Vera - 01.06.1999, Page 25

nokkrum árum fyrir dauða sinn og Sylvia
hefur nú umsjón með verkum hennar.
Það er gjarnan deilt um hvort þeirra, Sar-
tre eða Beauvoir, hafi haft meiri áhrif á hugs-
un hins og ganga fullyrðingar um það á víxl.
En slíkar vangaveltur, þar sem reynt er að
upphefja annað á kostnað hins, eru fánýtar
þegar upp er staðið: Beauvoir og Sartre
standa fyrir sínu, hvort fyrir sig. Víst er að
Beauvoir og Sartre aðstoðuðu hvort annað
mikið. Þau lásu yfirfyrir hvort annað. Hún las
allar bækur hans og hann las allar bækur
hennar; nema þá einu bók sem hún skrifaði
eftir hans dag, Cérémonie des Adieux, en
þar greinir hún frá síðustu æviárum Sartre
og kveður hann. Beauvoir var lengi í skugga
Sartre. Hún hefur oft verið álitin eins konar
eftirmynd og eftirbátur hans - en í þessu
kristallast hlutskipti kvenna; hafa þær ekki
einmitt verið taldar lélegar eftirmyndir hins
eina sanna frumeintaks, þ.e. karla?
Rannsóknir seinni ára hafa sýnt fram á að
heimspeki Beauvoir er í mörgum atriðum
frábrugðin heimspeki Sartre. Á mörgum
stöðum er hún í raun mjög gagnrýnin á
margt sem telja má frumforsendur í verki
Sartre. Það er líka sýnt að Sartre sækir
margar hugmyndir til hennar. Það sem
Simone de Beauvoir lagði einkum til heim-
spekinnar voru siðferðilegar áherslur: Á-
byrgð hvers einstaklings, að vilja frelsið í
heimi þar sem hver og einn er ábyrgur gagn-
vart öllum öðrum. í huga Sartre gat ekkert
komið í veg fyrir frelsið - ekki einu sinni fang-
elsið. En Simone de Beauvoir var þessu ó-
sammála - þetta afsannaði hún m.a. með
dæminu um konur: Þær hafa lifað við skilyrði
sem hefur komið í veg fyrir frelsi þeirra. Vilj-
inn einn getur ekki veitt þeim frelsi. - hversu
sjálfstæðar sem þær vilja vera!
Ritverk
Fyrstu skáldsöguna, L'lnvitée, sendir
Beauvoir frá sér árið 1943 þegar hún er 38
ára gömul. Eftir útkomu bókarinnar hættir
hún sem fastur kennari, en það hafði hún
verið í samfellt 14 ár, og helgar sig nær alfar-
ið ritstörfum. Rétt eftir stríð, árið 1945,
stofnar hún ásamt Sartre tímaritið Les
Temps Modernes sem er enn gefið út og er
með virtustu timaritum i Frakklandi. Þegar
um miðjan fjórða áratuginn gerði Simone de
Beauvoir grein fyrir grundvallarhugmyndum
sínum í tveimur stuttum heimspekilegum rit-
um: Pyrrhus og Cinéas (1944) og Pour une
morale de l'ambiguité (1947). I þessum ritum
er að finna grunninn að hugmyndum henn-
ar: „Að vilja frelsi sitt, er að vilja frelsi ann-
arra. Til þess að það geti orðið, krefst frelsi
mitt opinnar framtíðar: það eru hinir sem
opna mér framtíðina". Hún leggur á þennan
hátt mikla áherslu á ábyrgð mannsins gagn-
vart öðrum og á það að vera ábyrgur í lífi
sínu. Það er síðan með útkomu Hins kynsins
'O
T3
w
M—
'O
-o
'O
Œ
CD
w
'"O
CO
c
c
<
Skyldulesning
fyrir femínista
r
Eg keypti bók Simone de Beauvoir, Hitt kynið, þegar ég var 22 ára á ferðalagi með
sálfræðinemum í London og Frakklandi. Ég las bókina um leið og ég skipti litum á
ströndinni við San Tropez og hún skildi eftir varanlegri för en brennheitri sólinni tókst
nokkurn tímann. Áður var ég búin að fara í gegnum bækur eins og Kvennaklósettið (The
Women’s Room), þar sem ég kynntist reiði hins róttæka femínisma og Öskubuskuduld-
ina (The Cinderella Complex). Bók de Beauvoir fannst mér hins vegar bera af með sinni
meitluðu röksemdafærslu og hárfína húmor. Meginþema bókarinnar, að við fæðumst
ekki konur heldur verðum konur, og útlistanir de Beauvoir á því hvernig konur hafa ver-
ið skilgreindar sem „hitt“ kynið meðan karlar eru mannkynið, höfðu sterk áhrif á mótun
mína sem femínista.
