Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2004, Blaðsíða 94

92
Þóra Björk Hjartardóttir
um einungis átt við stýringu af hálfu hins opinbera, þ.e. stjórnsýslunn-
ar og ýmissa stofnana sem hafa það hlutverk að fýlgja eftir og leið-
beina um notkun þess málstaðals sem samfélagið hefur sett sér. Hér er
hins vegar litið á málstýringu í víðara samhengi sem alla viðleitni til
að hafa áhrif á málfar fólks, hvort heldur það eru opinberir aðilar, til-
teknir hópar eða jafhvel áhrifamiklir einstaklingar í samfélaginu sem
eiga í hlut. Birtingarform málstýringar geta því verið af margvíslegum
toga eins og eftirfarandi dæmi sýna:11
(7)a. opinber stafsetning
b. beinar málfarsleiðréttingar í skólum og opinberum miðlum
c. málfarsráðgjöf fyrir almenning, stofnanir og fýrirtæki
d. fyrirmæli um uppbyggingu texta
e. nýyrðasmíð
f. endurnýjun orða um ýmsa þjóðfélagshópa
g. breytingar á hlutverki málfræðilegra kynja
Eins og sjá má eru þau atriði sem hér eru nefnd býsna ólík að eðli.
Sum verða að teljast hrein nauðsyn á meðan önnur byggja frekar á
smekk og enn önnur eru grundvölluð á tiltekinni hugmyndafræði. í
nútímasamfélagi með stjómsýslu og lagasetningu verður ekki komist
hjá samræmdum reglum eða staðli um meðferð ritaðs máls. Samræmd
stafsetning er skýrasta dæmið um slíkan staðal en honum fýlgja einn-
ig tiltekin viðmið um beygingar, setningagerð og að vissu marki orða-
far þar sem eitt afbrigði eða orð er tekið fram yfir annað. Það má því
segja að það séu hagnýtingarsjónarmið sem liggi að baki þeirri mál-
stýringu sem nefnd er (7a) og (7b): samkomulag málsamfélagsins um
einn ritmálsstaðal til að miða við. Tilgangurinn með (7b) er þá að
framfýlgja þeim ritmálsstaðli sem í gildi er. í (7c) og (7d) ræður
smekkur að vissu leyti ferðinni þar sem leiðbeint er um æskilegt mál-
far, einkum stíl og orðalag, miðað við ákveðnar kringumstæður. Slík
matsatriði hljóta reyndar einnig að byggja á stöðlun málsins eða vera
afleiðingar hennar þar sem ritmálsstaðli fýlgja hugmyndir um hvað sé
11 Þetta er ekki tæmandi listi heldur eru hér nefndar helstu gerðir málstýringar
sem sjá má í hinum ýmsu tungumálum.