Vera - 01.06.1999, Síða 17

lágt til að finna snöggan blett á konu í pólitík.
Þessi ummæli voru jafnframt notuð gegn mér í prófkjöri Samfylk-
ingarinnar og útfærð sem menntasnobb. Þegar kvenfrelsisafl er far-
ið að nota það gegn konum í framboði að þær hafi menntun, sem til
þessa hefur verið viðurkenndasta leið kvenna til kvenfrelsis, þá er
ekkert skrítið að töfrar teppisins séu horfnir og tækið ónýtt í barátt-
unni. Þó að kvennabaráttan hafi verið borin uppi af menntakonum í
gegnum tíðina, auk karlkyns eldhuga, þá hafa allar konur notið þeirr-
ar baráttu. Það kemur hinsvegar skýrt fram í valdahandbókinni áður-
nefndu að oft skilar menntun konum lítið fram á við í stjórnmálum.
Það virðist eins með menntunina og aldurinn. Hvorutveggja eru
gjarnan of eða van eftir hentugleikum hverju sinni. Frásögn Ullu
Ölvebro er sláandi:
„Þegar koma átti konu sem var leikskólakennari að í byggingar-
nefnd var spurt um reynslu á byggingar- og skipulagssviði og konan
úti/okuð. Síðar var gerð tillaga um konu sem var byggingarverkfræð-
ingur í sömu nefnd. „Þá sögðu karlarnir: Þarf byggingarfræðinga til að
sitja í byggingarnefnd nú til dags?“. Af þessu lærðum við að málið
snýst ekki um hæfni heldur völd. “ (Gegnum glerþakið, 1999, bls.119-
120).
í valdahandbókinni sem víðar er varað við því að maður geri orð-
ræðu fjölmiðlanna, hvort sem hana má rekja til karlveldisins eða
valdhafa almennt, að eigin sjálfsmynd. Enda mun enginn fá mig til að
trúa því að ég sé menntasnobb eða að ég afneiti foreldrum mínum og
ég er sannfærð um að allir sem þekkja mig vita að svo er ekki. Engu
að síður lít ég og fjölskylda mín ærumeiðandi ummæli af þessu tagi
mjög alvarlegum augum.
En hvers vegna bauð ég mig fram í þetta fáránlega hólfaprófkjör
Samfylkingarinnar, sem augljóslega kæmi illa út fyrir Kvennalistakon-
ur, eftir allt sem á undan var gengið? Um áramót hallaðist ég að því
að segja skilið við vettvang stjórnmálanna en var eindregið hvött til
að taka þátt af flestum forsvarskonum Kvennalistans þar sem það
veikti okkur bæði í prófkjörinu í Reykjavík og á Reykjanesi að hafa
ekki þingkonu í framboði. Ég lét til leiðast, þó að við vissum allar að
ég hafði þegar ákveðið að fara til Suður-Afríku í janúar. [ valdahand-
bókinni margnefndu er bent á að sumar konur gefist upp strax fyrir
andstreymi en aðrar rísi upp aftur og aftur og að því magnaðri sem
mótspyrnan er þeim mun hættulegra - og mikilvægara- sé að feta
þessa braut (bls. 84). Ég hafði lagt mikið á mig við að koma Samfylk-
ingunni á legg og vildi gjarnan fá að Ijúka því verkefni. Mér fannst því
í raun eðlilegast að fara í framboð með tilheyrandi kostnaði og taka
fullan þátt í kosningabaráttunni þó að óneitanlega hefði hitt verið
þægilegra.
Lærdómar
Ég hef hér fyrst og fremst horft í eigin barm, þar sem ég er að skrifa
mig frá þessum kafla í lífi mínu áður en ég tekst á við ný og krefjandi
verkefni. Mér er Ijóst að það er áhættusamt að ræða þessi mál, sam-
anber viðvaranir í valdahandbókinni. Almennt eru konur varaðar við
því að kvarta og það hef ég margreynt í þessu ferli. Þá fá þær vælu-
kjóastimpil og er sjálfum um kennt, samanber viðbrögð DV við
hurðaskellunum ímynduðu. Konur þegja því gjarnan, mismununin
heldur áfram og konur fara að halda að hindranirnar á vegi þeirra stafi
af persónulegum mistökum. Ég tek því undir með þeim sem telja
nauðsynlegt að afhjúpa þá farartálma sem verða á veginum í hindr-
unarhlaupi kvenna í stjórnmálum, til að aðrir geti af þeim lært. Jafn-
framt er ég tilbúin að taka afleiðingunum. Þó að glerþakið sé tákn-
mynd kúgunar er það einnig táknmynd baráttu gegn mótlæti. Ég er
ekki að leita að blórabögglum, en ég vil nota reynslu mína og þekk-
ingu til að bíta frá mér og reyna að skilja og skýra þessar hremming-
ar í von um að það gagnist öðrum konum í þeirra kvennabaráttu.
