Morgunblaðið - 16.02.2010, Blaðsíða 25

Umræðan 25
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. FEBRÚAR 2010
EFTIR því sem
fjölgar mínum árum
leitar hugurinn oftar
til fyrstu áratuga æv-
innar, þ.e.a.s. áranna
milli heimsstyrjald-
anna. Þá var hér öðru-
vísi um að litast, allt
annað og frumstæðara
þjóðfélag.
Á millistríðsárunum
skiptust á skin og skúrir. Góðæri
var á síðari hluta þriðja áratugarins
og til ársins 1931. Þá ríkti mikil
bjartsýni og framkvæmdagleði.
Vegir voru lagðir, ár brúaðar, skól-
ar byggðir o.fl. En síðla árs 1931
fór heimskreppan, sem hófst 1929,
að teygja anga sína til okkar og
valda gífurlegum efnahagserf-
iðleikum. Á fjórða áratugnum, sem
með réttu hafa verið nefndir
kreppuár, var víða í þéttbýli tölu-
vert atvinnuleysi og mikil fátækt.
Ævi mín telur 90 ár. Á þessum
stutta sögulega tíma hafa orðið slík-
ar breytingar og umbætur á ís-
lensku þjóðfélagi að það er ævintýri
líkast. Á fæðingarári mínu 1919
voru ævilíkur Íslendinga tæp 58 ár
(karlar 57,6 og konur 57,9), en nú
er ævilengdin komin yfir 80 ár.
Miðað við árið 2006 geta karlar
vænst þess að verða 79,4 ára og
konur 83,0 ára. Barnadauði var á
öðrum tug síðustu aldar 7,05% en
árið 2006 0,23%.
Ég hugsa oft um hvernig þetta
var hægt og hverju ber að þakka
þessar stórkostlegu framfarir á
ekki lengri tíma. Margir munu
segja að þetta sé fyrst
og fremst aukinni
þekkingu, vísindum, að
þakka. Ekki skal ég
mótmæla því, langlífi
okkar er mikið að
þakka geysilegum
framförum á sviði heil-
brigðismála. En fleira
kemur til.
Um margar aldir
vorum við nýlenda sem
hjakkaði í sama farinu.
Þáttaskil urðu er við
náðum fullum yfirráð-
um yfir öllum okkar eigin málum.
Eftir langa og stranga baráttu
tókst 1918 að ná samkomulagi við
Dani um ný sambandslög Íslands
og Danmerkur sem veittu Íslandi
fullveldi. Lögin voru samþykkt nær
einróma á Alþingi Íslendinga og í
þjóðaratkvæðagreiðslu. Danska
þingið samþykkti sambandslögin í
nóvember 1918. Lögin gengu form-
lega í gildi 1. desember 1918.
Ég ætla ekki að fjölyrða um sjálf-
stæðisbaráttuna. Jón Sigurðsson
forseti er okkar frelsishetja, en
margir lögðu þar hönd á plóginn. Á
lokasprettinum reyndi mest á Jón
Magnússon, sem þá var forsætis-
ráðherra og formaður íslensku
samninganefndarinnar.
Einhuga um
aðhald og sparnað
Ísland varð fullvalda ríki 1918.
Oft er meiri vandi að gæta fengins
fjár en að afla. Barátta næstu ára,
jafnvel áratuga, fór í að varðveita
okkar fjárhagslega sjálfstæði og
sýna að við værum fær um að
stjórna okkar eigin málum. Um
þetta hefur lítið verið fjallað.
Á árunum 1920-1924 og á
kreppuárunum á fjórða áratug síð-
ustu aldar var við geysilega mikinn
gjaldeyrisskort og fjárhagsvanda að
stríða. Við lestur Alþingistíðinda
varð mér ljóst að mikill einhugur
var meðal þingmanna um aðhald og
sparnað, þjóðin mætti ekki lifa um
efni fram. Allt var gert til að við
yrðum ekki öðrum háð vegna mik-
illar skuldasöfnunar erlendis.
Að stjórnendum okkar skyldi
takast að varðveita fjárhagslegt
sjálfstæði þjóðarinnar á þessum
erfiðleikaárum var ómetanlegt af-
rek, sem ber að þakka. Að hafa
stjórn landsins í okkar höndum er
grundvöllur hinna miklu framfara á
öllum sviðum þjóðlífsins og hinna
góðu lífskjara sem við njótum í dag.
Nýfundnaland varð fullvalda ríki
um svipað leyti og við. Hvernig fór
fyrir þeim? Þeim tókst ekki að
halda fjárhagslegu sjálfstæði og
glötuðu frelsinu, urðu hluti af Kan-
ada.
