Saga - 1984, Blaðsíða 328

326
RITFREGNIR
urshóps, unglinga, sem voru hvorki börn né fullorðnir" (bls. 50). Þetta átti í
fyrstu einkum við um börn yfirstéttarfólks, en í tímans rás unnu fastmótaðri
viðhorf til unglinga sem sérstaks aldurshóps sér þegnrétt í öllum stéttum evr-
ópsks samfélags. Þetta var að sumu leyti afleiðing þéttbýlismyndunar og
skólahalds; aðrar kröfur voru gerðar til unglinga í þéttbýli en í stjálbýlu bænda-
samfélagi, þar sem vinna barna og unglinga var arðbær og hélst lengi eftir
þetta. Því má þó ekki gleyma í þessu sambandi, að vinnuþrælkun barna og
unglinga var algeng í iðnaðarborgum og námaþorpum í Evrópu langt fram
eftir 19. öld.
Loftur tekur undir margt í þeirri gagnrýni sem komið hefur fram á kenn-
ingar Ariés undanfarna tvo áratugi. Ariés vill t.a.m. ekki kannast við
„ungdóm" sem sérstakan aldursflokk, en Loftur telur að rannsóknir annarra
hafi sýnt að „ungdómur" hafi verið „greinilega aldursbundinn félagsflokkur,
og sem slíkur nátengdur hinni sérstæðu samfélagsgerð Vesturlanda." Þá varar
Loftur við rannsóknaraðferð Ariés sem eigi það „sammerkt með félagssögu-
hefð Annalesskólans að gengið er út frá ákveðnum kerfum eða mynstrum
mannlegra athafna eða hugsunar á ýmsum tímum; reynt er síðan að rekja rætur
slíkra mynstra aftur í tímann og greina ummyndun þeirra og áorkan í tímans
rás“ (bls. 55). Þessi aðferð byggir á því að sagnfræðingurinn nálgist verkefm
sitt út frá hegðun manna og hugmyndum í samtíð sinni og „forvitni hans (þ-c-
sagnfræðingsins) nærist að verulegu leyti af hugðarefnum samtíðar. “ Að mati
Lofts er ekkert við þessa aðferð að athuga, svo fremi að sagnfræðingurinn gæti
tilskilinnar óhlutdrægni og „þrengi ekki hugtök sín meira en svo að þau fái
rúmað mismunandi skilning sem hefur ríkt á umræddu fyrirbrigði á ólíkum
tímabilum" (bls. 56). Ariés hefur hins vegar réttilega verið gagnrýndur fynr
„slíka hugtaksþrengingu" þar sem hann miði bernskuhugtakið of einstreng-
ingslega við nútíðarskilning.
Umfjöllun Lofts um kenningar Ariés og þá gagnrýni sem fram hefur komið
á þær er ágætlega gerð og sömu sögu er að segja um þann þátt þessa fyrsta hluta
bókarinnar sem fjallar um „fólksfjöldaaðstæður og heimilisgerð". Loftur gefur
þar í stuttu máli prýðilegt yfirlit yfir helstu rannsóknarniðurstöður erlendra
fræðimanna um þessi atriði og þau ágreiningsefni sem uppi hafa verið og upp1
eru um fjölskyldustærðir og -gerðir í Evrópu á fyrri öldum og samband fólks-
fjöldaþróunar, efnahagslegra aðstæðna og h'eimilisgerðar. Auk þess víkur
hann í framhaldi afþessu að frjósemi, hjúskapartíðni og barnadauða. Bók Lofts
er rituð nokkru áður en „Cambridge-hópurinn" um rannsóknir á fólksfjölda-
sögu og félagsgerð sendi frá sér nýja bók um fjölskyldugerðir í Evrópu,’ þar
sem fyrri niðurstöður hinna ýmsu fræðimanna sem tengst hafa „hópnum crU
endurskoðaðar og niðurstöður nýrra rannsókna þeirra sjálfra og annarra settar
5. Richard Wall in collaboration with Jean Robin and Peter Laslett (ritstj)-
Family forms in historic Europe. Cambridge 1983.