SunnudagsMogginn - 16.10.2011, Blaðsíða 30

30 16. október 2011
F
yrir rúmri viku voru ævintýra-
legir tónleikar haldnir í Hörpu,
hinu mikla tónlistarhúsi okkar
Íslendinga. Þar voru saman
komin í salnum, sem kenndur er við
Norðurljós, 90 börn og unglingar úr
þremur tónlistarskólum á höfuðborg-
arsvæðinu. Skólarnir, sem hlut áttu að
máli voru Tónlistarskóli Hafnarfjarðar,
Tónlistarskóli Kópavogs og Tónskóli Sig-
ursveins D. Kristinssonar. Þessi 90 börn
og unglingar, sem voru valin úr hópi
nemenda þessara þriggja skóla, mynduðu
strengjasveit, sem raðað var upp hringinn
í kringum salinn á eins konar göngubrú
eða efri hæð, sem þar er að finna.
Verkefni þeirra þessa kvöldstund var að
flytja tónverk, sem heitir Velodrome, eftir
danska tónskáldið Östen Mikal Ore, sem
sjálfur stjórnaði flutningi verksins.
Tónverkinu sjálfu er lýst þannig í kynn-
ingu að hugmyndin að því sé „innblásin af
keppnisgrein í hjólreiðum og sirk-
usatriðum, þar sem reiðhjól eða vélhjól
þeysast í hringi um hallandi brautir á
hringlaga völlum. Það heitir Velodrome.“
Norðurljósasalurinn var fullur af fólki,
foreldrum, ömmum og öfum, og syst-
kinum og vinum hinna 90 flytjenda. Fyr-
irfram var hægt að ímynda sér að það yrði
ekki auðvelt fyrir þessi 90 börn og ung-
linga að flytja nútímaverk. Þau geta verið
svolítið snúin og höfða ekki endilega til
allra. Þær hugmyndir reyndust ekki á rök-
um reistar. Verkið sjálft var stór-
skemmtilegt, stjórnandinn líflegur hluti af
flutningi þess enda höfundurinn sjálfur og
augljóst að börnin og unglingarnir höfðu
gaman af flutningi þess.
Stemmningin í salnum var ævintýri út af
fyrir sig. Verkið kom áheyrendum alger-
lega í opna skjöldu, litbrigði salarins og
uppsetning strengjasveitarinnar og stað-
setning stjórnandans gerði það að verkum,
að öðrum þræði upplifði áheyrandinn sig
þátt í einhvers konar gjörningi, svo notað
sé orð um fyrirbæri í myndlist, sem ég skil
ekki en veit að er til.
Satt að segja hafði mér ekki dottið í hug
að tónlistarhúsið gæti orðið vettvangur
fyrir tónlistarflutning barna og unglinga af
þessu tagi en þessir tónleikar sýndu svo
ekki verður um villzt þá miklu möguleika,
sem í því felast.
En jafnframt var þetta Norðurljósa-
ævintýri undirstrikun á því hvað tónlist-
arnám getur haft mikla þýðingu fyrir börn
og unglinga. Þau 90 ungmenni, sem þarna
voru saman komin muna þennan atburð
alla sína ævi (og þeir sem að þeim standa
ekki síður). Tónlistarnám hefur grund-
vallarþýðingu þótt það leiði ekki til þess að
fólk geri tónsmíðar eða tónlistarflutning
að lífsstarfi sínu. Það hefur einfaldlega já-
kvæð áhrif á tilfinningalíf fólks og breikkar
sjóndeildarhringinn og dýpkar upplifun
þess á tilverunni. Tónlist er göfgandi.
Við Íslendingar eigum mikið að þakka
nokkrum útlendingum, sem komu hingað
til lands fyrir og í stríðsbyrjun, flóttamenn
frá eigin heimaslóðum. Sumir þeirra voru
gyðingar og áreiðanlega rétt, sem við mig
var sagt fyrir nokkrum árum, að það hefði
orðið okkar litlu þjóð til hagsbóta ef fleiri
slíkir hefðu komið hingað. Þessir menn
áttu mikinn þátt í að byggja upp tónlistar-
líf á Íslandi og ekki síður að byggja upp
tónlistarnám fyrir börn og unglinga.
Það var ógleymanleg lífsreynsla að læra
á blokkflautu undir handarjaðri dr. Heinz
Edelstein svo og tónfræði. Þær ströngu
kröfur, sem hann gerði voru þroskandi.
