Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Blaðsíða 25

Málbreytingar í Ijósi málkunnáttufrœði
23
skýrt það. Hvað er í hverjum bás sem tilgátan gerir ráð fyrir, hverjir
eru fylltir og hverjir tómir? Allt þarf að eiga sinn upprunastað og
endastöð og ekki hægt að sveigja tilgátuna til eftir því hvemig stend-
ur í bólið hverju sinni.14 Þá er eitthvað að annaðhvort greiningunni
eða kenningunni. Á sama hátt þarf málbreytingafræðingurinn sem
rannsakar tiltekna málbreytingu að vinna innan tilgátu um málbreyt-
ingar sem spáir fyrir um ferlið, getur lýst því og skýrt það. Ef tiltekin
málbreyting fellur ekki að tilgátunni er eitthvað að annaðhvort grein-
ingunni eða tilgátunni. Rétt eins og hjá setningafræðingnum. En slík
tilgáta um málbreytingar er enn á fósturstigi meðan setningar-
fræðingar hafa prófað sig áfram með margar kynslóðir tilgátna.
Hverju þarf líkan okkar af málbreytingu að lýsa? Fjölmörgu! Fyrst
og fremst á það þó að lýsa einhverju sem gerist hjá fólki. En hvaða
fólki? Málbreytingar em þess eðlis að erfitt er að sjá þær fyrr en þær
em famar að breiðast út. En einhvers staðar byrja þær. Einhver varð
einhvem tíma fyrstur til að segja kvað (fýrir hvað), Það var lamið mig
(svokallaða nýja þolmynd) eða aðra „fulltrúa“ þessara nýjunga.15
Engum, mér vitanlega, hefur tekist að rekja málbreytingu sem farin er
að breiðast út til upphafsmannsins og sjá þá um leið hvort hann var
bam eða fullorðinn, karl eða kona, valdsmaður eða lítilmagni o.s.frv.
Hér að framan (í kafla 2.3) voru nefndar til sögunnar rannsóknir
sem sýna að fólk breytir máli sínu á lífsleiðinni. Þegar nánar var að
gáð kom þó í ljós að dæmin um slíkar breytingar fólu ávallt í sér að
fólk tók upp nýjungar sem þegar höfðu kviknað í málinu. Þarna var
því ekki á ferðinni sú kviknun nýjungar sem málkunnáttufræðingar
leita skýringa á.
14 Svokallað X-liðakerfi í setningafræði er skýrt dæmi um þetta. Þar er gert ráð
fyrir að setningaliðir eigi sér höfuð sem síðan er byggt í kringum samkvæmt
ákveðnum reglum. Sömuleiðis er gert ráð fyrir að hægt sé að færa til liði eftir vissum
reglum, þannig að pláss í liðgerðinni sem hentar einum lið stendur öðrum ekki til boða
(sjá um X-liðakerfið hjá Höskuldi Þráinssyni (2005:199 og víðar) og sömuleiðis um
tiltölulega einföld dæmi um færslur sem ganga eða ganga ekki eftir því hvort pláss er
fyrir færðu liðina (2005:548-549)).
15 Ekki er víst að slíkir upphafsmenn séu lengi einir á báti, heldur líklegt að
a.m.k. margar málbreytingar kvikni um sama leyti hjá mörgum vegna þess að for-
sendur hafa skapast íyrir þær. En strangt til tekið hlýtur einn að vera fyrstur.