Morgunblaðið - 29.11.2010, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. NÓVEMBER 2010
Hennar hátign Esjan er drottning fjallanna við Sundin blá og turnar mannanna komast ekki í hálfkvisti við hana þótt þeir reigi sig og sperri og nái ef til vill stundum að skyggja örlítið á hana.
Eggert
Sjálfsbjörg lands-
samband fatlaðra hef-
ur áhyggjur varðandi
tilfærslu málefna fatl-
aðra frá ríki til sveitar-
félaga. Við teljum að
vinnan sé ekki nægi-
lega vel á veg komin.
Samningur hefur að
vísu verið undirrit-
aður, en það á eftir að
ljúka vinnu við aðal-
atriðið, hag þjónustuþega. Hvernig
þjónustu verður háttað, hvað með
húsnæðismál og starfsmenn sem
sinna þjónustunni? Of mörgum
spurningum er ósvarað og það hefur
ekki verið haft nægjanlegt samráð
við fatlaða.
Í niðurstöðum skýrslu Ríkisend-
urskoðunar til Alþingis kemur meðal
annars fram að ekki liggi fyrir sam-
þykkt heildarstefna fyrir málaflokk-
inn, þar sem aðgerðir eru tímasettar
og árangursmælingar skilgreindar.
Fjárveitingar taka ekki mið af reglu-
bundnu mati á þjónustuþörf eins og
lög gera ráð fyrir. Eftirlit með starf-
semi þjónustuaðila er ófullnægjandi
og ekki er hægt að fullyrða að jafn-
ræði ríki meðal þjónustuþega. Í
skýrslunni segir að
ráðneytið hafi ekki
kallað eftir samræmd-
um upplýsingum um
starfsemi þjónustuað-
ila fyrir árið 2004. Því
má sjá að verið er að
setja málaflokkinn í
óvissu. Af fram-
ansögðu er ekki hægt
að leggja mat á hvort
þjónusta við fatlaða sé
skilvirk, árangursrík
eða í samræmi við lög.
Það er því með ólík-
indum að óvissuþættirnir skuli vera
eins margir og skýrslan sýnir.
Helsta markmið tilflutningsins er
bætt og aukin þjónusta við fatlað
fólk og að nærþjónustan verði per-
sónulegri og betri. Nærþjónusta er í
eðli sínu til bóta, en spurningin er
hins vegar hvort henni verði komið á
þar sem fjárveitingar til málaflokks-
ins hafa þegar verið ákveðnar. Svig-
rúmið er ekkert.
Varðandi þjónustuþörf hefur
heildarmat ekki farið fram. Jafnræði
milli þjónustuþega er því ekki
tryggt. Ríkisendurskoðun kemst að
þeirri niðurstöðu að fjárveiting til
þjónustunnar taki ekki mið af þjón-
ustuþörf eins og lög gera ráð fyrir. Í
inngangi skýrslunnar kemur fram
að sjónum skuli beint að velferðar-
málum. Í skýrslunni var m.a. fundið
að faglegu eftirliti með stofnunum
sem sinna málefnum fatlaðra.
Meginmarkmið úttektarinnar var
að svara fjórum spurningum;
1. Hafa stjórnvöld mótað formlega
heildarstefnu um þjónustu við fatl-
aða með skýrri aðgerðaáætlun og
mælanlegum markmiðum. Mitt svar
er einfalt, nei.
2. Hefur ráðuneytið markvisst eft-
irlit með málaflokknum, fjárhags-
legt og faglegt? Mitt svar er einfalt,
nei.
3. Byggjast fjárveitingar til þjón-
ustuaðila á formlegu þjónustumati?
Mitt svar er einfalt, nei.
4. Er líklegt að flutningur mála-
flokksins frá ríki til sveitarfélaga
skili faglegum og fjárhagslegum
ávinningi? Mitt svar er, ekki hægt að
fullyrða.
Mikil óvissa ríkir enn varðandi
starfsfólk sem hefur sinnt þessari
þjónustu og þar með þjónustuna í
framtíðinni. Ekki er lokið samn-
ingum um tilflutning þeirra frá rík-
inu til viðkomandi sveitarfélaga. Það
er ljóst að ef ekki næst samkomulag
við starfsfólk um tilflutning mun það
hafa áhrif á okkur sem þiggjum
þjónustuna. Mikil þekking hefur
orðið til meðal þessa hæfa starfs-
fólks sem má alls ekki glatast. Þá
gæti staðan einfaldlega leitt til flutn-
inga fatlaðs fólks milli svæða til að fá
bestu mögulegu þjónustuna. Það
þýðir einfaldlega að fatlað fólk hefur
ekki valkosti um búsetu sem er skýrt
í lögum að það á. Fólk mun einfald-
lega að leita þangað sem þjónustan
er best. Hálfgerðir hreppaflutningar
eins og við þekktum þá á árum áður.
