SunnudagsMogginn - 16.10.2011, Blaðsíða 42

42 16. október 2011
Á
dögunum kom út skýrsla þar
sem birtar voru niðurstöður
rannsóknar sem gerð var til
að bæta námsárangur og líð-
an drengja í skólum Reykjavíkur.
Skýrslan virðist vera vel unnin og í
henni má sjá margar merkilegar nið-
urstöður. Ein af niðurstöðunum er sú að
börn lesa lítið sér til gagns og gamans.
Almennt áhugaleysi nemenda á lestri
hefur nokkuð lengi verið áhyggjuefni
skólafólks, og hlýtur að vera áhyggju-
efni allra. Ólæs eða illa læs þjóð stendur
höllum fæti.
Fréttablaðinu þótti fréttnæmast í nið-
urstöðunum að tæplega fjórðungur
stráka gæti ekki lesið sér til gagns að
lokinni grunnskólagöngu. Án þess að
gera lítið úr því að strákar virðast vera
verr staddir að þessu leyti en stelpur
vakna hjá mér ýmsar spurningar um
mögulegar skýringar á þeirri staðreynd
að krakkar eru verr læsir nú en oft áð-
ur. Satt best að segja held ég að and-
femínistar ættu að líta í eigin barm og
velta fyrir sér hvort tungutak þeirra og
hugmyndir geti átt þátt í að börn,
strákar og stelpur, njóta þess ekki að
lesa.
Þau sem berjast hatrammt gegn fem-
ínistum hafa gjarnan uppi orðræðu eins
og þessa sem ég fann í skoðanakerfi á
vef DV á dögunum (hér birt stafrétt), og
í Kaupmannahafnarbréfi í Morg-
unblaðinu frá 1995:
„mega stelpur ekki lengur vera
kvennlegar og læra kvennlega hluti?
sumar hafa bara virkilegan áhuga á því
og afhverju er það neikvætt?“
„[…] rangt sé að krefjast þess að
strákar leiki sér eins og stilltar stelpur.
Það sé misskilin jafnréttishugsun að
álíta að strákar hafi gott af að vera
skikkaðir til að leika sér á þann hátt. Í
dagvistun þyki strákar oft fyrirferð-
armiklir. Þeir þurfi að hamast og slást
og tuskast, hafi ekki eirð í sér til að
dunda, meðan stelpur leiki sér stilltar
og prúðar og séu betri að dunda sér.“
Að undanförnu hafa femínistar gagn-
rýnt þá forheimsku skoðun að konur
hafi fyrst og fremst áhuga á fegurð og
fötum. Þau sem vilja að konur séu
kvenlegar og læri kvenlega hluti gera
ekki ráð fyrir því að konur lesi „erf-
iðar“ bækur, það er ekki kvenlegt að
hafa sterkar skoðanir á heimsmálunum
og lesa sér til um fræðilega hluti (aðra
en snyrtifræði). Þetta gæti nú heldur
betur haft þau áhrif að stelpur vilji ekki
lesa, þær vilja ekki vera „ekki stelpur“.
En þá vandast málið þar sem strákar
lesa enn síður en stelpur sér til gagns.
Þeir fá þau skilaboð að það sé þeim eðl-
islægt að slást og hamast og það sé ekki
þeim samboðið að sitja í rólegheitum og
lesa bækur, það er stelpna að sitja
prúðar og dunda sér með bók í hönd,
og strákar vilja ekki vera „ekki strák-
ar“.
Það skyldi þó ekki vera að hugmyndir
og tungutak andfemínista um hvað
stelpur og strákar eigi að gera eigi ein-
hvern þátt í því að krakkar séu almennt
verr læsir nú en áður? Gæti verið að
andfemínistar séu ekki nógu vel læsir
sjálfir og hafi ekki getað lesið sér til
gagns gagnrýni femínista á staðal-
ímyndir? Þangað til þeir komast að nið-
urstöðu ættum við öll að þakka fem-
ínistum fyrir að berjast gegn
staðalímyndum og stuðla þannig að því
að allir, strákar og stelpur, séu flug-
læsir.
Svo finnst mér að við ættum öll að
sameinast í baráttunni gegn staðal-
ímyndum sem ganga út á að stelpur vilji
bara vera prinsessur og strákar tuskast.
Kannski tækist okkur þá að laða fleiri
stelpur og stráka að bókunum, sjálfum
sér og okkur öllum til góðs.
Femínistar berjast
fyrir ólæsa stráka
’
Það skyldi þó ekki
vera að hugmynd-
ir og tungutak
andfemínista um hvað
stelpur og strákar eigi
að gera eigi einhvern
þátt í því að krakkar
séu almennt verr læsir
nú en áður?
Fornar kynjamyndir, en lífseigar: Stelpur prjóna og lesa, strákar ærslast og slást.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Tungutak
Halldóra Björt Ewen
hew@mh.is
Í
tengslum við þátttöku Íslands sem
heiðursgests á bókakaupstefnunni í
Frankfurt, sem hefst nú í vikunni,
var á dögunum opnuð í Schirn
Kunsthalle þar í borg einkasýning á verk-
um Gabríelu Friðriksdóttur. Schirn er ein
virtasta sýningastofnun samtímamynd-
listar í Evrópu í dag og sýnir þar Gabríela
viðamikla innsetningu; tengir saman þrí-
víð verk, myndbandsverk sem byggjast að
hluta á teikningum, og hljóðverk. Þá fellir
hún inn í sýninguna átta miðaldahandrit
frá Árnastofnun – ómetanlega dýrgripi, en
afar fátítt er að handrit séu send úr landi á
sýningar. Fluttu fulltrúar Árnastofnunar
þau í eldtraustum handtöskum alla leið
inn í safnið, þar sem þeim var strax komið
fyrir í skúlptúrum listakonunnar.
