SunnudagsMogginn - 31.01.2010, Qupperneq 50

50 31. janúar 2010
F
oreldrar mínir voru á ferðalagi í Danmörku
þegar ég fæddist. Faðir minn var þar að selja
hlutabréf í Títan-félaginu. Ég var tveggja mán-
aða þegar ég kom heim til Íslands og það má
segja að ég hafi verið á ferðalagi síðan,“ segir Sturla Frið-
riksson. Eins og lesa má í nýrri og veglegri bók, Heims-
hornaflakk, þá var þetta ferðalag fyrstu ævimánaðanna,
fyrir nær 88 árum, upphaf á viðburðaríku lífshlaupi sem
hefur leitt Sturlu til allra heimsálfa og vel á annað
hundrað landa og landsvæða. Félagi hans í flestum ferð-
anna hefur verið eiginkonan, Sigrún Laxdal.
Sturla er doktor í erfða- og vistfræði, menntaður í
Bandaríkjunum og Kanada. Hann hefur á langri starfsævi
unnið að ýmsum rannsóknum og við kennslu en er lík-
lega þekktastur fyrir að hafa leitt rannsóknir á þróun lífs
í Surtsey. Sturla hefur um langt árabil verið félagi í Al-
þjóðanáttúruverndarsjóðnum en margar ferða hans út
um heiminn hafa verið á vegum sjóðsins.
Í ferðaþáttum sínum kemur Sturla víða við: á Eldlandi,
í Afríkulöndum og Krakatá í Indónesíu, hann siglir niður
Yangtze-fljótið í Kína, skrifar um Kóralrifið mikla við
Ástralíu, hann kemur við í Borneó og í Búrma, og segir
frá leiðangri til Suðurskautslandsins með Bernharði Hol-
landsprins. Meðal fjölda áfangastaða sem hann segir frá
eru svæði sem Charles Darwin lýsti í hinni frægu ferða-
bók sinni, The Voyage of the Beagle. Þar á meðal má
nefna Asoreyjar, Galapagoseyjar, Tasmaníu og Suður-
Afríku.
„Þegar ég var ungur piltur fór ég til Englands og Dan-
merkur að hitta frændfólk mitt og á stríðsárunum fór ég
til Bandaríkjanna, í Cornell-háskólann í Íþöku. Sú ferð
tók 21 dag í skipalest, með Goðafossi sem síðar var
sökkt.“ Við sitjum á heimili Sturlu og Sigrúnar í Skerja-
firði og ræðum um ferðalög til fjarlægra deilda jarðar. Á
veggjum er margt sem minnir á ævintýralega viðkomu-
staði; húðir af ísbirni, úlfi og ljóni, minjagripir frá Afríku
og Suður-Ameríku, gólfmottur frá Asíu, svo ekki sé
minnst á ljósmyndir af húsráðendum á ferðalögum inn-
anlands og utan.
Með Tenzing sem burðarmann
„Þegar ég kom heim árið 1946 fékk ég ekki strax starf við
mitt hæfi en skógræktarstjóri, Hákon Bjarnason, spurði
hvort ég vildi fara fyrir sig til Eldlands að safna fræi,“
segir Sturla. Hákon var áhugasamur um að finna tré sem
gætu vaxið á Íslandi og kæmu frá stöðum með svipað
loftslag. „Ég sló til og fyrsti kafli bókarinnar segir frá
þessari Eldlandsför. Ég lenti í miklum ævintýrum þarna
en ég var einn á ferð á þessum afskekta stað, á hjara
heims, á suðurodda Suður-Ameríku. Ég fékk lánaðan
hest og reið inn í frumskóginn. Þar hitti ég tvo menn
sem voru að fara með bát fullan af sauðfé að nema land á
vesturhluta Eldlands. Ég slóst í för með þessum land-
námsmönnum og tíndi fræ í skóginum meðan þeir voru
að kanna landið. Þetta var mín fyrsta ævintýraferð.“
Ævintýri Sturlu urðu mörg, eins og lesa má.
