Morgunblaðið - 18.12.2010, Page 38

38 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. DESEMBER 2010
Það er búið að
kjósa fulltrúa á
stjórnlagaþing.
Þingið kemur sam-
an í febrúar og
verður við störf í
2-4 mánuði.
Núgildandi
stjórnarskrá
úrelt?
En hvaða breyt-
ingar þarf að gera
á stjórnarskránni? Er núverandi
stjórnarskrá úrelt? Já, svo má
heita, að núgildandi stjórnarskrá
sé úrelt enda þótt gerðar hafi
verið ýmsar breytingar á henni
frá því við fengum hana. Stærsta
breytingin var nýr kafli um
mannréttindamál, sem settur var
í stjórnarskrána 1995. Það þarf
að breyta uppröðun í stjórnar-
skránni. Eðlilegt er, að nefna þau
atriði fyrst sem þjóðin vill leggja
mesta áherslu á, svo sem ýmis
réttindi þjóðarinnar. Setja þarf
skýr ákvæði um þjóðaratkvæða-
greiðslur. Slíkar atkvæða-
greiðslur eiga að fara fram, þeg-
ar ákveðinn fjöldi kjósenda fer
fram á það, svo og þegar ákveð-
inn fjöldi þingmanna óskar þess.
Stjórnlagaþingið verður að
ákveða mörkin í þessu efni. Einn-
ig þarf stjórnlagaþing að ákveða
hvenær þjóðaratkvæðagreiðsla á
að vera bindandi og hvenær ekki.
Að mínu mati mætti hafa
þjóðaratkvæðagreiðslur um ýmis
mikilvægustu málefni en þó ekki
um skattamál eða fjárhagsmál-
efni og heldur ekki um milliríkja-
samninga. Þjóðaratkvæða-
greiðslur um mikilvæg mál
styrkja lýðræðið.
Náttúruauðlindir verði
sameign þjóðarinnar
Annað sem þarf að setja í
stjórnarskrá er ákvæði um að
náttúruauðlindir landsins verði í
sameign þjóðarinnar. Síðan þarf
að setja í lög ákvæði um nýting-
arrétt þessara auðlinda. En það
er ekki nóg að setja þessi ákvæði
í stjórnarskrá. Það verður að
fara eftir slíkum stjórn-
arskrárbundnum ákvæðum. Það
hefur lengi verið í lögum að sjáv-
arauðlindin, fiskistofnarnir við
Ísland, séu sameign þjóðarinnar.
En samt hafa útgerðarmenn
gengið um þessa auðlind eins og
hún væri einkaeign þeirra. Þeir
hafa framselt hana gegn háu
gjaldi. Þeir hafa selt kvótana eins
og þeir ættu þá prívat og per-
sónulega og farið út úr greininni
með stórgróða enda þótt þeir hafi
verið að höndla með sameign
þjóðarinnar. Þorvaldur Gylfason
vill að sett verði ákvæði í stjórn-
arskrána um há viðurlög við því
að brjóta stjórnarskrána. Mér
líst vel á það. En það þarf einnig
að setja í stjórnarskrána, að allir
þegnar landsins eigi jafnan rétt á
því að nýta sjávarauðlindina.
Með slíku ákvæði eða öðru sam-
bærilegu væri unnt að koma í veg
fyrir, að Ísland fengi á ný ákúrur
frá Mannréttindanefnd Samein-
uðu þjóðanna fyrir að brjóta
mannréttindi við framkvæmd
fiskveiðistjórnunarkerfis lands-
ins.
Tryggja þarf aðskilnað
framkvæmda- og lögggjaf-
arvalds
Samkvæmt núgildandi
stjórnarskrá á framkvæmdavald,
löggjafarvald og dómsvald að
vera aðskilið. En samt hefur það
verið svo í framkvæmd, að lítil
skil hafa oft á tíðum verið milli
framkvæmdavalds og
löggjafarvalds.
Framkvæmdavaldið
hefur iðulega stjórn-
að löggjafarvaldinu,
þinginu. Fram-
kvæmdavaldið hefur
meira að segja á
stundum skipað dóm-
ara eftir pólitík og
hentistefnu. Þetta
verður að breytast.
Ráðherrar eiga ekki
lengur að vera jafn-
framt alþingismenn. Ef
alþingismaður er skipaður ráð-
herra á hann að segja af sér sem
þingmaður.
En þó það sé gott skref til að-
skilnaðar framkvæmdavalds og
löggjafarvalds er það ekki nóg.
