Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Blaðsíða 116

114
Þorsteinn G. Indríðason
samsetningarliðarins -kona í íslensku. Þetta er vissulega ekki við-
skeyti heldur sjálfstætt orð en það er hentugt að nota þennan lið til
þess að sýna fram á hvað við er átt vegna þess að með honum er hægt
að mynda atvinnuheiti. í íslensku hefur lengi tíðkast að nota seinni
liðinn -maður eða gerandheiti með -ar-i til þess að mynda atvinnuheiti
sem eiga við bæði menn og konur, sbr. kaupmaður, bókari og málari.
Ahugavert er því að skoða hvort einhver merkjanleg aukning verði á
nýmyndun orða með -kona í kjölfar jafnréttisbaráttunnar, aðallega á
7., 8. og 9. áratug síðustu aldar. Við leit í RMS fundust Qölmörg dæmi
þar sem atvinnuheiti voru kvenkennd með þessum lið og í töflu 3 eru
sýnd nokkur slík. Fyrst eru gefin venjuleg karlkennd heiti og hvenær
þau koma fyrst fyrir í RMS og síðan til samanburðar samsvarandi
kvenkennd heiti og hvenær þau koma fyrst fyrir.16
Karlkennd heiti Aldur Kvenkennd heiti Aldur
geimvísindamaður 1965 geimvísindakona 1965
flugmaður 1910 flugkona 1977
keppnismaður 1964 keppniskona 1977
félagsvísindamaður 1968 félagsvísindakona 1980
lögreglumaður 1836 lögreglukona 1980
myndlistarmaður 1937 myndlistarkona 1989
ljármálamaður 1899 Qármálakona 1990
ijölmiðlamaður 1989 ijölmiðlakona 1990
Tafla 3: Kvenkennd heiti með -kona og samanburður við karlkennd
Hér verður að hafa nokkra fyrirvara á tímasetningunum. Til dæmis má
gera ráð fyrir því að orð eins ogflugkona sem kemur fyrst fyrir í RMS
16 Tafla 3 er miðuð við 1960 eða þar um bil en töluvert af orðum með -kona
fannst fyrir þann tíma og þau eru nefnd hér í töflu i svona meira til gamans:
kennari (1979) háskólamaður (1868) brautryðjandi (1907) sagnamaður (1546)
kennarakona (1879) háskólakona (1919) brautryðjandakona (1947) sagnakona (1950)
Tafla i: Dæmi um orð með -kona sem seinni lið fyrir 1960