Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1982, Blaðsíða 243

Um vísiorð í íslensku og viðskeytið -na
241
(68) Þú átt að sitja hérna
(69) Þú átt að sitja svona
(70) Hvar fékkstu þennan stól?
(71) Hvar fékkstu svona stól?
Hægt er að auðkenna þennan mun á þann veg að tala um ákvarðandi
vísun þar sem hér, hérna, þarna og þessi eiga í hlut, en um lýsandi
vísun að því er varðar svona/svo. Munur ákvarðandi og lýsandi vísunar
tekur vitaskuld ekki til bendivísunar einnar, heldur er hann að-
greinandi á sama hátt fyrir samsvarandi vísiorð sem láta í Ijós endur-
vísun.
Að því er best verður séð er aðgreining bendivísunar og endurvís-
unar takmörkuð við ákvarðandi vísun í eldra máli, fyrst við andstæðuna
þessi : sá, síðan nær hún einnig til andstæðunnar þarna : þar. Eins
og sýnt hefur verið koma fyrir þegar í fornu máli skýr dæmi um bendi-
vísun með þarna, en annars eru dæmi um orðið fremur fá í heimildum
lengi fram eftir. I Guðbrandsbiblíu kemur það aðeins fyrir einu sinni,
með skýrri bendivísun, og er reyndar eina vísiorðið á -na sem þar
kemur fyrir (sjá Bandle 1956:434). Þótt dæmafæð valdi því að erfitt
er að gera sér fulla grein fyrir notkun orðsins þarna á eldri málstigum
er greinilegt að þegar í fornmáli hefur það fengið hlutverk bendivísun-
ar, en aðgreining þess gagnvart þar sem vísiorði fyrir endurvísun hefur
skerpst enn frekar á yngri málstigum.
4.4 Aðgreining bendivísunar og endurvísunar með svona
4.4.0
I nútímamáli er andstæða bendivísunar og endurvísunar ekki lengur
einskorðuð við ákvarðandi vísun, heldur er hún einnig fyrir hendi við
lýsandi vísun (sbr. dæmi (7), (8) og (9)). Sú aðgreining kemur fram
við það að svona fær hlutverk bendivísunar andspænis vísiorðum fyrir
endurvísun. Hin nýja aðgreining kemur fram í mismunandi setning-
arstöðu langt umfram þá setningarstöðu sem svo/svona hefur í forn-
máli. Við athugun á hinni nýju bendivísun með svona nægir ekki að
gefa gaum að hlutverki svona einu fyrir sig, heldur verður að huga
að öðrum vísiorðum sem hafa skyldu hlutverki að gegna. Einkum er
þess að gæta að áður en hin setningarlega útbreiðsla lýsandi bendi-
vísunar með svona á sér stað eru að nokkru leyti fyrir hendi sérstök
vísiorð fyrir lýsandi endurvísun, og önnur vísiorð takmörkuð við það
íslenskt mál IV 16