Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Blaðsíða 183

Staðbundin heiti á sjávardýrum í Fiskafræði Jóns Ólafssonar 181
lokum latnesk efitir því sem kunnátta hans nái yfir.1 Jón segir að hann
tiltaki ekki önnur heiti „end disse Tiders brugelige Navne“ (Rostg.
111 fol.:4) og nokkru síðar nefnir hann að fískamir, eða einstakir hlut-
ar þeirra, geti gengið undir mismunandi heitum eftir landshlutum sem
séu jafnvel ekki þau sömu í einstökum verstöðvum innan sama lands-
Qórðungs. Einnig nefnir hann að ekki séu heldur allar tegundir jafnút-
breiddar um landið og miðin sem stafi m.a. af ólíku æti og lífsskil-
yrðum.
Jón Ólafsson hafði geysimikinn áhuga á íslenskri tungu og orð-
fræði og ritaði ýmislegt um þau efni og er stærsta verk hans á því sviði
íslensk-latnesk orðabók sem varðveitt er í níu fólíobinda handriti.
Mikið af orðaforðanum þar er úr eldra máli en töluvert einnig úr sam-
tímamáli Jóns og virðist hann hafa lagt sig nokkuð eftir staðbundnu
orðafari því við allmörg orðanna er þess getið í hvaða landshlutum
þau tíðkist. Vitneskju um þessi orð hefur hann úr ýmsum áttum, sumt
eflaust úr ferðum sínum á íslandi en annað úr eigin máli eða landa
sinna í Kaupmannahöfn en heimildarmanna er ekki getið (sjá Guðrúnu
Kvaran 2005:202-203; Jón Helgason 1926:117). Þennan orðfræði-
áhuga má vel greina í Fiskafræðinni því ósjaldan eru athugasemdir um
að hin eða þessi tegund, eða aðeins tiltekinn líkamshluti, sé einnig
nefndur eitthvað annað eða kallist þetta eða hitt af „sumum“ eða
>,öðrum“ eins og það er gjaman orðað. Eins og getið var hér að fram-
an um danska gerð Fiskafrœðinnar virðist Jón leggja sig fram um að
nefna öll þau heiti sem hann hefur vitneskju um fyrir sérhverja tegund
og sama háttinn hefúr hann á í íslensku gerðinni. Stundum er þess einnig
getið ef um er að ræða mismunandi heiti eftir landshlutum og er það
orðafar viðfangsefni þessarar greinar eins og fram hefúr komið.
Eflaust eiga athugasemdir Jóns um fleiri en eitt orð fyrir það sama
einnig í einhverjum tilvikum líka við um staðbundið orðafar þótt þess
sé ekki getið. Illgerlegt er hins vegar að eltast við það og kanna frek-
ari heimildir og það því látið liggja milli hluta hér.
1 í íslensku gerðinni eru sjaldan tilgreind erlend heiti, en það kemur þó fyrir, og
dönsk framburðarmynd er þar að sjálfsögðu ekki.