gildi.20
í íslenska þjóðveldinu var litið á stofnun hjónabands, lögmæti
þess og upplausn sem veraldleg málefni. Einn af hinum sjö stóru
köflum í Grágás er Festaþáttur og er stærsti hluti hans hjónabands-
löggjöfin.21 Og eitt af fáum nýmælum í Festaþætti kveður á um að
ekki megi lengur skoða fátækt sem gilda ástæðu fyrir skilnaði.
Fyrir kirkjunnar menn og aðra sem báru skynbragð á fagnaðarer-