SunnudagsMogginn - 07.11.2010, Side 50

50 7. nóvember 2010
B
angsi tekur á móti mér þegar ég kem heim til
Einars Kárasonar. Hann er á sautjánda ári en
ber aldurinn vel og geymir kettlinginn í hjarta
sér. Það veit ég enda nýbúinn að lesa kaflann
„Fjórir meistarar“ í nýrri bók húsbóndans; Mér er
skemmt, en í henni eru æviskáldsögur eins og Einar kall-
ar þær; þetta eru minningar og reynslusögur hans sjálfs.
Meistararnir fjórir eru kettirnir sem Einar hefur átt og
segir frá á hrífandi hátt, rétt eins og hann segir frá skóla-
göngu sinni, ritun kvikmyndahandrita, ferðum á Litla-
Hraun með Bubba Morthens, kappsfullri leit feðga að
tóbaki, félagsmálastússi og mörgu fleiru. Þetta eru afar
vel sagðar og forvitnilegar sögur.
„Þetta eru ekki hefðbundnar æviminningar heldur
frásagnir af ýmsu sögulegu sem ég hef upplifað,“ segir
Einar þegar ég spyr hann að því hvort það sé ekki nokkuð
snemmt að rita ævisöguna.
„Það er svona efni sem við rithöfundar erum alltaf að
vinna úr. Mér fannst þetta njóta sín best í fyrstu persónu,
í mínu nafni, og fólkið sem ég umgengst kemur að mestu
leyti fram undir eigin nafni. Í rauninni skrifaði ég þetta
eins og ég væri að skrifa skáldsögu þar sem ég væri að-
alpersónan.
Æviskáldsögur? Menn hafa ekki vitað hvað ætti að
kalla svona form. Halldór Laxness talaði um essayróman
og Guðbergur Bergsson bjó til orðið skáldævisaga. Þessi
bók mín er tilbrigði við þetta. Þetta eru einhvers konar
smásögur – sem byggjast á ævi …“
– Má ekki segja að allar sögur séu á einhvern hátt ævi-
sögur höfundanna og að svokallaðar ævisögur séu alltaf
skáldsögur?
„Nákvæmlega! En þessar sögur tengjast mér og að
sumu leyti eru þetta persónulegar upplifanir af um-
hverfi, stöðum og fólki. Í öðrum tilfellum er ég eins og
fluga á vegg, ég dáist að og undrast það sem ég sé í kring-
um mig. Enda er sumt af þessu fólki sem ég segi frá gíf-
urlega litríkt og skemmtilegt og mér finnst gaman að fá
að deila því með öðrum.“
Segist hafa respekt fyrir aulahúmor
– Stundum finnst mér að allt geti orðið þér að sögu.
„Það getur verið að ég hafi komið mér upp aðferð við
að horfa þannig á það sem gerist; ég miða allt út frá því
hveru mikil saga er í því. Spyr mig hvort þetta sé saga til
að segja, eitthvað sem ég get notað. Ef eitthvað er
óvenjulegt, skemmtilegt eða dramatískt, þá fer það að
spólast í höfðinu.
Þeir sem hafa lesið fyrri bækur mínar kunna að sjá að
ég hef áður moðað í skáldsögum og smásögum úr sumu
sem ég skrifa nú um. En þegar svo er þá er ástæðan sú að
efnið á eitthvað inni; ég bæti við fyrri útgáfuna með því
að segja núna hvernig þetta var í raun. Þetta á til dæmis
við um kaflann um heimsóknir mínar á Litla-Hraun með
Bubba Morthens, en þær eru að mörgu leyti einhverjar
dramatískustu upplifanir sem ég verð fyrir. Á tveimur
eða þremur stöðum hafði ég notað eithvað af þessum
upplifunum í sögu, en með því að setja þetta í þetta raun-
verulega samhengi, þá get ég líka sagt frá því hvaða áhrif
upplifunin hafði á mig.“
Einar hugsar sig um. „Svo er spurningin hversu tíma-
bær svona minningabók er,“ segir hann svo. „Ég hef ver-
ið að vinna í tveimur eða þremur öðrum verkum en þessi
bók var að þvælast fyrir mér, mig langaði til að klára
hana. Þá er ekkert vit í að láta svona þvælast fyrir sér
endalaust …“
Í Mér er skemmt má lesa í tveimur köflum um leið
höfundar til þroska. Hann segist sækja kaflaheitin, „Há-
skólar mínir“, í rómaða sjálfsævisögu Maxims Gorkís.
„Merkilegt nokk þá fór Gorkí aldrei í háskóla, háskólar
hans voru kynni af fólki og stöðum,“ segir Einar. „Í þess-
um köflum sem ég kalla „Háskólar mínir“ er heldur aldr-
ei minnst á mitt háskólanám – enda er ekki frá miklu að
segja … og þó.“ Hann hugsar sig um. „Reyndar voru mín
tvö ár í Háskólanum gífurlega eftirminnileg því ég hafði
stórkostlega kennara, eins og Sigfús Daðason og Kristján
Árnason, að öðrum kennurum ólöstuðum.
En þessir tveir kaflar já, í þeim er ég að leita að ein-
hverju því sem mótaði mig, þetta eru vinnustaðirnir til
sjós og lands og svo barnaskólarnir.