*
Greinin í heild er birt á mbl.is/
greinar. Þar er einnig að finna
greinina „Framfarir í íslensku þjóð-
lífi á millistríðsárunum“.
Meira: mbl.is/greinar
Fjárhagslegt sjálfstæði
– forsenda framfara
Eftir Þorstein
Ólafsson » Að stjórnendum okk-
ar skyldi takast að
varðveita fjárhagslegt
sjálfstæði þjóðarinnar á
þessum erfiðleikaárum
var ómetanlegt afrek,
sem ber að þakka.
Þorsteinn Ólafsson
Höfundur er fyrrverandi kennari.
ÞAÐ VAR ánægju-
legt að fylgjast með
því hversu fljótt Ís-
lendingar brugðust við
hamförunum á Haítí
og sendu strax björg-
unarsveit til aðstoðar
við rústabjörgun þar.
Þarna þvældist hefð-
bundin ákvörð-
unarfælni stjórnmála-
manna og stjórnvalda
ekki fyrir eins og svo oft gerist.
Sveitin fór og vann afar gott verk
ytra svo sem þekkt er og sneri aftur
reynslunni ríkari. En hvað svo? Þarf
ekki að byggja aftur upp heilt þjóð-
félag á Haítí, – ekki aðeins þjónustu
og stjórnsýslu heldur einnig og ekki
síður hvers konar byggingar auk
annarra verkefna sem krefjast að-
komu tæknimenntaðra manna? Jú,
svo sannarlega. Stofnanir og sjóðir
ríkja og ríkjasambanda hafa ákveðið
að leggja fram fé til slíkra fram-
kvæmda og má m.a. nefna ESB í
þessu sambandi.
Í fjölmiðlum hafa birst fréttir af
því að dönsk fyrirtæki séu að ganga
frá samningum um byggingu íbúðar-
húsnæðis á Haítí. Á Íslandi, sem var
einna fyrst landa til að bregðast við
og senda hjálparlið til Haítí eftir
jarðskjálftana, heyrist ekki minnst á
slíkt. Þó háttar svo til að allur bygg-
ingariðnaður á Íslandi er botnfros-
inn í þeim skilningi að ekkert er
byggt sem heitið geti og því ganga
hönnuðir, tæknifræðingar og hvers
konar byggingariðnaðarmenn um að
mestu verkefnalausir. Líklega geta
fá ríki boðið fram allsherjarlausn
varðandi hönnun og byggingar
hvers konar mannvirkja eins og Ís-
land getur í dag. Og ekki má gleyma
að á eldfjallaeyjunni Íslandi byggj-
um við sterk mannvirki sem eiga að
þola flesta jarðskjálfta.
En eru þá ekki fyrirtæki, samtök
þeirra og stjórnvöld önnum kafin við
að afla verkefna á Haítí og annars
staðar þar sem uppbyggingar er
þörf fyrir þetta fólk? Vonandi er
eitthvað um slíkt, en
ósköp fer það þá hljóð-
lega og lítið spyrst út
um þá viðleitni. Mér
býður reyndar í grun að
alls ekki sé unnið mark-
visst að slíku. Það hefur
lengi loðað við þá stofn-
un sem fer með þróun-
araðstoð á Íslandi, að
ekki er lögð rík áhersla
á verkefnasölu fyrir ís-
lensk fyrirtæki öfugt
við t.d. Dani sem ætíð
hafa lagt mikið kapp á þetta. Dönsk
verktakafyrirtæki hafa líka iðulega
fengið verkefni í löndum og á svæð-
um þar sem Danmörk hefur með
einhverjum hætti komið að málum.
Má í því sambandi m.a. nefna upp-
byggingu í löndum Afríku, í Írak og
nú á Haítí.
Væri nú ekki ráð að beita öllum
ráðum sem við Íslendingar höfum
yfir að ráða, jafnt í stjórnsýslunni
sem í einkageiranum, til að tryggja
íslenskum fyrirtækjum og fagfólki í
byggingariðnaði verkefni á Haítí?
Engum stendur nær en Samtökum
iðnaðarins að stuðla að þeirri hug-
arfarsbreytingu sem nauðsynleg er
til að jafnan fylgi slík viðleitni í kjöl-
far aðkomu Íslands að hjálparstarfi
þó að alls ekki megi skilja það svo að
við teljum okkur eiga eitthvað inni
hjá þeim sem njóta aðstoðar. Það er
hins vegar engin ástæða til að taka
ekki þátt í uppbyggingu sem fylgir í
kjölfar rústabjörgunar og láta þá
vinnu alla öðrum eftir, enda bjóðum
við jafn fært fólk á þessu sviði og við
rústabjörgun.
