Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2004, Blaðsíða 32

30
Haraldur Bernharðsson
verið í áhrifsbreytingum eiga sér því skýrar samsvaranir í máltöku:
beygingarmyndir sem lærast seint verða gjama fyrir áhrifsbreytingum
frá myndum sem lærast fyrr (sbr. Hooper 1980:166).
Hjá fallorðum er gert ráð fyrir að nefnifall sé ómarkað eða grunn-
mynd andspænis aukaföllum (sjá til dæmis Kurylowicz 1968:75 og
um íslensku hjá Eiríki Rögnvaldssyni 1990:64-65 og Ástu Svavars-
dóttur 1993:27, 49-53) og því hefur nefnifallið ofl áhrif á aukaföllin.
Manczak (1958) og Tiersma (1982) hafa þó bent á að örnefni hafi sér-
stöðu í þessu tilliti. Manczak (1958:388-401) skilur annars vegar á
milli þeirra fallmynda örnefna sem notaðar eru um dvöl á stað og
hreyfingu til staðar og írá stað (ff. les cas locaux) og hins vegar þeirra
fallmynda sem ekki gegna þessu hlutverki (fr. les cas non locaux). Þær
fyrrnefndu eru að öllum jafnaði fornlegri, telur Manczak (1958:388),
og bendir á að ef sama orð er notað bæði sem örnefni og samnafn en
beyging ömefhisins er frábrugðin beygingu samnafnsins, varðveita
þau föll örnefnisins er tákna dvöl og hreyfingu oftast fornlegri mynd
en aðrar fallmyndir.
Aðstæður fyrir áhrifsbreytingar hjá ömefnum hljóta því að vera
aðrar en hjá samnöfnum. Manczak (1958:396—401) hefur komið auga
á þetta en ein af tilhneigingum áhrifsbreytinga sem hann bendir á fel-
ur einmitt þetta í sér:
(28) Ef ein mynd í beygingardæmi ömefnis verður fyrir áhrifs-
breytingu af völdum annarrar myndar innan sama beygingar-
dæmis er miklum mun algengara að „staðarföll" (Fr. les cas
locaux) hafi áhrif á aðrar fallmyndir en öfugt („tilhneiging
9“).
Eins og getið var hér að framan eru það einkum þágufall og eignarfall
sem notuð eru um dvöl á stað og hreyfingu til staðar og frá stað í ís-
lensku og einnig þolfall, þótt í minna mæli sé; þetta eru þau föll sem
Manczak (1958:396) nefnir „les cas locaux“.25 Dæmi er sýna þetta má
25 „Hypothése IX. Si une forme du paradigme d’un nom géographique subit une
transformation analogique sous l’influence d’une autre forme du méme paradigme, le
point de départ du changement se trouve plus souvent dans les cas locaux que dans
les cas non locaux" (Manczak 1958:396).