Í skólunum rakst ég aldrei almennilega. Ég sé nú að
það var vegna þess að á einhvern hátt passaði ég ekki al-
veg inn í þá aðferð sem var notuð til að kenna krakka-
hóp, og það var oft nokkuð erfitt fyrir mig sem barn og
ungling. Það varð beinlínis til þess að ég fór að sérhæfa
mig í að vera sniðugur í orðum. Allt sem sneri að því varð
mitt forte í skóla; það varð endalaus straumur af ferlega
fúlum og lélegum bröndurum, sem ég held að hafi verið
mjög þroskandi að reyna að gera eitthvað úr. Enda hef ég
alltaf respekt fyrir aulahúmor, eins og segir á einum stað
í bókinni.
En svo viðurkenni ég líka að ég skrifa þessar sögur
núna einfaldlega vegna þess að ég hafði mjög gaman af
því. Margar þeirra hef ég sagt oft og hef smám saman
fundið hvernig ég á að segja þær. Þótt ég reyni yfirleitt að
hafa einfaldan og ljósan stíl á því sem ég skrifa og segi, þá
hentar stundum að týna sér í smáatriðum og fara út um
víðan völl. Beinlínis út af því sem á eftir kemur, það er
hið svokallaða „pönslæn“ og þá er ágætt að menn viti
ekki almennilega hvert er stefnt.“
Ekki Einari að kenna að Sturlunga saga seldist upp
Þetta orð, frásagnarlist, dregur tal okkar að talsvert eldra
verki; aftur til þrettándu aldar. Að Sturlunga sögu. Þetta
mikla höfuðrit íslenskra bókmennta hefur verið ófáan-
legt um skeið en var að koma út að nýju, í tveimur bind-
um og þriðja bindið með skýringum og kortum; öll bind-
in þrjú í fallegri öskju. Á öskjunni er vitnað í Einar sem
segir að í verkinu megi finna „einhver stórbrotnustu ör-
lög og ægilegustu fegurð samanlagðra heimsbók-
menntanna“.
Einar Kárason á þátt í því að Sturlunga saga seldist upp
í fyrri útgáfu, bækur hans Óvinafagnaður (2001) og Ofsi
(2008) vöktu gríðarlega athygli þegar þær komu út og
fengu marga til að byrja að lesa Sturlungu.
„Nei, það er rangt að það sé mér að kenna að Sturlunga
hefur ekki verið fáanleg,“ segir Einar þegar ég ber það
upp á hann. „Hún var uppseld. Eða hefur orðið uppseld
um svipað leyti og Óvinafagnaður kom út. En mér finnst
Sturlunga sjálf nægileg ástæða þess að hún eigi alltaf að
vera til á markaði á Íslandi. Allt annað er fáránlegt!
Vissulega hefur verið aukinn áhugi á Sturlungu á síð-
ustu árum og að einhverju leyti hef ég sjálfsagt kynt und-
ir honum með því að skrifa þessar bækur, en að ein-
hverju leyti græddi ég líka á því að það var jarðvegur fyrir
þær. Fólk þyrstir í að vita meira um þessa tíma. Þrett-
ánda öldin er, ásamt þeirri tuttugustu, okkar samtíma,
litríkasta öld sem íslensk þjóð hefur upplifað. Þá var þessi
blómstrandi bókmenning, feiknalegur kraftur í þjóðinni,
og svo þessi borgarastyrjöld sem geisaði í landinu. Allt
var þetta í gangi á sama tíma; það er hreinlega eins og
þjóðin hafi verið kraftmeiri en hún réð við.“
Einar segir að þegar hann byrjaði að vinna út frá Sturl-
ungu, að skrifa sögu Þórðar kakala, þá hafi vitaskuld
aldrei hvarflað að sér að hann ætti síðar eftir að aðstoða
lesendur við að komast inn í þetta forna verk, hann hefur
nefnilega verið með fjölmenna kúrsa um það hjá Endur-
menntun HÍ.
„Ég man að það var ekki einfalt að brjóta sér leið í
þennan söguheim í fyrsta skipti,“ segir hann. „Þessir
kúrsar hafa gengið beinlínis út á það að vísa fólki leiðina
inn í bókina. Ég tel alrangt að ráðast beint framan að
Sturlungu, byrja fremst, því margir gefast upp á fyrstu
150 síðunum. Hins vegar er hægt að lauma sér inn um
hliðardyr og þá kemst maður inn í þennan söguheim.
Það er þó hættulegt, því ég veit ekki um neinn sem hefur
losnað út úr honum aftur – en það er allt í lagi.“
Einar hefur alls ekki sagt skilið við Sturlungu, segist
ekki hafa áhuga á því. „Ég er ennþá með aðra löppina í
þessum heimi,“ segir hann. „Ég hef alltaf séð fyrir mér að
ég myndi gera þrjár bækur um þessa tíma, en ég held að
sú þriðja verði ólík hinum tveimur …“
Einar þagnar og vill ekkert segja segja um það hvenær
von sé á lokabindi þríleiksins. Við verðum bara að bíða.
Bækur
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Frásagnarlist
er ekki einfalt mál
„Þessi bók var að þvælast fyrir mér,“ segir Einar Kárason um Mér
er skemmt, nýja bók sína með safni „æviskáldsagna“. „Þetta eru
ekki hefðbundnar æviminningar heldur frásagnir af ýmsu sögu-
legu sem ég hef upplifað,“ bætir hann við og upplýsir einnig að
hann muni skrifa þriðju bókina upp úr söguheimi Sturlungu.
’
Ég tel alrangt að ráðast beint
framan að Sturlungu, byrja
fremst, því margir gefast upp á
fyrstu 150 síðunum. Hins vegar er
hægt að lauma sér inn um hliðardyr
og þá kemst maður inn í þennan
söguheim. Það er þó hættulegt, því ég
veit ekki um neinn sem hefur losnað
út úr honum aftur.
Lesbókviðtal