Byggingar-
verkefni á Haítí
Eftir Sigurð
Jónsson
Sigurður Jónsson
» Líklega geta fá ríki
boðið fram allsherj-
arlausn varðandi hönn-
un og byggingar hvers
konar mannvirkja eins
og Ísland getur í dag.
Höfundur er framkvæmdastjóri og er
fv. þátttakandi í þróunarstarfi.
AÐ VEITA flokki
alræðisvald, sem hefur
það helst á stefnuskrá
sinni að koma þjóðinni
undir erlent vald, er
algjört glapræði. Ekki
bætir sameiginleg
glámskyggni beggja
stjórnarflokkanna í
Icesave-málinu fyrir
stjórninni. Þar er
greinilegt að hags-
munir nýlenduveld-
anna, Bretlands og Hollands, hafa
meira vægi en eigin þjóðar. Takist
þessum svokölluðu vinstriflokkum
að setja íslensku þjóðina í erlent
skuldafangelsi mun það taka hana
áratugi að vinna sig út úr því. Það
má aldrei verða. Það kann ekki góðri
lukku að stýra að hafa við völd menn
sem eru sammála um að vera ósam-
mála. Vera við stjórnvölinn hvað
sem það kostar, bara til að fá að
stjórna og tryggja sér góðan lífeyri
til æviloka. Flokksræðið í Samfylk-
ingunni er svo svæsið að almennir
félagar hafa engin áhrif. Ég hef ver-
ið jafnaðarmaður frá 16 ára aldri og
þekki þróunina. Allir flokkar eru
spilltir. Það er eins og stjórn-
málamönnum haldist ekki á einlægni
og hreinskilni, svo ég segi nú ekki
meira, þegar þeir hafa fest sig í
sessi. Þó er mér óskiljanlegt þegar
þeir vinna á móti hagsmunum þjóðar
sinnar á svo augljósan hátt sem nú
sýnir sig. Aldrei hefði ég ímyndað
mér að til þess kæmi að mér þætti
íhaldið skásti kosturinn í borg-
arstjórn. Ekki heldur að græðgi
gæti orðið betri kostur en heimska.
Mér er verulega brugðið við þá
breytingu sem orðið
hefur á Jóhönnu, kunn-
ingjakonu minni til
margra ára. Það er eins
og hún sé veru-
leikafirrt. Barátta
hennar fyrir að koma
þjóð sinni á vald ESB-
þjóða, verstu óvina Ís-
lendinga, er óskiljanleg.
Þar yrðum við ósýnilegt
peð og áhrifalaus. Líka
um eigin mál. Allar auð-
lindir okkar hyrfu til
ESB. Þar yrði ráðskast með okkur
eins og þurfalinga. Sorglegt ef Jó-
hanna lítur svo á að annaðhvort
sértu með henni eða á móti.
Ríkisstjórn Jóhönnu hefur hagað
sér af fádæma klaufaskap, svo vægt
sé til orða tekið. Að ýta undir at-
vinnuleysi í sparaðarskyni er nánast
heimska. Það veldur atgervisflótta
og stórskaðar. Hefur þveröfug áhrif
við það sem ætlast er til. Við Íslend-
ingar þurfum að fá nýtt fólk í stjórn-
málin. Fólk sem þorir að vera sjálfu
sér samkvæmt. Þorir að standa og
falla með sínu. Þorir að vera algjör-
lega heiðarlegt. Þannig fólk tapar ef-
laust nokkrum bardögum. En það
vinnur styrjöldina, sé málstaðurinn
góður.
Hættulegt
þjóðinni að kjósa
Samfylkinguna
Eftir Albert Jensen
Albert Jensen
» Aldrei hefði ég
ímyndað mér að til
þess kæmi að mér þætti
íhaldið skásti kosturinn
í borgarstjórn.
Höfundur er trésmíðameistari.
HVÍTABJÖRNINN
eða ísbjörninn hefur
verið alfriðaður yfir
fjörutíu ár enda þá
kominn í útrýming-
arhættu eftir gegnd-
arlaust dráp. Síðan
hefur honum fjölgað
úr ca. 5000 í ca. 20.000
dýr og telst varla
lengur í beinni útrým-
ingarhættu. Það voru
víst Rússar sem riðu á vaðið með
þessa friðun. Engu að síður er
þetta sérstaka dýr alfriðað og fáum
til ama nema helst þá Íslendingum.
