Saga - 1984, Blaðsíða 21

STAÐA KVENNA A ÞJÓÐVELDISÖLD
19
en sú vandlega dregna mynd félagslegs raunsæis, sem frásagnirnar
sýna af þjóðfélaginu og konunum í fjarlægri fortíð - mynd sem á
sér greinilega samsvörun í lögum þjóðveldisins.
Samkvæmt Festaþætti var ótryggð ekki gild ástæða fyrir skiln-
aði, hún leiddi aðeins til þess að greiða þurfti þeim aðilanum bætur
sem misboðið var, sama gjald fyrir karl og konu.26 En efannað eða
bæði hjóna æsktu þess að hjónabandið yrði leyst upp, t.d. vegna
ósamrýmanlegrar skapgerðar, urðu þau bæði að ríða til þings og
ráðgast við biskupinn yfir þeim fjórðungi sem þau bjuggu í. Og
hér er það athyglisvert að ef biskupinn var mótfallinn skilnaði gátu
hjónin samt leitt hann til lykta samkvæmt lögum.27
Skilnaður var síður en svo sjaldgæfur á þjóðveldisöld. Þýski
vísindamaðurinn Rolf Heller, sem hefur rannsakað þá mynd sem
við fáum af konum í sögunum, hefur komist að raun um að oftast
er það konan sem á frumkvæðið að skilnaði og að algengasta
orsökin er óánægja með eiginmanninn sem rekkjunaut.28 í Festa-
þætti er kafli þar sem kveðið er á um að kona geti fengið skilnað
með sérlega hagstæðum skilmálum ef eiginmaður hennar hefur
ekki sængað hjá henni í þrjú ár.29 Tvíkvæni var bannað í þjóðveld-
inu og ef menn gengu í hjónaband aftur, án löglegs skilnaðar,
fengu þeir þungar sektir.30
Hjónabandið, eins og það tíðkaðist í íslenska þjóðveldinu, hafði
ekki trúarlegt yfirbragð og því síður hvíldi yfir því helgi eða til-
beiðsla. Það var samkomulag milli karls og konu og það sem ein-
staklinga - ekki samningur milli tveggja ætta eins og reyndar oft
er sagt í bókmenntum. Orðið brúðkaup hefur gefið mörgum vís-
mdamanninum þá hugmynd að hér hafi verið um verslun að ræða,
einnig sökum þess að hjónaband var einungis lögmætt ef brúð-
guminn grciddi mund. En orðið kaupa þýddi upphaflega að
semja. Verðandi hjón sömdu ekki hvort við annað beint, þau
höfðu sína fulltrúa, venjulega ættingja, nána vini eða vinnuveit-
endur.31
Líta má á stofnun hjónabands sem sérstakan efnahagssamning
og löngu eftir miðaldir fylgdi svona skriflegur samningur enn
mörgum hjónaböndum. Og allar samningaviðræður, sem fóru
fram á undan stofnun hjónabands, snerust um fjárhagsmálin. Frá
fjölskyldu sinni fékk konan heimanfylgju, en í mörgum tilfellum
má líta á hana sem fyrirframgreiddan arf þar sem menn gátu sér til