Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Blaðsíða 155

Orð af orði
Hallgrímur Scheving og staðbundinn orðaforði
GUÐRÚN KVARAN
1. lnngangur
Ástæða er til að bera virðingu fyrir þeim hugsjónamönnum fyrri tíma
sem sökktu sér niður í orðasöfnun sem oft leiddi aðeins til orðalista á
blöðum eða seðlum, nánast aldrei til útgáfu. I Landsbókasafni-Háskóla-
bókasafni eru mörg slík handrit eða handritsbrot, smærri og stærri, og
eru þeirra á meðal tvö handrit unnin af Hallgrími Scheving (1781-
1861), kennara í Bessastaðaskóla og síðar í Lærða skólanum. Þau hafa
númerin Lbs. 220 8vo og Lbs. 283-285 4to.
Þetta mikla söfnunarverk Hallgríms náði aldrei að komast á prent.
Sigfús Blöndal lét þó skrifa upp úr handritinu Lbs. 283-285 4to fyrir
íslensk-danska orðabók (1920-1924:xi) og er víða vitnað til þess í
orðabókinni, einkum um staðbundna notkun.
Eitt af fyrstu verkum eftir að starfsmenn voru ráðnir til sögulegrar
íslenskrar orðabókar, síðar Orðabókar Háskólans, var að skrifa upp úr
orðabókarhandritum á Landsbókasafni. Þeir seðlar eru varðveittir í tólf
kössum og ganga innanhúss undir heitinu „gulu seðlamir“ þar sem
gulur pappír var notaður í seðlana. Þetta sérsafn er afar mikilvægt fyrir
rannsóknir á íslenskum orðaforða. Meðal þeirra handrita sem valin
vom til uppskriftar er Lbs. 220 8vo. Ég fór yfír rúma sex fyrstu kass-
ana (a-k) og skrifaði upp öll þau orð sem merkt vom þessu númeri og
ákveðnum landshluta.
Síðar var skrifað upp úr Lbs. 283-285 4to. Fjöldi seðla var ekki
skráður og var seðlunum raðað í Ritmálssafn Orðabókar Háskólans
mnan um aðra seðla. Orðin má öll fínna í Ritmálsskrá Orðabókarinnar
(hér eftir RM). Ég valdi sama kafla í stafrófinu til umfjöllunar og einnig
hér aðeins orð sem merkt vom ákveðnum landshluta. Orðin sem ég
valdi úr báðum handritunum bar ég að fmmheimildunum í Lands-
blenskt mál 30 (2008), 153-177. © 2009 íslenska málfrœðifélagið, Reykjavik.