Morgunblaðið - 16.02.2010, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. FEBRÚAR 2010
Ómar
FREGNIR
af mannskaða
og fólki í nauð-
um á Lang-
jökli í tvígang
á síðustu vik-
um láta engan
ósnortinn.
Menn hrósa
happi þegar
björgun tekst
giftusamlega en jafnframt
vakna margar spurningar um
ferðir og ferðatilhögun á jökl-
um landsins. Ég tel að atburð-
ir síðustu vikna á Langjökli og
ófáar hliðstæður á liðnum ár-
um kalli á endurskoðun ferða-
mála að því er varðar ferða-
lög, ekki síst vélknúna umferð
á jöklum landsins.
Yfirstjórn ferðamála í land-
inu ætti hið fyrsta að kalla til
hóp valinkunnra til að fara yf-
ir alla þætti ferðamennsku á
jöklum landsins og gera til-
lögur um hvernig að skuli
standa framvegis. Þar þarf að
leita svara við mörgum
grundvallarspurningum sem
varða skipulag slíkra ferða og
öryggisþætti, leyfisveitingar
til þeirra aðila sem reka þjón-
ustu sem tengist jöklaferðum,
leiðsögn, tryggingar og eft-
irlit. Jafnframt ætti að fara yf-
ir hvaðeina sem lýtur að um-
hverfisáhrifum slíkra ferða,
mengunarhættu vegna sívax-
andi umferðar, áhrif á að-
komuleiðir og jaðarsvæði jökl-
anna og truflun gagnvart
þeim sem kjósa göngu- og
skíðaferðir á jöklum.
Við skulum líka hafa í huga
að Langjökull og Þingvalla-
svæðið er hluti
af framtíð-
arvatns-
forðabúri
höfuðborgar-
svæðisins og
mengun á og í
jöklinum af
völdum umferð-
ar getur komið
fram mörgum
áratugum síðar í
grunnvatni.
Þannig er að
fjölmörgu að hyggja, einnig
að siðferðilegum álitaefnum.
Ræða þarf þessi málefni m.a.
við þá sem telja sig hafa hags-
muna að gæta í bráð, en síðast
en ekki síst eru það framtíð-
arhagsmunir alls almennings
og mælikvarðar um sjálf-
bærni sem eiga að ráða stefn-
unni. Horfa ber til þess hvern-
ig að málum er staðið í
umgengni við jökla erlendis,
m.a. í Noregi og í Ölpunum.
Óbreytt og versnandi ástand í
umgengni við jöklana hér-
lendis stefnir í óefni sem kem-
ur öllum í koll. Látum nýliðna
viðburði okkur að kenningu
verða.
Eftir Hjör-
leif Gutt-
ormsson
» Síðast en ekki
síst eru það
framtíðar-
hagsmunir alls al-
mennings og mæli-
kvarðar um
sjálfbærni sem eiga
að ráða stefnunni.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er
náttúrufræðingur.
Feigðarflan
kallar á
endurskoðun
UMRÆÐAN um notk-
un geðlyfja fyrir börn
kemur alltaf við og við
upp á yfirborðið og er
það vel. Ekki skal deilt
um þá staðreynd að geð-
lyf hafa hjálpað mörgum
börnum og í sumum til-
vikum hafa þau gjör-
breytt lífi barnanna til
hins betra. Þessi stað-
reynd réttlætir hins veg-
ar ekki að hlutfallslega fá margfalt
fleiri börn á Íslandi geðlyf en annars
staðar á Norðurlöndunum. Engar full-
nægjandi skýringar eru til og þær
skýringar sem settar hafa verið fram
til að styðja þessa notkun eru fremur
fátæklegar.
Árið 2003 heyrði ég á málþingi að ís-
lenskir læknar væru sennilega á und-
an öðrum læknum, læknar t.d. annars
staðar á Norðurlöndum væru lengi að
taka við sér á þessu sviði. Enn er verið
að halda því fram. Nú er það svo að
heilbrigðiskerfið í Skandinavíu er með
því besta sem gerist í veröldinni og á
það ekkert minna við um geð- og
barnalækningar. Sama gildir um fé-
lagslega kerfið, sem að flestra dómi er
hvergi betra. Íslendingar eiga ekki
bara skyldleikann með þessu fólki
heldur er heilbrigðis-, mennta- og fé-
lagslega kerfið svipað því sem gerist
hér. Stór hluti af okkar sérfræðingum
hefur sótt sína menntun til Norður-
landanna og gildir það ekki síður um
lækna. Að halda því fram að þessar
þjóðir séu ekki eins langt komnar,
hugsi ekki vel um börn sín, sinni ekki
hegðunar- og öðrum geðrænum vanda
barna eins vel og við á Íslandi er
ósannfærandi réttlæting á mikilli
lyfjanotkun.