Okkar skoðun er einföld. Það eiga
allir að njóta sömu þjónustu, óháð
búsetu. Annað er mannréttindabrot
og mismunun. Tilfutningur málefna
fatlaðra frá ríki til sveitarfélaga mun
fara fram um næstu áramót. Sjálfs-
björg hefur leitast við að fjalla um og
greina á heiðarlegan og ábyrgan
hátt frá því hvaða áhrif þessi flutn-
ingur muni hafa á fatlað fólk í ljósi
þeirra upplýsinga sem fyrir liggja,
þar á meðal skýrslu Ríkisendurskoð-
unar. Það mun því ekki standa á
Sjálfsbjörg að koma að þessum
breytingum, verði til okkar leitað.
Samráðið hefur hins vegar verið af
mjög skornum skammti. Það er ekki
verið að flytja bílaverkstæði úr
Dugguvogi í Hafnarfjörð. Fatlaðir
eru ekki kennitala á blaði. Um er að
ræða fjölda fatlaðs fólks og starfs-
menn sem sinna mikilvægri þjón-
ustu í þessum málaflokki. Aðildar-
félög Sjálfsbjargar eru 17 og því
ljóst að þeirra bíður mikið verkefni.
Við munum standa vaktina af
fremsta megni og bjóðum okkar lið-
veislu til að þessi tilflutningur megi
takast sem allra best. Þá vil ég vitna
í ályktun landsþings Sjálfsbjargar.
Krafist er að sett verði lög um NPA,
notendastýrða persónulega aðstoð.
Sveitarfélögn verði skyldug að veita
slíka þjónustu. Þá verði jafnræðis
gætt við mat á þjónustuþörf og við
þjónustuna sjálfa. Allir fái þjónustu
við hæfi og samkvæmt sínum óskum.
Mannréttindi og borgaraleg réttindi
fatlaðs fólks verði tryggð með lög-
um. Þau verði ekki háð geðþótta
varðandi útfærslu sveitarstjórna á
þjónustunni. Aðalatriðið er að allir
séu samstiga í málinu. Ríkið, sveit-
arfélög, samtök fatlaðra og starfs-
menn sem koma að málinu.
Eftir Grétar Pétur
Geirsson » Sjálfsbjörg lands-
samband fatlaðra
hefur ákveðnar efa-
semdir um tilfærslu
málefna fatlaðra frá ríki
til sveitarfélaga.
Grétar Pétur Geirsson
Höfundur er formaður Sjálfsbjargar
landssambands fatlaðra.
Allir búi við sömu þjónustu óháð búsetu
Heilbrigðiskerfið á
Íslandi hefur þróast og
þroskast gegnum árin
eftir forskrift stjórn-
valda með stjórnvalds-
ákvörðunum sem og
framgöngu heilbrigð-
isstétta og ýmissa
hagsmunasamtaka.
Þessi samþætting aðila
í stefnumörkun hefur
þrátt fyrir allt tekist
vel þar sem allir alþjóðlegir mæli-
kvarðar um árangur eru okkur til
sóma. Þrátt fyrir þessa staðreynd
skjóta reglulega upp kollinum hug-
myndir um gagngerar breytingar í
heilbrigðiskerfinu, oft upprunnar frá
afmarkaðri umræðu um það sem
sannarlega má betur fara eða tíma-
bundnum þrengingum. Stjórn-
málamenn hafa í hita augnabliksins
ekki síst fallið í freistni hvað þetta
varðar og hoppað á þennan kröfu-
vagn um grundvallar breytingar án
þess þó að geta gert grein fyrir því
hvað raunverulega kalli á kúvend-
ingu eða hvernig menn vilja hafa
þjónustuna til framtíðar þannig að
betur fari.
Ein dægurflugan í þessari um-
ræðu er harla vinsæl þessa dagana
og á skírskotun til granna okkar í
Skandinavíu og kallast
„norrænt velferð-
arkerfi“. Þessi umræða
tekur á sig skringileg-
ustu myndir í munni
margra málsmetandi
sem skilja má á þann
hátt að allt sé hér
ómögulegt. En stað-
reyndin er að svo er
alls ekki og vert að
halda á lofti því sem vel
er gert. Aðgengi að al-
mennri heilbrigð-
isþjónustu og sér-
fræðiþjónustu hefur um árabil verið
gott hér á landi og biðlistar eftir
þjónustu hverfandi þrátt fyrir allt.
Ég er ekki viss um að fólk sætti sig
við breytingar frá þessu í norrænum
stíl þar sem bið eftir þjónustu hefur
um árabil verið vandamál og ekki
sjást breytingar í því efni. Biðlistar
eru ekki farsælt hagstjórnartæki í
heilbrigðisþjónustu. Það er grund-
vallar misskilningur.
Íslenskt heilbrigðiskerfi grund-
vallast í dag á þremur meginstoðum,
heilsugæslu, sjúkrahúsum og fyr-
irtækjum sjálfstætt starfandi lækna.
