Vera - 01.06.1999, Side 24

Dagný Kristjánsdóttir
að draga dár að bókinni og afbaka innihald
hennar og affæra. Klisjur (og fordómar)
tengdar Simone de Beauvoir eru ótrúlega
lífseigar og, einmitt þess vegna, til marks um
mikilvægi hennar í frönsku menningarlífi.
Hún var holdgervingur drauma og þrár
kvenna, kannski hjá flestum kynslóðum á
seinni hluta aldarinnar, kvenna sem urðu ef
til vill svolítið erfiðari viðfangs - eða erfiðari
viðföng - eftir lesturinn. Það segir sína sögu
að í skarkalanum vegna útkomu bókarinnar í
Frakklandi heyrðust raddir kvenna varla. Fé-
lagssamtök kvenna - hvort sem þau voru
kaþólsk, feminísk eða kommúnísk - héldu
sig í hæfilegri fjarlægð frá deilunum. Þessa
þögn kvenna má kannski rekja til þess að
Simone de Beauvoir var á undan sinni sam-
tíð og kvenréttindahreyfingum síns tíma.
Ekki leið þó langur tími áður en einstaka
menntakopur lýstu yfir stuðningi sínum. Og
þótt hin almenna kona léti ekki í sér heyra á
opinberum vettvangi vitna þúsundir sendi-
bréfa sem Beauvoir fékk um hvað henni bjó
í brjósti. Þessi bréf eru í dag merkileg sagn-
fræðileg heimild um óopinbera orðræðu sem
kraumaði undir niðri. Þrátt fyrir að Simone
de Beauvoir hafi alla tíð lýst yfir stuðningi
sínum við ýmis málefni tengd konum, varð
hún ekki virkur þátttakandi í félagssamtök-
um eða baráttuhópum fyrr en á sjöunda ára-
tugnum. Þá tók hún þátt í kvenréttindahreyf-
ingunni eða MFL upp á frönsku. Á sama
tíma skrifaði hún undir hina frægu yfirlýsingu
hóps kvenna sem kallaði sig „343 tíkur“ (-
salopes) um að þær hefðu farið í fóstureyð-
ingu. Hún bauð hópi fræðikvenna að skrifa
nýjan þátt í Les temps modernes helgaðan
konum, undir heitinu „Hversdagsleg kven-
fyrirlitning". Að auki tók hún þátt I stofnun
samtaka og tímarita um konur. Þessi nálægð
við kvennabaráttuna fékk hana til að endur-
skoða hugmyndir sinar. Framvegis taldi hún
Hitt kynið einkennast af of mikilli hugsjóna-
stefnu og einstaklingshyggju. Hún lýsti yfir
þeirri skoðun sinni að sú kúgun sem konur
þyrftu að þola væri sérstök og að gegn
henni þyrftu þær að berjast í sameiningu. En
hún kvikaði ekki frá þeirri staðhæfingu sinni
að kvenleikinn væri tilkominn vegna menn-
ingarlegrar og félagslegrar mótunar. Simone
de Beauvoir skrifaði: „Sá sem fer af stað í
baráttu til að glíma við hugmyndafræði án
þess að muna, á það á hættu að verða end-
urtekningunni að bráð“. Er það ekki einmitt
minnisleysið sem hrjáir kvennabaráttu nú
um stundir? Margir, og ekki síst margar ung-
ar konur, hafa gleymt eða loka augunum fyr-
ir því sem á undan er gengið: Hver staða
kvenna var fyrir örfáum árum og hvað þurfti
til að staða konunnar yrði sú sem hún er í
dag. Ekki síst af þessum sökum á Hitt kynið
enn erindi við nútímakonur - og -karla.
IE
Sambandið við Sartre og
tilvistarheimspekin
Eftir stúdentspróf hóf Simone de Beauvoir
heimspekinám í Sorbonne í vinahópi sem
hefur skráð sig á spjöld sögunnar. í þeim
hópi voru meðal annarra Merleau-Ponty,
Claude Lévi-Strauss og Raymond Aron. En
enginn hreif hana meir en hinn „ófríði“i
Jean-Paul Sartre. Þarna kynntist hún lífs-
förunauti og sálufélaga en þau Sartre urðu
fjótlega miklir félagar og ástvinir. Samband
þeirra stóð allt til dauða Sartre en hún lifði
hann um sex ár. Hún tók franska kennara-
prófið árið 1929 og fékk næst hæstu ein-
kunn í sínum árgangi. Aðeins Sartre var
henni fremri en hann var að taka prófið í
annað sinn. Beauvoir fór hratt í gegnum
námið. Sartre kallaði hana Castor sem þýðir
bifur á ensku vegna þess að hún var svo
dugleg við námið. Strax að því loknu fékk
hún stöðu sem prófessor í heimspeki við
skóla í Marseille. Síðar flutti hún sig til Rouen
og á endanum til Parísar.