Nú eru margir tónlistarskólar starfandi í
landinu. Lítilleg kynni af tveimur þeirra,
tónlistarskólum Kópavogs og Hafn-
arfjarðar, um lengri og skemmri tíma, hafa
sannfært mig um, að þar eru gerðar kröf-
ur, sem að mínu mati höfðu jákvæð áhrif á
nemendur dr. Edelstein í þá daga, kröfur,
sem skila árangri eins og þeim, sem áheyr-
endur urðu vitni að í Norðurljósasal Hörpu
fyrir viku.
Það skiptir miklu máli að rækta þennan
garð og enginn veit fyrirfram til hvers sú
ræktun kann að leiða. Það getur ekki verið
tilviljun, hversu margir stjórnendur
hljómsveita frá Finnlandi hafa náð árangri
á alþjóðavettvangi á seinni árum. Þeir
hljóta að vera að uppskera af einhverju,
sem sáð hefur verið til þar í landi fyrir
langalöngu enda sterk tónlistarhefð í Finn-
landi. Arfleifð Síbelíusar hefur áreiðanlega
skilað sér með margvíslegum hætti fyrir
finnsku þjóðina.
Nú hafa skapazt aðstæður hér á Íslandi
fyrir blómlegt tónlistarlíf. Með starfi tón-
listarskóla um land allt hefur verið lagður
traustur grunnur að því. Gleymum ekki
hvernig einn maður, Ragnar H. Ragnar,
skapaði sterka tónlistarhefð á Ísafirði. Og
nú er ekki lengur í kot vísað um tónlist-
arflutning. Þeir sem muna tónleika á veg-
um Tónlistarfélags Reykjavíkur i Trípólí-
bíói gera sér skýra grein fyrir því hvers
konar bylting hefur orðið á því sviði á
rúmri hálfu öld með tilkomu Eldborgar í
Hörpunni. Salurinn í Kópavogi, sem varð
til ekki sízt fyrir sterkan metnað Jónasar
Ingimundarsonar en skilning Gunnars I.
Birgissonar á þeim hugmyndum, hefur líka
hlutverki að gegna og á þátt í að skapa því
bæjarfélagi þá menningarlegu ímynd, sem
það hefur lengi sýnt vilja til. Það á líka við
um Hof á Akureyri, sem hefur auðvitað
gjörbreytt aðstöðu til tónlistarstarfsemi
þar.
Það er allt fyrir hendi. Skólarnir, tónlist-
arsalir, stór hópur af hæfu tónlistarfólk. Nú
eigum við að leggja vaxandi áherzlu á tón-
listarnám ungs fólks og laða fleiri og fleiri
úr þess hópi að því námi og gefa því færi á
að takast á við verkefnin í hinum glæstu
sölum. Það uppeldisstarf mun skila ís-
lenzku þjóðinni arði, þegar líður á öldina.
Með fordæmi sínu hefur Víkingur Heiðar
Ólafsson, píanóleikari, stjarna íslenzkrar
menningar nú um stundir, vísað veginn.
Ný ímynd Íslands mun ekki sízt byggjast á
fólki, sem vex upp úr þeim jarðvegi.
Ævintýralegir tónleikar
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Á
þessum degi árið 1781 féll virki Breta við
Yorktown í hendur sameinaðra herja Banda-
ríkjanna og Frakka en þessi ósigur Breta var
upphafið að ósigri þeirra í frelsisstríði Banda-
ríkjanna og þeir sömdu um frið tveimur árum seinna.
Frelsisstríð Bandaríkjanna stóð frá árinu 1775 til 1783.
Bretarnir höfðu staðið í kostnaðarsömu sjö ára stríði við
Frakka frá árinu 1756 til 1763. Þeir höfðu sigrað og voru
komnir með mestöll völd í sínar hendur í Norður-
Ameríku. En þar sem töluverður kostnaður var af því að
halda úti svona miklum her í þessari heimsálfu settu
þeir sérstakan skatt á nýlendur sínar í heimsálfunni til
að borga fyrir herstöðvarnar. Þessi skattur fór mjög illa í
Bandaríkjamenn. Árið 1773 braust óánægja þeirra út
með þeim hætti að þeir réðust um borð í bresk skip
Vestur-Indíafélagsins sem voru í höfn Boston-borgar og
hentu heilum farmi af tei úr þremur skipanna í höfnina.
