Vera - 01.11.1982, Blaðsíða 31

ÚR KVENNASOGUSAFNINU
kvonlaus. Það var mær og hct
Rannvcig. Matsclja sú var móðirin,
er Helgi hafði sett fyrir bú sitt.
Þórdís tók við þessari meyju og
gjörði svo til sem hún ætti. Fæddist
mærin þar og var að engu ósjálegri
en sú, er skilgetin var. En Þórdís lét
þá konu þcgar á burt og fékk henni
góða peninga. Á þetta lagðist mikil
virðing, hversu vel Þórdísi fór það
sem margt annað."
Matseljan, móðir Rannveigar
litlu, varð nauðug eins og margar
íslenskar konur síðar, árciðanlega
ekki viljug, að láta barnið sitt í
hendur eiginkonu barnsföðurs síns.
Og margar konur aðrar en Þórdís
hafa hlotiö virðingu af þess háttar
,,góðverki“.
En matseljan slapp þó við cina af
þeim hörmungum sem margar kon-
ur sent eignast barn utan hjúskapar
veröa að líða. Faðcrni barns hennar
var ekki vefengt. Þegar barnsfeður
kvennanna vildu ekki viðurkenna
faðernið, þá var eiður einasta úr-
ræðið og hefir svo verið allt fram á
síðustu ár.
I skipan Árna biskups Þorláks-
sonar er eiðstafur sem lesa skal fyrir
konu til aö sanna faðerni: „Til þess
leggur þú 'nönd á helga bók (og
skýtur þú til guðs eöa það segir þú
guði) að N. N. sem er jafn sannur
líkamlegur faðir að barni því sem þú
fæddir og N. heitir sem þú ert lík-
amleg móðir. Guð sé þér hollur ef
þú segir satt og gr(amur) ef þú lýg-
ur.“4
Ógiftar konur á katólskri tíð voru
„leiddar" í kirkju með öðrum hætti
en konur sem börn áttu í hjúskap.
og að þær eftir siðaskiptin nutu
engrar blessunar af kirkjunnar
hálfu eftir barnsburð. Þvert á móti,
því að í handbók Marteins biskups
Einarssonar (1555) segir svo:
„Lausar konur og allar þær, sem
óráðvandar eru skal presturinn ekki
í kirkju leiða, því að djöfullinn leiðir
þær í sína kirkju, þar til þær betra
sig, og mismunan á að vera milli
ráðvandra og óráövandra." En
óráðvandar konur kallaði biskup
ógiftar mæður.5
Magnús Stephensen dómstjóri
(1762-1833) segir m. a. í útskýr-
ingum sínum á lögum um legorðs-
mál:
„Stúlka eður kona, sem er hjú og
verður legorðssek nteð húsbónda
sínum, syni hans eða þeim hann
tekið hefur í hús sitt sem son,
frænda eður mág, tapar þar með
hjónabandsrétti með þeim brot-
lega, sér tii mannsefnis, því hún álíst
að hafa ginnt hann til santlegu til
þess að veiða hann sér til ntannsefn-
is, haft til þess sent hjú betri hentug-
leika, verið því fólki þó um meiri
sem heimila húsbændum að segja
vinnukonu upp vistinni ef hún á von
á barni, en bætt er við: „Ekki verð-
ur þó konu, sem orðin hefir barns-
hafandi áður en hún kom í vistina,
vísað úr vist eftir að fimm mánuðir
eru liðnir frá því að hún kom í vist-
ina, og aldrei rninna en með mánað-
ar fyrirvara."8
hollustu skyld en brotið þá skyldu.
Býður því tilskipun, grein 7, að hún
tapað hafi hjónabandsrétti og von
með þessum hvern hún ginnti og
straffist að auki fyrir opinbera ótrú.
Það veröur einnig að skiljast, að
hún fyrir það verði ræk úr vist."