Vafalaust geta fleiri kvennalistakonur sagt frá hremmingum af
ýmsu tagi. Og vel má vera að ég teljist ein af þeim sem beittu „mis-
rétti“ í sögum annarra. Slíkt misrétti hefur þá falist í því að fylgja eftir
samvisku minni um réttmæti samfylkingarleiðarinnar og að nýta þann
rétt sem lýðræðisleg atkvæðagreiðsla er, jafnvel í samtökum eins og
Kvennalistanum bæði á meðan og eftir að máttur töfrateppisins
varði. Fyrir mér er klækjalund sjúkdómseinkenni hins aldraða
valdapíramída enda ku það orðspor fara af mér að ég sé hreinskipt-
in og ekki nógu leiðitöm. Slík afstaða gengur ekki til lengdar í stjórn-
málum og það virðast konur þurfa að sætta sig við ef þær ætla að
endast í heimi stjórnmálanna. Valdahandbókin margnefnda skýrir vel
að á öllum Norðurlöndum kjósa margar konur heldur að hætta, því
miður.
Það verður spennandi að leita svara í kvennafræðunum við öllum
þeim spurningum sem reynsla mín sem alþingismanns hefur vakið.
Fyrir þá reynslu, þó hún væri ekki tómur dans á rósum, er ég afar
þakklát. Andstreymi getur verið þroskandi í lífinu, rétt eins og sigrar,
ef stuðningur er til staðar og skynsamlega er tekið á málum. Það er
mér umhugsunarefni hvernig mannréttindum er í raun háttað á íslandi
þegar heimilt virðist vera að „gefa út veiðileyfi" á fólk eins og þessu
var lýst af blaðamönnum og stjórnmálafræðingum. Þetta mun ég
rannsaka nánar, svo og spurningar um konur og völd og hvað gerist
með kvennasamstöðuna þegar völdin eru annars vegar. Mér virðist
það tálsýn á þessari stundu að konur fari betur með völd en karlar,
enda konur margbreytilegar eins og karlar og völdin sem slík lúta eig-
in lögmálum.
Mér virðist Ijóst að sumt af því sem sagt er frá í Gegnum glerþakið
þarfnast endurskoðunar í Ijósi þess að konur eru sjálfar alls ekki sak-
lausar af öllu því vonda sem kennt er við pólitík og valdabaráttu.
Enda stundum notað sem tákn um kvenfrelsi að konur megi vera
vondar eins og karlar. Fylgikvillar valdsins eru óháðari kynferði en við
gerðum ráð fyrir þegar Kvennalistinn varð til. Bókin um Furstann lýs-
ir þeim kvillum en í Kvenfurstanum er því velt upp af Harriet Rubin
hvort konur fái nokkurn tíma stjórnartaumana á meðan þær noti
meðöl karla til að reyna það. „Vandinn er að verða ekki eins og þeir
(karlar) á leiðinni að settu marki. Ef konur verða hluti karllægs
valdapíramída er erfitt fyrir þær að nota völdin á þann hátt sem þær
ætluðu sér í upphafi." (Gegnum glerþakið, 1999, bls.68). Þetta virð-
ist því miður vera meinið.
Ég er ekki tilbúin að sætta mig við það á þessari stundu að hug-
sjón Kvennalistans um öðruvísi stjórnmál hafi verið tálsýn. Þó má
Ijóst vera að þróunin í hugmyndafræði kynjafræðanna og Kvennalist-
ans bendir til að svo geti verið. Um 1990 fór að bera á andófi gegn
því að sameiginleg reynsla kvenna gefi þeim aðra lífssýn en körlum.
í stað þess að leggja áherslu á sameiginlega reynslu og samstöðu
kvenna var áhersla lögð á margbreytileika þeirra og um leið að það
að vera kona tryggi ekki ákveðna eiginleika, gildi eða reynslu. Þessa
þróun hugmyhdafræðinnar hef ég rætt nánar í viðtölum við Veru
(4/1994 og 1/1998). Ef það eru ekki eðlislægir og kynbundnir eigin-
leikar sem skipta máli heldur reynslan, gildin og viljinn, þá er mikil-
vægast í baráttunni fyrir jafnri stöðu kynjanna að við stjórnvölinn séu
jafnréttissinnaðar konur eða karlar sem fara vel með sín völd.
Framtíðarsýn
Hjá mér og mörgum kvennalistakonum, núverandi og fyrrverandi,
blasir við tími umhugsunar og rannsókna. Við höfum búið yfir ein-
stöku tæki í heiminum sem er stjórnmálasamtök kvenna sem hefur
átt fulltrúa á Alþingi og í sveitarstjórnum. Þessu tæki hefur verið líkt
við töfrateppi og margar okkar hafa notið góðs af og frætt aðra um
töfra þess út um víða veröld. Jafnframt munum við samfylkingarsinn-
ar fylgjast með þróuninni innan þeirrar hreyfingar og halda uppi mál-
flutningi okkar um kvenfrelsi og jafnréttismál innan sem utan Alþing-
is.
Fróðlegt verður að fylgjast með hvort aðhald Kvennalistans sem
sjálfstæðs framboðsafls má hverfa, eins og ég hef sjálf viljað trúa í
Ijósi þess að innan Samfylkingarinnar eigi jafnréttismálin að skipa
háan sess. Það var þó óneitanlega merkileg reynsla að fylgjast með
því hvernig hugtakið kvenfrelsi hvarf smám saman með hverju nýju
handriti að stefnuyfirlýsingu og verkefnaskrá Samfylkingarinnar.
17