Bretar brugðust við af hörku og sviptu Boston-borg
sjálfræði og létu herinn taka við stjórn borgarinnar.
Þannig stigmagnaðist ósættið og árið 1775 kom til nokk-
urra vopnaðra átaka milli Bandaríkjamanna og Breta. 4.
júlí árið 1776 lýstu síðan Bandaríkjamenn yfir sjálfstæði
með yfirlýsingu sem Thomas Jefferson hafði skrifað.
Margir voru í forystu í sjálfstæðisbaráttunni en sjö þeirra
hafa fengið landsföðurtign í sögubókum enda áhrifa-
miklir hugsuðir og pólitíkusar í þessari baráttu en það
voru auk Thomas Jeffersons, John Adams, Benjamin
Franklin, Alexander Hamilton, John Jay, James Madison
og George Washington. Benjamin Franklin var vís-
indamaður og fræðingur sem gerði áhrifamiklar rann-
sóknir á rafmagni og var fyrsti sendiherra Bandaríkj-
anna í Frakklandi. Alexander Hamilton varð fyrsti
fjármálaráðherra ríkisins, John Jay varð fyrsti hæsta-
réttardómari ríkisins, John Adams var lögfræðingur sem
var annar til að taka við stöðu forseta Bandaríkjanna,
Thomas Jefferson varð þriðji til að þjóna sem slíkur og
James Madison sá fjórði. En George Washington varð yf-
irherforingi baráttunnar og átti síðar eftir að verða fyrsti
forseti ríkisins.
Bretar höfðu betur í byrjun enda skipulagðari og
stríðsreyndari. En Frakkar, Spánverjar og Hollendingar
studdu Bandaríkjamenn með vistum og vopnum. Bretar
nýttu flotaveldi sitt til að halda völdum í öllum borgum
við strönd Atlantshafsins, en Bandaríkjamenn réðu á
landsbyggðinni. Straumhvörf urðu í stríðinu í orrust-
unni við Saratoga í New York-ríki árið 1777. Þá hafði
stór her Breta komið til aðstoðar frá Kanada en hann var
gjörsigraður. Sigur Bandaríkjamanna varð til þess að
Frakkakonungurinn Loðvík XVI. ákvað að aðstoða
Bandaríkjamenn með hernaðarlegri þátttöku í stríðinu
en það átti eftir að breyta gangi þess. Frakkarnir gátu
ráðist á Breta víða um heiminn og brátt gat breska
heimsveldið ekki sent neina nýja hermenn til Bandaríkj-
anna. Árið 1781 sóttu sameinaðir herir Bandaríkjanna
undir forystu George Washingtons og Frakka undir for-
ystu Comte de Rochambeau að Bretum við Yorktown.
Frakkarnir höfðu unnið Breta í sjóorrustu við Chesa-
peake skömmu áður þannig að ljóst varð að engin aðstoð
kæmi til Breta við Yorktown. Bretar höfðu byggt nokkur
varnarvirki rétt fyrir utan borgina og í byrjun október
réðust Frakkar á eitt þeirra og Bandaríkjamenn á annað.
Þegar þessi tvö virki höfðu verið unnin af Bretum var
vígstaða þeirra orðin mjög slæm. Þaðan gátu Frakkar og
Bandaríkjamenn skotið úr fallbyssum sínum á vígi
Breta. Bretum varð ljóst að staða þeirra var orðin von-
laus og hinn 17. október hófu þeir samningaviðræður
um uppgjöf og 19. þess mánaðar gáfust þeir endanlega
upp. Við fall Yorktown varð Bretum ljóst að stríðið var
tapað og þreifingar hófust um að semja um endalok
stríðsins. Þeim þreifingum lauk með friðarsamningi árið
1783 sem kallaður var Parísarsamningurinn.
borkur@mbl.is
Yorktown
fellur ’
Þannig stigmagnaðist ósættið
og árið 1775 kom til nokkurra
vopnaðra átaka milli Banda-
ríkjamanna og Breta. 4. júlí árið
1776 lýstu síðan Bandaríkjamenn
yfir sjálfstæði.
Bretar gefast upp við Yorktown fyrir sameinuðum her
Frakka og Bandaríkjanna sem áttu eftir að vinna stríðið.
Á þessum degi
16. október 1781
George Washington var pólitískur og hernaðar leiðtogi
Bandaríkjanna í frelsisstríði þeirra frá 1775 - 1783.