Annað sem heyrst hefur er að þessi
mikla notkun geðlyfja fyrir börn sé
álíka víðtæk og í Bandaríkjunum og á
það að vera einhvers konar réttlæting
á stöðu okkar hér. Ríki Bandaríkja
Norður-Ameríku eru eins og mörg
lönd heimsins og afar
ólík. Meðaltalstölur það-
an eru því villandi.
Þannig er geðlyfjanotk-
un hjá börnum lítil utan
stórborga í norðurhluta
Bandaríkjanna en mest í
fátækrahverfum stór-
borga. En einmitt þar er
félagsleg staða barna
slök og umönnun oft
ábótavant og þolmörk
vegna erfiðrar hegðunar
barna lág. Út frá sam-
félagslegum þáttum ætt-
um við sennilega að líkjast mest norð-
urhluta Bandaríkjanna en geðlyfja-
notkunin hér á landi er nær því sem er
í fátækrahverfum stórborganna.
Skilningur á líðan og hegðan barna
getur verið vandasamur, sérstaklega
þegar skilgreina á frávik sem sjúk-
dóm. Auk læknisfræðilegrar skoðunar
þarf að koma til skoðun á uppeldis- og
félagslegum þáttum. Samvinna lækna,
félagsráðgjafa og sálfræðinga er því
nauðsynleg forsenda til að rétt sé
staðið að greiningu og úrlausn á vanda
barna. Á þessa samvinnu skortir því
miður mikið þótt hún hafi batnað á
undanförnum misserum. Því er einnig
haldið fram að barnalæknar hefji oft-
ast geðlyfjameðferð en síður heim-
ilislæknar. Reynsla mín er sú að æði
oft sé þetta ekki svo og að of algengt
sé að greiningarvinnu sé ábótavant,
sérstaklega að horft sé til allra áhrifa-
þátta í lífi barnanna. Sömuleiðis virðist
sem eftirfylgd í málum sé handahófs-
kennd. Einn vandinn hér á landi er að
sami aðili er að móta stefnu um hvern-
ig fyrirkomulag skal vera á greiningu
og meðferð barna, heldur utan um
upplýsingar um notkunina og á síðan
einnig að vera eftirlitsmaður með
framkvæmdinni. Að sami aðili, í þessu
tilviki landlæknisembættið, sjái um
framkvæmd og eftirlit er ótrúverðug
stjórnsýsla og krafa um gagnsæi og
trúverðugleika á ekki að vera síðri á
þessu sviði en í fjármálageiranum.
Sumir trúa því að lyf leysi allan
mögulegan og ómögulegan vanda.
Þessi trú er ekki ný og einskorðast
auðvitað ekki við geðlyf. Skyld þessari
trú er sú skoðun að lyfjaneysla sé bara
til góðs en aldrei til skaða. Þessi skoð-
un var algeng um sýklalyf sem „drápu
allt nema þig“ og leiddi til ofnotkunar.
Enn er notkun sýklalyfja hjá börnum
meiri hér á landi en annars staðar á
Norðurlöndunum, sem hefur valdið
talsverðum vanda nú þegar. Sama
gildir auðvitað um notkun geðlyfja.
Þau eru mikilvægt hjálpartæki en
vandmeðfarin. Of langt mál væri að
ræða hér um hugsanlegan skaða af of-
notkun geðlyfja en benda verður þó á
að notkun þeirra má ekki taka athygli
frá mikilvægi góðs mataræðis, hreyf-
ingar og góðrar umönnunar barna.
Það eru þeir þættir sem eru mikilvæg-
astir þegar til lengri tíma er litið.
Nú hefur Geir Gunnlaugsson barna-
læknir verið skipaður í stöðu land-
læknis. Honum er hér með óskað vel-
farnaðar í starfi. Hann hefur sagt að
velferð og þjónusta við börn verði
áherslumál hjá honum. Það er vel.
Börn eru sá hópur sem getur illa varið
sig sjálfur og þarf því að stóla á að
fagmennska og ábyrgð einkenni þjón-
ustu við þau. Það er mitt álit að skoða
þurfi sérstaklega vinnubrögð varðandi
sjúkdómsgreiningar vegna hegðunar
og líðanar barna og notkun geðlyfja í
því samhengi. Í því efni er mikilvægt
að félagslegir og sálfræðilegir þættir
fái ekki minni athygli en læknisfræði-
legir. Æskilegast væri að aðrir sér-
fræðingar kæmu að þessu mati en þeir
sem setið hafa við stjórnborðið undan-
farin ár.
Eftir Helga
Viborg »Ekki skal deilt um þá
staðreynd að geðlyf
hafa hjálpað mörgum
börnum og í sumum til-
vikum hafa þau gjörbreytt
lífi barnanna til hins betra.
Helgi Viborg
Höfundur er sálfræðingur.
Er verið að gefa börnum
of mikil geðlyf?
Listskoðun Skólapiltur gæðir sér á gosdrykk og leggur mat á listaverk á Bessastöðum er forseti Íslands setti söfnunarátakið Börn hjálpa börnum að viðstöddum nemum úr Álftanesskóla í gær.