Ari Trausti Guðmundsson jarð-
vísindamaður og áhugamaður um
málefni norðurslóða nefnir í grein
sinni ísbjarnarblús, að kominn sé
tími til að breyta um aðferð við
móttöku þessara aufúsugesta hing-
að til lands. Þ.e. að halda lífi í gest-
unum. Telur hann kostnaðinn ekki
tilfinnanlegan miðað við að murka
úr þessum dýrum lífið við landtöku.
Helsti kostnaðurinn er flutningur
svæfðra dýra aftur til heimkynna
sinna. Þann kostnað telur hann sé
unnt að semja um við nátt-
úruverndarsamtök eins og World
Wildlife Fund, vitandi að hvítbjarn-
arstofninn er náttúruarfleið alls
mannkyns.
Öryggi manna við þessar aðgerð-
ir getur varla verið meir ógnað en
að beita drepandi skotvopni, og
varla verður það okkur ofviða að
eiga 2-3 held búr til flutninga.
Er þetta allt hégómi einn? Marg-
ir telja efalaust arfavitlaust að eyða
fé og fyrirhöfn í að bjarga óarga-
dýri í neyð þó alfriðað sé. Var ekki
stofnuð nefnd til að skoða þessi mál
og meginniðurstaðan var sú að ör-
yggi eyjarskeggja yrði í fyrirrúmi?
Ég sem rita þessar línur er að
vona að unnt sé að endurskoða
mistök liðinna ára með betri und-
irbúningi við komu
þessara flökkudýra.
Ég veit að ég á mér
einhverja stuðnings-
menn.
Alla tíð, allt frá því
að saga mannkynsins
hófst eru til sögur af
samneyti manna og
dýra
Í flestum tilfellum
er þetta á kostnað
málleysingjans. Sauð-
kindin, kýrin og þarf-
asti þjónninn hafa
haldið í okkur lífinu hér á harðbýlu
landi, og orðið að láta líf sitt fyrir
þarfir okkar. Einnig eru til sögur
um hvernig mannskepnan bregst
við, þegar dýr í neyð á í hlut. það
er eins og göfugri hugsun komi upp
á yfirborðið. Ef til vill örlítill þakk-
arvottur fyrir allar þær fórnir sem
dýraríkið hefur mátt þola af okkar
hendi.
Eitt sinn sem táningur seig ég í
bjarg til að bjarga þaðan lambi, í
stað þess að skjóta það af færi,
sem efalaust væri miklu öruggari
leið, og ekki voru fáir fuglarnir,
sem við krakkarnir björguðum eftir
harðan útsynning á Suðurnesjum
og komum til heilsu. Ef til vill
blundar þetta í manni enn, og er
ein af mínum dýrmætustu end-
urminningum, sem smá innlegg í
harðan heim.
Þetta er ef til vill broslegt inn-
legg í björgun afvegaleiddra ís-
bjarna, en hver getur neitað því að
þessi dýr hafa háð sérlega hetju-
lega baráttu fyrir lífi sínu á löngu
reki sínu yfir íshafið, og eygja loks-
ins lífsvon, þegar fagurt land vort
rís úr sæ. En eru móttökurnar boð-
legar þessum hetjum norðurslóða?
Hefur engum dottið í hug að
koma upp ísbjarnarsetri á landinu?
Sveitarfélögin leita með logandi
ljósi að hugmyndum vegna ferða-
mannaþjónustu. Setur um galdra,
tröll og hverju sem nafn má gefa
hafa risið víðs vegar um landið við
góðar undirtektir. Ótal sagnir eru
um heimsóknir bangsa hingað til
lands, sem góður efniviður væri í
ævintýralegt setur. Frést hefur að
ráðherra sé að taka saman bók um
bangsa. Hvernig væri að taka upp
á myndband næstu björgunar-
aðgerð á næsta gesti og sýna hana
á slíku setri eða erlendis? Þetta
gæti sýnt að við gerðum eitthvað
meira en að drepa hvali og seli hér
á norðurhjara veraldar.
Hvítabjarnarblús
Eftir Bjarna
Marteinsson » Staða ísbjarnarins
og hugsanlegar leið-
ir til að munda dráps-
vopnin og taka betur á
móti þessu glæsilega al-
friðaða dýri og hetju
norðurslóða.
Bjarni Marteinsson
Höfundur er arkitekt og áhugamaður
um málefni norðurslóða.