Meira þarf að koma til. Í Noregi
hefur stjórnarandstaðan á þingi
þingforsetann. Við ættum að
taka það upp hér. Ef stjórn-
arandstaðan hefur forseta al-
þingis er erfiðara eða ókleift fyrir
ríkisstjórn á hverjum tíma að
stjórna þinginu. Síðan þarf að
koma til hugarfarsbreyting.
Framkvæmdavaldið verður að
venja sig af því að stjórna
þinginu. Framkvæmdavaldið
verður að sætta sig við það að
þingið stjórni sér sjálft. Ef til vill
mætti setja í stjórnarskrá ákvæði
eins og þetta: Framkvæmdavald-
ið má ekki stjórna þinginu,
hvorki beint né óbeint. Þá þarf að
ákveða að sérstakar fagnefndir
skipi dómara og sýslumenn. Ef
til vill væri best að setja ákvæði
um þetta í stjórnarskrá.
Landið allt eitt kjördæmi
Setja ætti í stjórnarskrá
ákvæði um að landið allt væri eitt
kjördæmi. Á þann hátt yrði
tryggt, að allir kjósendur nytu
jafnréttis við kjörborðið. Það er
óþolandi misrétti, að atkvæð-
isréttur fólks sé misjafn eftir því
hvar það býr á landinu. Þá ætti
einnig að opna fyrir persónukjör
við alþingiskosningar. Hugs-
anlega mætti hafa ákvæðin þann-
ig, að kjósandinn hefði val. Hann
gæti annars vegar kosið lista sem
væri raðað á, eða lista sem ekki
væri raðað á. Kjósandi gæti þá
sjálfur raðað á listann (persónu-
kjör). Með persónukjöri yrðu
prófkjör óþörf. En jafnframt þarf
að setja reglur, sem reisa skorð-
ur við því, að notaðir séu miklir
fjármunir í áróður fyrir kosn-
ingar. Sennilega væri best að
banna auglýsingar í sjónvarpi og
útvarpi og takmarka þær veru-
lega í blöðum.
Enginn á að lifa við skort
Mannréttindakaflinn í
stjórnarskránni er góður og þarf
lítilla breytinga við. Þar segir
m.a., að öllum sem þess þurfa
skuli tryggður í lögum réttur til
aðstoðar vegna sjúkleika, örorku,
elli, atvinnuleysis eða örbirgðar.
Það þarf að herða á þessu
ákvæði. Setja mætti í stjórn-
arskrá eftirfarandi: Enginn á að
lifa við skort. Í lögum skal setja
ákvæði um lágmarksframfærslu-
viðmið.
Stjórnarskráin:
Styrkja
þarf lýðræðið
Eftir Björgvin
Guðmundsson
Björgvin
Guðmundsson
» Framkvæmda-
valdið verður að
venja sig af því að
stjórna þinginu.
Framkvæmdavaldið
verður að sætta sig
við það að þingið
stjórni sér sjálft.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Enn eitt vígið fallið. Af
einbeittum brotavilja
tókst danadindlunum
endanlega að spilla
möguleikum miðborg-
arinnar til að verða Borg
allra Reykvíkinga. Af
þeim 5 reitum sem á síð-
ari árum voru líklegastir
til að standa undir fram-
sækinni miðborg eru nú
tveir fallnir, einn hangir
á heljarþröm og tveir vega salt á brún-
inni. Á örskömmum tíma hefur þeim
tekist að beina byggð miðborgarinnar
inn á braut hins nýklassíska bygging-
arkláms 19. aldar. Trúir sama hugs-
unarhætti er frumleika úthýst og forn-
öld upphafin. Hafi menn alið þá von í
brjósti að senn færi þessum hörm-
ungum að linna urðu þær vonir að engu
um daginn þegar fréttist af flutningi
hússins Vonarstrætis 12 yfir á horn
Tjarnargötu og Kirkjustrætis. Mótaðri
stefnu um uppbyggingu Alþingis-
reitsins, sem hófst með byggingu Skál-
ans, var þar með skolað niður í ræsið.
Á vef Alþingis segir að hugmynda-
fræðin bakvið hönnun Skálans hafi
byggst á „samtengingu fortíðar og
framtíðar“. Réttar hefði verið að segja
„fortíðar og fortíðar“, því enga framtíð
er þar lengur að finna. Hitt megum við
vita að hafi Skálinn verið hluti af upp-
haflegri vinningstillögu í hönn-
unarsamkeppni Alþingisreitsins er
missir Reykvíkinga mikill. Ekki skrifa
þó allir upp á það. Bloggari á eyjan.is
er ánægður með að nú sé Kirkjustræt-
ið að taka á sig mynd samkvæmt teikn-
ingu annars þátttakanda keppninnar
og lýsir hann gleði sinni með að þeir
„síðustu verði nú fyrstir“. Athyglisverð
„kollegealheit“. Í færslunni bólar ekki
á praktískri hugsun því þessi kotbú-
skapur er hvorki Alþingi eða Reykvík-
ingum til framdráttar. Alþingi á við al-
varlegan húsnæðisskort að stríða sem
dönsku embættis-
mannabústaðirnir munu
ekki geta leyst.
