Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1985, Page 187

Ritdómar
185
Segja má um nafn eins og Annas að það beygist eins og Jónas eða Ragúel eins og
Daníel, en það eitt er ekki nóg. Stofninn Ragú- samræmist ekki íslenskri orðmyndun
enda er nafnið hebreskt að uppruna, og stofninn Ann-, sé hann skyldur kvenmanns-
nafninu Anna, hefur ekki tíðkast í íslenskum karlmannsnöfnum. Nú má benda á mörg
nöfn, sem ekki falla undir síðari regluna, t.d. ísak, Elías, Daníel, en þessi nöfn hafa
unnið sér hefð í málinu og við þeim verðurekki hróflað. Isak hétu 2 1703, 13 1801,23
1855 en 72 1982. Enginn Elias var 1703, 7 1801,37 1855 en 337 1982. Daniel hétu 2
1703,49 1801,98 1855 en 400 1982.
Ástæðulaust er að taka upp í nafnabók af þessu tagi erlend nöfn, sem eiga sér ágætar
samsvaranir í íslensku. Nafn eins og Vilhelm er algerlega óþarft, þar sem við eigum hið
ágæta nafn Vilhjálmur og sama er að segja um Eðvarð þar sem til er íslenska myndin
Játvarður. Lisbet er ekki annað en stytting af Elisabet og Kirstin er dönsk mynd af
nafninu Kristin, svo dæmi séu nefnd.
4. Merking nafna
Mikill áhugi er meðal almennings á merkingu mannanafna og uppruna þeirra. Tals-
vert vantar þó á að merking liggi alltaf ljós fyrir, einkum merking erlendra tökunafna.
Sennilega hefur höfundi verið sniðinn þröngur stakkur og hann ekki haft rúm fyrir orð-
margar skýringar, en oft hefði farið betur á að hafa fyrirvara á um sumar þeirra. Dæmi:
Angela: „úr ensku, dregið af engill". Alls ekki er víst að nafnið Angela sé komið í ís-
lensku úr ensku. Það er vel þekkt í Þýskalandi og á Norðurlöndum og er af grískum
uppruna. Vinsældir sínar i Evrópu átti það sennilega að sækja til heilagrar Angelu af
Merici (15./16. öld).
Bella: „ensk stytting á ísabella, sem er spænsk mynd nafnsins Elísabet. Einnig getur
þetta verið úr latínu og merkir þá fögur“. — Nafnið Bella er einnig notað í þýsku og í
Norðurlandamálunum. Það er talið tökunafn úr ítölsku eða spænsku, en einnig oft
stytting á nafninu ísabella. Hvaðan það er komið í íslensku er allsendis óvíst.
Elka “úr þýsku“. — Nákvæmar hefði verið að geta þess að Elke er frísneskt gælunafn
fyrir Adelheid (Aðalheiður).
Elna er ekki aðeins dönsk stytting á Helene heldur einnig á Eleonore (Elínóra).
Norma: „úr latínu: regla“. — Merking og uppruni þessa nafns eru yfirleitt talin óviss.
Það er notað í þýsku, ensku og í Norðurlandamálunum og vinsældir þess á síðari
áratugum raktar til óperu Bellinis Norma.
Arlhúr: „enskt nafn af keltneskum uppruna og merkir víðfrægur og voldugur“. — Af
þessum orðum mætti draga þá ályktun að uppruni þessa nafns sé ekkert vafamál. Það
er þó öðru nær. Mikið hefur verið um það skrifað og skoðanir á því skiptar, hvort nafn-
ið sé keltneskt eða latneska ættarnafnið Artorius.
Bertel: „þýskt nafn, sem merkir frægur". — í þýsku er Bertel talið styttingarnafn af
Berthold (fhþ. beraht 'glansandi’ og waltan ‘ríkja, drottna’).
Þetta verður að nægja af dæmum um nöfn af erlendum uppruna, en af ýmsu er að
taka. Hvað íslensku nöfnin snertir tel ég hæpið að hægt sé að skýra merkingu samsettra
nafna. Hvor liður um sig hefur sína merkingu, en saman er sjaldnast hægt að líta á þá
sem eina heild. Kemur það t.d. vel fram i hinum ýmsu samsetningum kven- og karl-
mannsnafna sem hefjast á Arn-. Fyrri liðurinn er í kvenmannsnöfnunum sagður merkja;
'heimili’, t.d. Arnlaug ‘vörn heimilisins’, en í karlmannsnöfnunum ýmist ‘arinn, heim-