i Sartre eignaðist hún I fyrsta skiptið, að
eigin sögn, vin sem stóð henni vitsmunalega
á sporði. Ástarsamband þeirra var af frjálsari
gerð en flest okkar eiga að venjast enn þann
dag í dag. Þau ákváðu að giftast ekki, að
ósk Beauvoir en Sartre bað hennar, og að
eignast ekki börn - hið borgaralega líferni
átti ekki upp á pallborðið. Þá átti samband
þeirra ekki að koma í veg fyrir önnur ástar-
sambönd. Þetta var í raun og veru nokkuð
praktískt fyrirkomulag því þannig losnuðu
þau undan skuldbindingum og fengu vinnu-
frið; þau gátu alltaf skýlt sér bak við hvort
annað. Þær vissu af Simone og þeir af Sar-
tre.
AfPrýðisemin var þó ekki með öllu fyrir bí.
Fyrsta skáldsaga Simone de Beauvoir
L'lnvitée gerir einmitt grein fyrir erfiðleikum
sem fylgja því að deila manni með annarri
konu. Sartre og Beauvoir bjuggu lengst af í
sitthvoru herberginu á sama hóteli. Þau
sönkuðu fráleitt að sér eignum heldur lifðu á
og fyrir skrifin. Vinirnir sem þau hittu nær
daglega á kaffihúsum voru fjölskylda þeirra.
Café de Flore var vinsælasti staðurinn og er
í dag heimsóttur sem helgidómur tilvistar-
spekinnar. Skötuhjúin borðuðu iðulega á
kaffihúsum og oft sátu þau þar við lestur og
skrif. Fyrir utan samband sitt við Sartre átti
Simone de Beauvoir í þremur ástarsam-
böndum sem stóðu í talsverðan tíma. Á
fimmta áratugunum var hún í slagtogi með
bandaríska rithöfundinum Nelson Algren
(það kom til tals að þau Algren hæfu sam-
þúð en úr því varð þó ekki; hún gat hvorki
hugsað sér að yfirgefa Sartre né flytja til
Bandaríkjanna). Síðar átti hún nokkurra ára
ævintýri með frönskum rithöfundi að nafni
Claude Lanzmann. Síðast og til dauðadags
var hún svo í sambandi við heimspekinginn
Sylvíu Le Bon. Beauvoir ættleiddi hana
Kalt og heitt
Að sjálfsögðu hafði ég heyrt margt og mikið um Simone de Beauvoir og þefað eitthvað
af bókinni um Hitt kyniö á áttunda áratugnum þegar ég var komin yfir tvítugt. Áhugi
minn kviknaði samt ekki svo að um munaði fyrr en ég las skáldsögurnar hennar Simone.
Þetta eru sögur um ástir og afbrýði, hatur og samkeppni, hugsanir og þrár kvenna í París
eftirstríðsáranna. Það er eitthvað ólýsanlega heitt og ástríðufullt við þessar sögur og sam-
tímis eitthvað kalt og yfirvegað. Þessi undarlega blanda vakti forvitni mína. Ég fór þess
vegna að lesa ævisögu Simone de Beauvoir sem kom út í fjórum bindum á árunum 1958
til 1972 (Memoirs of a Dutiful Daughter, Force of Circumstances, Prime of Live og All Said
and Doné). Simone de Beauvoir var þeirrar skoðunar að það væri ekki hægt að skilja á
milli lífs og listar, hugsana um lífið og tilveruna eða heimspekinnar annars vegar og þess
hvernig maður lifir lífi sínu hins vegar. Þetta hefur allt áhrif hvað á annað.
Simone de Beauvoir var skarpskyggn hugsuður og mikil tilfinningavera. Hún var líka goð-
sagnasmiður. í ævisögunni er henni að minnsta kosti jafn mikið í mun að styrkja goðsögn-
ina um jafnréttissamband þeirra Sartre eins og að fylgja kröfu tilvistarstefnunnar um að
„segja allt“ og brjóta allar ákvarðanir til mergjar til að læra af þeim. Þetta fer náttúrlega ekki
saman og þeir sem rannsakað hafa ævi og feril Simone hafa sýnt að ævisaga hennar er full
af ritskoðun og þögnum. í skáldsögunum þrjótast hins vegar tilfinningarnar fram, bæði
þjáningin og ástin, einkum í hinni miklu skáldsögu Mandarínarnir (1954). Sú skáldsaga
byggir á lífi Simone sjálfrar og er auk þess kynslóðarlýsing sem sýnir hvernig fólki gekk -
eða gekk ekki - að fóta sig fyrstu árin eftir heimstyrjöldina síðari. Hitt kynið hefði sennilega
aldrei getað orðið til nema I Ijósi þeirrar reynslu sem lýst er í skáldsögunni. Ég mæli með
bæði skáldsögunum og ævisögunni fyrir þá sem vilja ganga inn í heim Simone de Beauvo-
ir en vara ykkur líka við: Það er ekki víst að maður komi nokkurn tíma út aftur!
24