Allt myndar þetta ágæta heild. Við
höfum verið þeirrar gæfu aðnjótandi
fram til þessa að vel menntað heil-
brigðisstarfsfólk hefur snúið heim
eftir nám og starf erlendis og mynd-
að okkar heilbrigðismannauð. Stofn-
anir, steinsteypa, stólar og borð fá
ekkert hlutverk nema hæft fólk
komi að.
Nú virðist vá fyrir dyrum. Efna-
hagsþrengingar landsins kalla á að-
hald. Samhliða þó tekið skyn-
samlega á málum og ráðamenn noti
ekki tækifæri til að ota sínum tota
með misviturlegum ákvörðunum
heillaðir af „sinni eigin pólitísku
sýn“. Það hefur tekið mannsaldra að
komast þangað sem við erum stödd í
dag í heilbrigðismálum en þarf ekki
nema nokkur pennastrik til að rífa
það niður.
Boðaður niðurskurður í heilbrigð-
ismálum er ekki náttúrulögmál.
Þetta er mannanna verk. Þessu er
stýrt af þeim sem þær tölur settu á
blað í fjárlögunum. Vandinn er sá að
svo virðist sem ekki sé allskostar
tekið tillit til þess að af misjöfnu er
að taka. Allir dilkar koma ekki jafn
feitir af fjalli góðærisins. Nema það
sé meðvituð ákvörðun að ryðja nú
veginn að breyttu landslagi í heil-
brigðisþjónustu. Spurningin er hvað
vill fólkið sjálft?
Fyrrverandi heilbrigðisráðherra
fór ekki í felur með viðhorf sitt til
sjálfstætt starfandi sérfræðinga og
fyrirtækja þeirra. Hennar pólitíska
sýn á þeim vettvangi var athygliverð
en vandséð að í því fælist umhyggja
fyrir því hvernig skattfé landsmanna
væri varið til heilbrigðismála. Á
sama tíma þykir hið besta mál að
hefja framkvæmdir við nýjan Land-
spítala sem enginn hefur séð fyrir
endann á.
Grafskrift fjárlaganna er að þegar
núverandi samningur sjálfstætt
starfandi sérfræðinga rennur út í lok
mars 2011 þarf að spara um 1.150
milljónir króna það sem af er árinu
ef allt annað er óbreytt. Þetta kallar
á um 26% lækkun á samningnum
það sem lifir af árinu 2011. Samn-
ingar við sérfræðilækna hafa verið á
sama verði í krónum talið frá 1. októ-
ber 2008 ef frá er talin 2% hækkun í
júní sl. Allir eiga að vita hvað gerst
hefur á þeim tíma í Íslandssögunni.
Þar að auki hefur ríkisstjórnin verið
dugleg við að hækka alla skatta og
skyldur á fyrirtæki undanfarin miss-
eri sem gerir málið ekki gæfulegra.
Ef boðaður niðurskurður verður
að veruleika er jafn ljóst og að sól rís
í austri að þessi þjónusta fyrirtækja
sjálftætt starfandi lækna leggst af.
Um 300 stöðugildi eru innan þessara
fyrirtækja í dag og auk þess vinna
um 340 læknar í þeim. Þar af er tæp-
ur helmingur þeirra sem hefur nán-
ast allt sitt framfæri af þessari starf-
semi en ekki aðrar tekjur frá ríki
vegna annarra starfa. Hvaða starfs-
vettvang á þetta fólk þá?
Ef það er ætlun stjórnvalda að
knésetja þessa starfsemi á þennan
hátt þá vildi maður mögulega fá ein-
hverja hugmynd um hvert þjón-
ustan, sem veitt er í dag á samn-
ingnum, á að fara. Til upprifjunar þá
voru komur til lækna á samningnum
árið 2009 um 430 þúsund. Þar af eru
hátt í 20 þúsund skurðaðgerðir, þús-
undir iðraspeglana og annarra inn-
gripa og að auki 120 þúsund komur í
blóð-, röntgen- og meinafræðirann-
sóknir. Til samanburðar voru heild-
arkomur til lækna á öllum heilsu-
gæslustöðvum á landinu samtals á
sama tímabili um 688 þúsund og all-
ar komur á göngudeildir og dag-
deildir Landspítala um 360 þúsund.
Er nema von að maður spyrji hvert
stefni?
Eftir Stefán E.
Matthíasson »Ég er ekki viss um
að fólk sætti sig við
breytingar frá þessu í
norrænum stíl þar sem
bið eftir þjónustu hefur
um árabil verið vanda-
mál og ekki sjást breyt-
ingar í því efni.
Stefán E. Matthíasson
Höfundur er læknir og er formaður
Samtaka heilbrigðisfyrirtækja.
Umbreyting heilbrigðisþjónustunnar