Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Blaðsíða 196

194
Þóra Björk Hjartardóttir
unginn upp til reykingar“ (sjá Hallgerði Gísladóttur 1999:152). Þannig
má sjá á öðrum stað í riti Bjama Sæmundssonar (1926:371) í umfjöll-
un um silung að hann sé stundum „reyktur og jafnvel hertur („reyðir“
við Mývatn).“ B1 skýrir reyði sem ‘flækket Forel, saltet og törret’ og
sögnina að reyða ‘flække Foreller til Törring’ og merkir sögnina Mý-
vatnssveit en engar merkingar em við nafnorðið. ÁBIM skýrir orðið
reyður sem ‘silungsbleikja’ og reyði sem ‘roðflettur saltaður silung-
ur’. Hann merkir hins vegar aðeins orðmyndina reyð, sem er undir-
fletta orðsins reyður, sem staðbundið orð. Sömu merkingarupplýsing-
ar er að finna í ÍO, báðum útgáfum frá 1983 og 2007, en þar er ekkert
getið staðbundinnar notkunar. Saltreyður er þar hins vegar merkt sem
staðbundið orð og það skýrt sem ‘saltaður (og reyktur) Mývatnssil-
ungur’.
í TM er eitt dæmi um sögnina að reyða í sambandi við þá verkun
á silungi sem lýst er hér að framan og er það haft eftir heimildarmanni
úr Mývatnssveit. Tvö dæmi eru um orðið saltreyð(ur) í TM, annað úr
Mývatnssveit/Laxárdal og hitt af Hólsfjöllum sem skýrð em sem
‘(saltaður) og reyktur silungur’. Bjöm M. Ólsen hefúr orðið reyði einnig
í vasabókum sínum með skýringunni ‘hnakkaflattur silungur’ og merk-
ir orðið Mývatni (sbr. Guðrúnu Kvaran 2001:40).
Heimildir styðja því athugasemdir Jóns um að orðið reyður sé notað
í Mývatnssveit, en þó einkum um silung verkaðan á tiltekinn hátt frem-
ur en sem sérstaka undirtegund eða samheiti við orðið bleikja.
skelkvosa Þær skeljar sem almennt ganga undir heitinu gimburskeljar
eða gimbrarskeljar era í Fiskafrœðinni sagðar kallaðar skelkvosur ,4
Eyjafirði og þar nyrðra“ (bls. 37). Aðeins eitt dæmi fannst um orðið
skelkvosa í RM og annað hjá ÁBIM og em þau bæði komin úr Fiska-
fræðinni. Hins vegar geyma orðabækur og gögn Orðabókarinnar ýmis
dæmi um skyldar orðmyndir: skelkus(s)a, skelkus(s)i, skelkus, skel-
kús(i) og einnig bara með síðari liðnum kussi. ÁBIM segir að til séu
heimildir frá 18. öld um orðmyndina kos fyrir kvos í merkingunni
‘dæld, laut, smá dalverpi’. Hann telur að orðmyndin kvos gæti verið
(yngri) víxlmynd við kos (ko- > k\>o-) þótt reyndar séu elstu heimildit
um þá mynd frá 17. öld eða nokkuð eldri en um myndina kos. Á sama