Hin eilífa umbreyting
Gabríela kallar sýninguna Crepusculum,
sem er latína og mætti þýða sem húm eða
ljósaskipti.
„Ég byrjaði að vinna að þessu verki árið
2009, með ljóðaskrifum og teikningum,“
segir Gabríela en það var áður en Max Hol-
lein, forstöðumaður Schirn, Matthias
Wagner K, listrænn stjórnandi sýninga-
verkefna í tengslum við þátttöku Íslands á
bókakaupstefnunni og Halldór Guð-
mundsson, framkvæmdastjóri Sagenhaf-
tes Island, buðu henni að setja upp sýn-
ingu í samspili við forn handrit.
„Fólk hefur viljað tengja verkin mín við
fornar sögur og til að mynda heimsmynd
Snorra-Eddu, norræna goðafræði. Ég hef
aðeins unnið óbeint út frá henni en hef
heillast af fornsögunum,“ segir hún.
„Það er eins með þessa goðafræði og
ýmiskonar andleg og trúarleg kerfi, að
þeim fylgja áhugaverðar og sjónrænar
sögur. Þetta er allt mjög myndrænt og
umbreytingar eiga sér stað innan sagn-
anna, en það er nokkuð sem ég er alltaf að
fjalla um í mínum verkum.“
Gabríela segir yfirskrift sýningarinnar
vera: Það er ekkert upphaf, enginn endir,
aðeins hin eilífa umbreyting.
„Þessi setning sveif yfir vötnunum
meðan ég vann verkin. Ég hef áhuga á því
hvernig andinn breytir öllu efni, og öf-
ugt.“
Síðustu misserin vann hún jafnt og þétt
að verkunum en segist hafa gengið út frá
löngu ljóði sem hún skrifaði, en við það
bætti hún átta erindum úr Völuspá sem
fjalla um umbreytileikann. Gabríela segir
erfitt að útskýra sýninguna, því hún sé svo
mikil upplifun.
„Ljóðið og teikningar sem ég gerði voru
upphafið að þessu kerfi. Ljóðið er leiðandi.
Þaðan spinnast verkin aftur í fortíð og inn
í framtíð, með hugmyndum og kenn-
ingum. Þetta er myndrænn texti um líðan
og tilfinningar. Það birtist á sýningunni
með notkun sands og jarðefna, ég er með
gler sem var blásið fyrir mig í Tékklandi,
og svo fór ég líka út með svartan sand og
hraun, unga jörð héðan. Þá má ekki
gleyma álinu.
Ég gerði risastóran skúlptúr sem er
hálfgert ígulker eða eins manns tilrauna-
stofa; hann er einskonar ferðahof. Það er
hugsað sem miðstöð óms þessa huga sem
svífur yfir vötnum og er veðrið í sýning-
unni, ásamt hljóðunum. Texti ljóðsins er
alltaf í gangi í sýningunni, lesinn, og
myndböndin koma líka inn á umbreyt-
ingu og hugmyndir um að allt breytist,
ryðgar og molnar niður og verður að öðru,
en deyr ekki. Þá abstrakstjón reyni ég að
gera fígúratífa.
Ég vann náið með Birgi Jóhannssyni
arkitekt og Pétri Bjarnasyni skúlptúrista
að verkunum, og finnst spennandi að
vinna með fólki úr ólíkum listgreirum.
Einnig vann ég aftur með Ernu Ómars-
dóttur dansara og Valdimar Jóhannssyni
hljóðverkfræðingi.
Salurinn sem ég sýni í var byggður fyrir
tónlistarflutning, gjörninga og slíkt og það
er mjög góður hljómur í salnum. Þá var að
opna sýning með verkum Errós í sal við
hliðina og það er ánægjulegt. Þetta er
gríðarlega gott safn,“ segir hún um Schirn
Kunsthalle.
Þessi handrit eru ótrúleg verk
Inn í þessa viðamiklu innsetningu fellir
Gabríela síðan handritin átta frá Árna-
stofnun.
„Ég var byrjuð að vinna þessi verk mín
út frá texta og því passaði það vel þegar
mér var boðið að vinna með handritin.
Þessi handrit eru ótrúleg verk. Strax þegar
ég fór að skoða þau á Árnastofnun þótti
mér mjög áhrifaríkt að vera nálægt þess-
um „sálnahylkjum“ eins og ég kalla þau.
Ég stóð frammi fyrir því að það þurfti að
búa til örugg hylki utan um þau og hafði í
huga að fallegt væri að hafa þau í hylkjum
sem vísuðu á forna aska forsögulegs tíma.
Það passaði vel við landslag annarra verka
á sýningunni að hafa bækurnar í þessum
„Vissulega
eru þetta
helgir gripir“
Viðamikil sýning á myndverkum eftir Gabríelu
Friðriksdóttir opnaði á dögunum í Schirn Kunst-
halle í Frankfurt, einu virtasta safni samtíma-
myndlistar í Evrópu. Sýninguna kallar Gabríela
Crepusculum og fellir hún átta miðaldahandrit
frá Árnastofnun inn í sýninguna.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Lesbók