SunnudagsMogginn - 19.09.2010, Qupperneq 39

19. september 2010 39
N
orðlenskar kartöflur hafa yf-
irleitt átt hug minn allan í
byrjun september, þegar upp-
skeran er í hámarki. Þess
vegna finnst mér við hæfi að velta kart-
öflum aðeins fyrir mér um leið og ég gef
uppskrift að kartöflusúpu.
Kartöflur eru sennilega það hráefni sem
flestir Íslendingar þekkja og nota mikið
enda eru þær fjórða mest ræktaða fersk-
vara í heiminum á eftir hrísgrjónum,
hveiti og maís. Kartöflur eru upprunnar í
Perú og bárust til Evrópu með Spánverjum
og Portúgölum á seinni hluta 16. aldar.
Elstu heimildir um kartöflurækt í Evrópu
eru síðan 1567 frá Kanaríeyjum. Í dag er
kartaflan eitt af undirstöðuhráefnunum í
evrópskri matargerð og Evrópubúar ásamt
Ameríkönum eru helstu neytendur henn-
ar en vinsældir kartöflunnar verða sífellt
meiri í Asíu, enda er Kína nú stærsti kart-
öfluframleiðandi heimsins með u.þ.b.
fimmtug heimsframleiðslu.
Kartöflurækt eða garðyrkja almennt var
ekki algeng á Íslandi fyrr en á 19. öld en
árið 1807 kom útsæði til Akureyrar sjóleið-
ina frá Ameríku og kaupmaðurinn Hans
Wilhelm Laver hóf kartöflurækt í Lækj-
argilinu og þaðan breiddist ræktunin síðan
út um Norður- og Austurland en þá var
kartöflurækt orðin þekkt á Vesturlandi og
Suðurlandi. Það er gaman að segja frá því
að árið 1757 reyndi konungurinn Friðrik V.
að fá Íslendinga til að rækta matjurtir, kál,
kartöflur og fékk hann meðal annars
sýslumenn til að fylgja eftir boðunum en
lítið gekk. Hann ítrekaði bón sína ári síðar
en varð ekki að ósk sinni.
Gastronómísk tenging kartöflunnar er
nánast einungis með tilliti til sterkju, en
30% máltíðar eiga að vera sterkja, til
dæmis grjón, pasta eða kartöflur; þær eru
ansi mikilvægur partur af vestrænum
máltíðum og þá helst norrænum. En vel-
gengni kartöflunnar á matarborðum nor-
rænna þjóða verður sennilega útskýrð með
því hversu vel hentar að rækta kartöflur
landfræðilega og veðurfarslega saman
borið við aðra sterkju.
Kartöflur eru órjúfanlegur partur af
matarvenjum Spánverja og Frakka en Ítal-
ir eru ekki eins háðir kartöflum, sem skýr-
ist líklega af vinsældum pasta þar í landi.
Kartöflur voru lítt þekkt hráefni í asísku
eldhúsi en sækja gríðarlega á þar; sam-
keppnin er reyndar hörð enda hrísgrjón á
heimavelli. Og ræktun talsvert erfiðari en í
Vesturlöndum sökum hita og rakastigs.
Framreiðsla á kartöflum á veitingastöð-
um heimsins er oft mjög einhæf og hafa
nokkrir þekktir veitingamenn lýst áhyggj-
um sínum af þessu, t.d. sagði Santi Santa-
maria, einn þekktasti veitingamaður Kata-
lóna, að ef orðið kartafla kæmi fyrir á mat-
seðli spænskra skyndibita- og fjölskyldu-
veitingastaða væru það nánast undan-
tekningarlaust djúpsteiktar kartöflur.
Jamie Oliver, sem barist hefur fyrir betri
skólamáltíðum á Bretlandseyjum, sagði að
mikill fjöldi 12 til 13 ára Breta hefði aldrei
bragðað kartöflur öðruvísi en stappaðar
eða djúpsteiktar. Ferran Adria gerði grín
að Spánverjum með því að elda þjóðarrétt
Katalóna (Tortilla de patatas), eggjaköku
með kartöflum og lauk, úr kartöfluflögum
úr poka. Hann var valinn maður ársins í
Katalóníu fyrstur kokka en veitingastaður
hans hefur verið útnefndur sex sinnum
besti veitingastaður heims. Ameríski
kokkurinn Jerry Traunfeld, sem varð
frægur á Herbfarm í Seattle, hefur áhyggj-
ur af einstefnu í neyslu á Premier-
kartöflum í Norður-Ameríku og nefnir
einnig franskar, mús og bakaðar.
Ég er nokkuð viss um að landinn velur
innlendar kartöflur þegar hann verslar í
stórmarkaðnum en ég er líka nokkuð viss
um að fólk áttar sig ekki á að kartöflur á
skyndibitastöðum eru nánast alltaf erlend-
ar og það á ansi oft við í skólamötuneyt-
unum.