Í frétt Morgunblaðsins
9. desember segir að
kostnaður Alþingis fyrir
árið 2011 vegna húsaleigu
hist og pist um bæinn fari
yfir 150 milljónir. Það seg-
ir sig því sjálft að hýsing
allrar starfseminnar á ein-
um stað hljóti að vera rík-
inu keppikefli og stofn-
kostnaður við slíka
framkvæmd, sem þjónar
nútímaþörfum, muni ríflega borga sig.
Hámark kaldhæðni dagsins hlýtur þó
að vera að viðmælandi blaðsins varð-
andi flutnings hússins er enginn annar
en arkitektinn sem átti vinningstillög-
una í hönnunarsamkeppni Alþingis-
reitsins. Blússandi sköpunarkrafti hins
unga arkitekts hefur nú verið beint í
annan og ógleðilegri farveg. Hlutskipti
hans nú er að stýra flutningi hússins
sem prýða á reitinn góða. Slíkt ætti
ekki að bjóða nokkrum manni. En full-
beygður er hann varla því blaðið hefur
eftir honum að hann voni að „aumingja
Skjaldbreið fái þær fjárveitingar sem
hún á skilið“. „Aumingja Skjaldbreið“!
Er þetta ekki hrollkaldur húmor?
Skjaldbreið á engar fjárveitingar skilið.
Hins vegar má heyra rödd fornkapp-
ans, sem bítur í stálið, í þessum orðum.
Sé svo slá hjörtu okkar í takt. En því
minnist ég á þetta að vinnubrögðin við
flutning Vonarstrætis 12 rifjuðu upp
samskipti mín við arkitekta og fannst
mér sem blaðið hefði veitt mér óum-
beðinn stuðning með staðfestingu þess
sem ég hef haldið fram um vankanta á
undirstöðu arkitektanáms. Fjörutíu
tonn af grjóti verða ekki falin undir
fíkjublaði og þetta hús er ekki fyrst til
að fara í ferðalag um borgina. Eftir
samviskusamlega talningu á nöglum
hússins hefði mátt búast við að einhver
hygði að grind og milligólfum. Í þá
daga sem húsið að Vonarstræti 12 var
reist tíðkaðist að nota allt sem til féll í
einangrun og gólf. Það gat verið eitt
eða allt af þessu: dagblöð, hálmur,
sandur eða grjót. Fjörutíu tonn af
grjóti í þessu tiltekna húsi. Fjórir veg-
lausir sentimetrar blikna borið saman
við fjörutíu tonn af grjóti. En þá þarf
líka að taka tillit til aðstæðna og ríkið
er óumdeilanlega í betri stöðu en ein-
staklingur til að ná fram rétti sínum
gagnvart fúski. Krani, nokkrir stálbitar
og lögskipuð starfstrygging verktaka
leysti málið. Það er sérkennileg til-
viljun í þessu andrúmslofti fortíð-
arhyggju sem hér ríkir að húsið sem
bramboltast var með milli lóða var
byggt við stræti vonar. Vonar um
framfarir og bættan hag þjóðar. En
hvorki þjóð né framfarir finnast lengur
á vonalista ríkisins eða Reykjavík-
urborgar. Dekur við fámenna klíku
tröllríður húsum á meðan allur þorri
manna leitar sér afþreyingar annað.
Afleiðingarnar má sjá ef menn gera sér
ferð í miðborg Reykjavíkur fyrripart
dags um helgar. Í anda aðskiln-
aðarstefnu 19. aldar, sem myndgerist í
dönsku dúkkuhúsunum, birtast tvær
þjóðir. Önnur, upptekin af sjálfri sér,
lepjandi kaffi í sólinni við Austurvöll.
Hin stígur vart fæti suður yfir
Tryggvagötu enda ekki endilega vel-
komin. Hún sækir í iðandi líf Kola-
portsins, því þar slær hjarta mannlífs-
ins í miðborg Reykjavíkur um helgar.
Hrátt og spriklandi; lifandi borg. Á
milli þessara andstæðu póla liggur
Hafnarstræti eins og hvert annað
einskismannsland.
Aumingja Reykjavík
Eftir Ragnhildi
Kolka » Fortíðarhyggjan sem
hér ríkir hefur kallað
fram 19. aldar aðskiln-
aðarstefnu – „dansk-
urinn“ andspænis sauðs-
vörtum almúganum.