„Ég var gerður að fulltrúa Alþjóðanáttúruverndar-
sjóðsins, WWF, og fékk fyrir störfin orðu frá Bernharði
Hollandsprins, sem var formaður sjóðsins, og Peter
Scott, sem er kunnur hér fyrir að kanna heiðargæsir í
Þjórsárverum. Ég fékk að ferðast með þessum mönnum.
Við fórum til dæmis saman til Indlands, Nepals og Bút-
ans. Í Nepal komst ég upp í miðjar hlíðar Everestfjalls, í
efstu byggð við fjallsræturnar.“
Í hópnum var fjallafarinn Tenzing Norgay, sem gekk
fyrstur manna á Everest-tind með sir Edmund Hillary.
„Hann hélt á töskunni minni og bakpokanum þegar ég
gekk upp undir hlíðar Everest. Ég get því sagt eins og
Hillary að ég hafi haft Tenzing sem burðarmann,“ segir
Sturla og brosir.
„Tenzing var elskulegur maður. Hann fór síðar með
okkur til Suðurskautslandsins í ævintýraleiðangri sem
ég segi einnig frá. Hann sagðist vel geta skilið að við yrð-
um loftveik uppi í Himalajafjöllunum, því niðri við sjáv-
arsíðuna yrði honum hálfbumbult.“
Í Nepal var einnig haldið í merkan þjóðgarð og voru
Hollandsprins og prinsinn af Nepal báðir með í för.
„Við flugum að þjóðgarðinum og þar var okkur mætt
af reiðmönnum á fílum sem settu okkur á fílsbak og
reiddu okkur þannig að gistiheimilinu. Um morguninn
fórum við Sigrún á fílsbaki í ferðalag inn í skóga, að leita
að vísundum og villisvínum. Prinsarnir voru þá að fara á
þyrlu, flugu yfir og fíllinn fældist undir okkur. Það er allt
í lagi að vera á hesti sem fælist, en fíll sem fælist, það er
ævintýri!“ segir Sturla og brosir. Hann veit vel hvað
hann segir því þau Sigrún áttu hesta í tvo áratugi og fóru
í margar hálendisferðir, riðu yfir þvert og endilangt Ís-
land.
Hefur heimsótt 130 til 140 lönd og landsvæði
Eitt af þeim löndum sem Sturla hefur haft mest gaman af
að heimsækja er Bútan, nágrannaríki Nepals. „Þangað
komst varla nokkur nema fuglinn fljúgandi. Heimamenn
vilja ekki opna landið fyrir ferðamönnum því þeir segjast
ekki ætla að gera sömu mistök og Nepalbúar. Þeir vilja
ekki taka nein lán því þeir vilja ekki þurfa að greiða fyrir
neitt með því að þurfa að höggva skógana sína. Þá myndi
landið blása upp, eins og gerst hefur í Nepal og gerðist
hér forðum.
Á leiðinni frá Nepal flugum við áleiðis til Nýju-Delhí.
Þá lentum við í mikilli lífshættu því annar mótorinn
sprakk og eldur kom upp í honum. Við töldum víst að
kvikna myndi í vélinni eða hún springa, en flugmönn-
unum tókst að slökkva eldinn og slökkva á mótornum.
Við nauðlentum í Benares á hátíðisdegi og þarna voru
allir að þvo sér í Ganges-ánni, fá heilaga skírn, og við
komumst í snertingu við það. Ég segi söguna hér,“ segir
Sturla og bankar létt á bókina.
Ævintýrin eru því mörg mili spjalda bókarinnar, ríku-
lega skreytt ljósmyndum af Sturlu og Sigrúnu, ferða-
félögum og áhugaverðum stöðum. Þá eru einnig í bók-
inni teikningar sem Sturla hefur dregið upp í ferðunum,
í umfangsmiklar dagbækur sínar.
Sturla sýnir mér hillu sem í eru tugir slíkra dagbóka.