Magnús Stephensen bætir því við
að burtrekstur úr vist sé stundum
þyngra straff en nokkur legorðssök
og telur hann, að gleggri lagasetn-
inga sé þörf um þetta en lögin frá
19. ágúst 1820.7 En þau eru bann
við því að reka barnshafandi vinnu-
stúlku út úrhreppnum.
Þessum lögum virðast ýmsar
hreppsnefndir ekki hafa hlýtt, svo
sem mörg dæmi sanna. Ekki komu
lög urn að banna að reka barnshaf-
andi konur úr vistum, heldur koma í
Hjúalögum 1928 beinlínis ákvæði
Hreppsnefndir virðast hafa verið
við fátt hræddari en sveitarþyngsli.
Einkum stóð þeim mikil ógn af van-
færum vinnukonum. Víða má lesa
frásagnir af því og hvílíkar hörm-
ungar þessar konur áttu við að
stríða á meðgöngutímanum og við
barnsburð, að ekki sé minnst á
erfiðleikana síðar. Hér er þáttur úr
sannsögulegri skáldsögu:
„Snemma vors flaug sú frétt um
hreppinn, að þar væri innrásarvon.
Og þó að allt innrásarliðið væri að-
eins eitt barn sem var enn í móður-
kviði, var hættan svo ægileg að þeir
sent kjörnir voru til að vaka yfir vel-
ferð hreppsfélagsins, sáu að ekki
mátti láta reka á reiðanum, og köll-
uðu saman fund til að ráöa ráðum
sínum og bægja hættunni frá, því
ekki var ráð nema í tíma sé tckið.
Á fundinum voru saman komnir
allir hreppsnefndarmenn... og
voru allir hreppsnefndarmenn sant-
mála um að reka hina verðandi
móður úr hreppnum áður en hún
yrði léttari, til að bjarga sveitinni frá
ómegð í fjarlægri framtíð.
Það var bóndi einn sem mótmælti
þeirri ráðstöfun og sagði: „Hún er
vistráðin hjá mér næsta ár, og ég get
ekki rift þeim samningi nema mér
til stórskaða."
„Þú þarft ekki að greiða henni
bætur, það eru svik þegar ólétt kona
ræður sig í vist."
„Eg segi nei, hér eru engin svik í
tafli, hún sagði áður hvernig sínar
ástæður voru svo ég vissi vel að
hverju ég gekk!"
„Þú ert ekki að hugsa um sveitar-
félagið, að vistráða ólétta utansveit-
arstúlku."
„Eg veit ekki betur en að hún
hafi átt heima hér í sveit síðan hún
var lítið barn."
„Það er satt að hún var flutt hing-
að á sveitina sem ómagi lítið barn og
hefir alist hér upp á okkar kostnað.
Og það vitum við allir sem hér erum
samankomnir að það gengur í ættir
að lenda á sveit, og þau er bæði alin
upp á sveit, svo það liggur ljóst fyrir
hvers er að vænta af barninu þegar
það vex úr grasi, og þá er best að
hver hafi sitt."
„Rétt er það, en það eru verkin
hennar sem ég hefi ekki efni á að
missa, í mínum langa búskap hef ég
enga vinnukonu haft sem jafnast á
við hana, hvort heldur er til inni-
eða útiverka. Og ég sé ekki betur en
þau geti bæði unnið fyrir einu
barni."
„Þú segir einu barni, en hvað
verður það lengi ef ekki er tekið í
taumana og þau slitin sundur, barn
á hverju ári svo lengi sem þau fá að
vera saman. Það ætti að gelda svona
fólk."9
Hér dugðu engin mótmæli, en
einstaka sinnum kom það þó fyrir.
Guðbjörg Jónsdóttir frá Brodda-
nesi segir frá því hvernig ntóðir
hennar, Guðbjörg Björnsdóttir,
hafði boðið hreppsnefndinni byrg-
inn:
„Tvisvar tók móðir mín unt-
komulausar vanfærar stúlkur, sem
voru heimilislausar, og lofaði þeim
að ala börnin á sínu heimili. Stund-
um var mannúðin ekki meiri en
31