Ragnhildur Kolka
Höfundur er lífeindafræðingur.
Morgunblaðið birtir alla útgáfu-
daga aðsendar umræðugreinar frá
lesendum. Blaðið áskilur sér rétt til
að hafna greinum, stytta texta í
samráði við höfunda og ákveða
hvort grein birtist í umræðunni, í
bréfum til blaðsins eða á vefnum
mbl.is. Blaðið birtir ekki greinar,
sem eru skrifaðar fyrst og fremst til
að kynna starfsemi einstakra stofn-
ana, fyrirtækja eða samtaka eða til
að kynna viðburði, svo sem fundi og
ráðstefnur.
Innsendikerfið
Þeir sem þurfa að senda Morg-
unblaðinu greinar eru vinsamlega
beðnir að nota innsendikerfi blaðs-
ins. Formið er undir liðnum „Senda
inn efni“ ofarlega á forsíðu mbl.is.
Einnig er hægt að slá inn slóðina
www.mbl.is/sendagrein
Ekki er lengur tekið við greinum
sem sendar eru í tölvupósti og
greinar sem sendar eru á aðra miðla
eru ekki birtar.
Í fyrsta skipti sem formið er not-
að þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið, en næst þegar kerfið er not-
að er nóg að slá inn netfang og lyk-
ilorð og er þá notandasvæðið virkt.
Ekki er hægt að senda inn lengri
grein en sem nemur þeirri há-
markslengd sem gefin er upp fyrir
hvern efnisþátt en boðið er upp á
birtingu lengri greina á vefnum.
Nánari upplýsingar gefur starfs-
fólk greinadeildar.
Móttaka aðsendra greina- nýr auglýsingamiðill
569-1100
finnur@mbl.is
Dómari í New York vísaði máli
slitastjórnar Glitnis á hendur sjö
einstaklingum og einu fyrirtæki frá
dómi á þeim grundvelli að málið
væri á milli íslenskra aðila og sner-
ist um túlkun á íslenskum lögum.
Rétt væri að slíkur ágreiningur
fengi úrlausn fyrir íslenskum dóm-
stólum.
Af hálfu slitastjórnar Glitnis var
lýst vonbrigðum með niðurstöðuna
en tekið fram að ákvörðun um að
höfða málið í New York hefði verið
tekin samkvæmt ráðgjöf erlendra
sérfræðinga sem rannsaki starfsemi
Glitnis á vegum slitastjórnarinnar.
Meðal röksemda sem slitastjórnin
tefldi fram til stuðnings því að málið
ætti undir dómstól í New York var
sú að íslenskir dómstólar væru ekki
vel í stakk búnir til þess að leysa úr
máli eins og þessu. Bandaríski dóm-
arinn féllst ekki á rök slitastjórn-
arinnar og erlendu ráðgjafanna.
Slitastjórn ber að taka ákvarðanir
sínar á grundvelli staðgóðrar þekk-
ingar á íslenskum lögum. Slík þekk-
ing verður ekki sótt til erlendra
verktaka.
Af kostnaðarástæðum er ekkert
gamanmál fyrir Íslending að vera
stefnt fyrir dóm í New York. Er-
lendur lögmannskostnaður ein-
staklinganna sjö sem stefnt var nam
milljónum dala. Slitastjórnin hefur
neitað að gefa upplýsingar um sinn
kostnað af málsókninni og undirbún-
ingi hennar. Víst er að hann er
miklu meiri en kostnaður stefndu.
Ákvörðun slitastjórnarinnar um
málshöfðun í Bandaríkjunum reynd-
ist illa ígrunduð. Málarekstur um
formhlið þessa eina máls kostaði
stefndu og kröfuhafa Glitnis fjár-
muni sem nægt hefðu til þess að
standa straum af kostnaði við rekst-
ur allra héraðsdómstóla landsins og
Hæstaréttar að auki árið 2010.
Á að halda leiknum áfram fyrir
dómstóli í öðru erlendu ríki?
Til umhugsunar
Eftir Ásgeir Thoroddsen, Gest
Jónsson, Gunnar Jónsson, Hákon
Árnason, Helga Sigurðsson,
Hörð Felix Harðarson, Jakob R.
Möller, Ragnar H. Hall, Sigurð G.
Guðjónsson og Sigurmar K. Al-
bertsson
»Úr ágreiningi milli ís-
lenskra aðila um túlk-
un á íslenskum rétt-
arreglum sem varða fyrst
og fremst íslenska hags-
muni, ber að leysa fyrir
íslenskum dómstólum.
Höfundar eru hæstaréttarlögmenn.