„Ég hef alltaf haldið dagbók, skrái yfirleitt í hana þeg-
ar ég kem heim í búðir á kvöldin, það sem ég hef upp-
lifað. Þetta hef ég gert frá fornu fari.“ Sturla yrkir einnig
og hefur sent frá sér átta ljóðabækur.
En hvað skyldu löndin vera orðin mörg, sem Sturla
hefur heimsótt?
„Þetta eru 130, 140 lönd og landsvæði sem ég hef talið
upp,“ segir hann. „Ég enda bókina á að segja frá píla-
grímsferð og liggur leiðin þá til Egyptalands, Ísraels og í
Páfagarð. Það var í sambandi við Heimskautafélagið, sem
ég tengdist.“ Verndari þess var Rainier prins í Mónakó.
„Kardínálar í Vatíkaninu leituðu í bókasafninu að heim-
ildum og fornum íslenskum bréfum sem tengdust Græn-
landi. Við fengum að sjá þessar heimildir og elstu kortin
af Íslandi. Ég fór þá norður eftir Ítalíu, að litlu þorpi fyrir
sunnan Genúa sem heitir Sturla. Hvernig stendur á þess-
ari nafngift? Er nafnið Sturla ítalskt eða var það nefnt
eftir Sturlu Sighvatssyni, sem gekk berfættur fyrir allar
kirkjur, lét hýða sig í Róm, og lenti síðan í klaustri við
Genúa? Það veit ég ekki. Mér þótti merkilegt að hugleiða
það.“
Aldrei komið í Papey
Sturla segir að minningarnar sem birtast í bókinni
Heimshornaflakk séu bara brot af ferðasögunum sem
hann hefur skráð í dagbækur. En skyldu einhverjir staðir
standa upp úr á öllu þessu flakki?
„Afskekktir staðir þyka mér merkilegir, eins og Bút-
an, þar sem herramennirnir gengu í pilsum eins og Skot-
ar. Það hittum við prins sem var eiginlega rekinn úr
landi og varð leigubílstjóri í London. En hann komst aft-
ur heim og var tekinn í sátt.“
Hefur ferðalöngunin hellst yfir Sturlu strax þegar
hann er kominn heim úr löngum ferðum?
„Þetta er sennilega útrásarhneigð,“ svarar hann en
vitnar síðan í norskt máltæki; að gott sé að halda utan en
heima sé þó best. „Það er ágætt að vera ferðamaður er-
lendis en dvalarstaður fólks á að vera heima hjá því.
Ég vildi ekki eiga heima í neinu af þessum löndum sem
ég hef verið í. Ég er heimaríkur maður.
En þetta er baktería sem býr í manni, ferðaþráin.“
Eru einhverjir staðir sem Sturla á eftir að heimsækja
og lætur sig dreyma um?
Hann hugsar sig lengi um. „Ég man nú ekki eftir nein-
um sérstökum stað erlendis sem mig hefur langað að
vera á – nema kannski Mongólíu. Þangað hef ég aldrei
komið. Það væri merkilegt að sjá þessa mongólsku
hjarðmenn, sem ríða á hreindýrum.
Svo hef ég aldrei komið í Papey! Þangað vil ég gjarnan
koma.“
Bækur
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Ferðaþráin er baktería
Foreldrar Sturlu Friðrikssonar voru á ferðalagi í Danmörku þegar hann fæddist,
árið 1922. Síðan hefur hann ekki hætt að ferðast, innanlands sem utan, og er einn
víðförlasti Íslendingur sem um getur. Í bókinni Heimshornaflakk rifjar Sturla,
sem er kunnur erfða- og vistfræðingur, upp ævintýraleiðangra frá 60 árum.
’
Prinsarnir voru þá að fara á
þyrlu, flugu yfir og fíllinn fæld-
ist undir okkur. Það er allt í lagi
að vera á hesti sem fælist, en fíll sem
fælist, það er ævintýri.
Lesbók