Það er ótrúlegt hversu vel þessi bók hefur elst. Bókin kom út 1949 og var snörp og
miskunnarlaus greining á aðstæðum samtímakvenna. Það er áhyggjuefni hversu margt
af því sem þar kemur fram á enn við. Tilhneiging til að skilgreina kvenleikann og kven-
legt eðli út frá líffræðinni eða barnalegum goðsögulegum hugmyndum um uppruna
kynjanna er enn sterk. Ég held að bók de Beauvoir sé enn skyldulesning fyrir femínista
og þakka Rannsóknastofu í kvennafræðum fyrir bráðskemmtilegt og fróðlegt málþing
um de Beauvoir núna í mars.
'O
T3
Cö
E
i—
O
cd
i—
o
*o
o
;C
cd
«o
<
Ekki söm eftir lesturinn
Það mun hafa verið í lok sjöunda áratugarins að ég kynntist verkum Simone de
Beauvoir er eg las fyrsta bindi sjálfsævisögu hennar sem heitir Minningar skyldu-
rækinnar dóttur. Bókin hafði svo sterk áhrif að þau hafa geymst í huga mér og hafa
vafalaust haft áhrif á lestur annarra verka hennar. Ég fékk djúpa samúð með höfundi
sem lagði hart að sér til að menntast og verða sjálfstæð. Samband hennar og foreldr-
anna var erfitt og hún varð einnig fyrir því áfalli að nánasta vinkona hennar lést skyndi-
lega. Sá atburður hafði mikil áhrif á Beauvoir og sést það víða í verkum hennar.
Fyrstu minningar barnsins tengdust rauðum og svörtum litum sem voru einkennandi
á heimilinu. Áhrif bókarinnar voru svo sterk að síðan tengi ég þessa liti, rautt og svart
tákn ástar og dauða, við höfundinn. Síðar las ég fleiri bækur eftir hana og oft fannst
mér hún erfið og þreytandi en hún kætti mig og hneykslaði á víxl.
Svo kom að því að ég las Hitt kynið. Ég vissi að þetta var óvenjulegt og umdeilt verk
sem þá hafði vakið mikið umtal. Ég hóf lesturinn með miklum væntingum, en varð fyr-
ir vonbrigðum. Skoðanir heimspekingsins særðu stolt mitt, því víða var talað niður til
mæðra og húsmæðra. Þar sem ég var í þeim hópi þá gat ég ekki fallist á þær. Mér
virtist hún oft á tíðum ekki skilja kjör kvenna almennt séð. Ég hallaði mér að Betty
Friedan og öðrum feministum.
En ég var ekki söm. Beauvoir hafði snert mig svo djúpt að bókin var tekin fram á ný
og lesin og endurlesin. I dag skynja ég hana á annan hátt. Á síðustu árum hef ég les-
ið og endurlesið flest verk hennar þau sem þýdd hafa verið á ensku og einnig það
helsta sem skrifað hefur verið um ævi hennar og störf. Ég mun halda því áfram því að
í verkum Simone de Beauvoir finn ég alltaf eitthvað nýtt.
25