Kartöflu-lauksúpa
Fyrir 4-6 manns
150 g blaðlaukur
150 g laukur
400 g kartöflur
25 g smjör
1 ¼ L vatn
Salt, pipar og graslaukur
1 ½ dl rjómi
Grænmetiskraftur
2-3 msk lint smjör
4 msk söxuð steinselja
Aðferð
Laukurinn og blaðlaukurinn skornir í
teninga og þeir svitaðir í smjörinu. Kartöfl-
urnar afhýddar og skornar í teninga, settar
saman við og vatninu hellt yfir ásamt
grænmetiskraftinum og rjómanum. Soðið
þar til kartöflurnar eru meyrar, þá er
súpan smökkuð til með salti, pipar,
graslauk og smjörinu. Steinseljunni
er stráð yfir þegar súpan er borin
fram, það má einnig nota graslauk.
Kræsileg kartöflusúpa úr smiðju Friðriks V., ekki þó konungsins.
Konunglegar kartöflur
Matarþankar
Friðrik V.
endaskarinn yfirleitt á töluverði iði. „Það er alltaf
einn og einn sem endar uppi á borði.“
„Bandið hélt t.d. dansleik á Þjóðlagahátíð á
Siglufirði í sumar þar sem dansgólfið var gjör-
samlega spænt upp,“ skýtur Sigríður Ásta inn í og
Jón Torfi heldur áfram: „Í fyrstu skiptin sem við
spiluðum á Rósenberg vorum við með fordans-
arahóp á okkar snærum og þá varð yfirleitt allt vit-
laust um leið. Þetta er danshópur úr Kramhúsinu
sem var með okkur í leiksýningunni og kann best
við sig í undarlegum takttegundum, eins og sjö-
skiptum, og nokkur laganna okkar eru þannig.“
Balkan eða dauði!
Takturinn er ekki það eina sem er undarlegt í fari
hljómsveitarinnar því klæðaburðurinn getur varla
talist hefðbundinn, eins og appelsínugulir strúts-
fjaðrakjólar, röndótt jakkaföt úr Kolaportinu og
Sovétfánar bera með sér. „Búningar eru mikið
áhugamál hjá mér, ég hefði kannski átt að verða
leikbúningahönnuður,“ segir Sigríður Ásta, sem
margir þekkja fyrir litríka hönnun undir merkjum
Kitschfríðar í Kirsuberjatrénu. „Þetta snýst svolítið
um að fara í hlutverk – mér finnst alla vega léttara
að koma fram með svona gerviblómahaf á milli mín
og áhorfenda.“
Það eru ekki bara tónleikagestir sem hafa fengið
að njóta fjörmikillar tónlistar Varsjárbandalagsins.
„Við höfum tekið að okkur alls konar viðvik og
t.a.m. spilað í brúðkaupum og við önnur tækifæri.
Það klikkar aldrei því þetta er svo mikil dansmúsík
– algjör gleðibomba þótt það séu líka mjög tregafull
móment inn á milli,“ segir Jón Torfi og Sigríður
heldur áfram: „Í fyrra vöktum við t.d. ráð-
stefnugesti kl. hálfátta um morgun þegar ráð-
stefnuhaldarar vildu hrista upp í fólkinu með
kröftugri meðölum en kaffi. Við mættum í morg-
unmatinn á hótelinu og þegar gestirnir komu
svefndrukknir niður til að fá sér rúnnstykki vökn-
uðu þeir allhressilegar en þeir áttu von á.“
Sveitin fær tækifæri til að hrista upp í fleirum á
næstunni því hún spilar á a.m.k. þrennum tón-
leikum síðar í mánuðinum, á Factory laugardaginn
18. september og á Rósenberg helgina á eftir. „Síð-
an erum við búin að taka upp a.m.k. hálfa plötu og
ég held að næst á dagskrá sé að koma henni út,“
segir Sigríður.
Jón Torfi getur svo vel hugsað sér að bera boð-
skapinn víðar. „Við höfum mest gaman af því að
spila og það er svo sem alveg sama hvar það er gert.
Hins vegar væri ekkert leiðinlegt að fara eitthvað
austur á bóginn, eitthvað lengra en austur fyrir fjall
– austur til Evrópu kannski. Það væri náttúrlega
snilld.“
– Nú, á bara að sigra heiminn?
„Já, helst,“ svarar Jón Torfi glottandi. „Með
hælkrók.“ Sigríður kinkar kolli: „Balkan eða
dauði!“
’
Í fyrra vöktum við t.d. ráð-
stefnugesti kl. hálfátta um
morgun þegar ráðstefnu-
haldarar vildu hrista upp í fólkinu
með kröftugri meðölum en kaffi.
Sigríður í gerviblómahafinu.
„Það er svo mikil lífsgleði í þessari tónlist og alveg ómögulegt annað en að hrífast með.“
Hallur leggur allt í bassaleikinn.
E.t.v. „Oj!“ eða „hey!“ hjá Karli.
Jón Torfi þenur lúðurinn af kappi.