Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.02.1960, Blaðsíða 17

TlMARIT VFl 1960
11
ari þióun. Þær hafa hópazt saman. Sameinaðar geta
þær fremur keppt við framfarir stórveldanna.
Mikilvægi rannsókna og tilrauna fyrir þjóðarbúskap-
inn krefst þess, að reynt sé að fylgjast með þróun starf-
seminnar og árangri hennar. Ýmsar aðrar þjóðir hafa
kannað, hve miklu fjármagni er þar varið til rann-
sókna og tilrauna og athugað, hve mikill fjöldi ibúanna
starfar við slíkt. Rannsóknarráð ríkisins hefui' nú lát-
ið fara fram svipaða könnun hér á landi.
AthUyun Rannsóknnráös ríkisins.
Glúmur Björnsson, hagfræðingui', var fenginn til
þess að annast þessa athugun Rannsóknaráðs. Árið 1957
var valið. Sú leið var farin að afla beinna upplýsinga
frá aðilum um rannsóknar og tilraimakostnað þeirra.
Þetta er fremur auðvelt hér á landi, þar sem aðeins
er um tiltölulega fáa aðila að ræða. Þegar unnið hafði
verið úr þessum upplýsingum, sem þannig fengust, kom
i Ijós, að yfir 90 af hundraði af þvi fjármagni, sem
varið var til rannsókna hér á landi árið 1957, var
ráðstafað af opinberum stofnunum, og mest af því
var veitt á fjárlögum ríkisins. Það er þvi tiltölulega
auðvelt að fá sæmilegar upplýsngar um fjármagn til
rannsókna á Islandi á öðrum árum með því að athuga
fjárlög og ríkisreikninga og ársreikninga opinberra
stofnana. Rannsóknaráð ríkisins ákvað því að gera á
þessum grundvelli samanburðarathugun á fjármagni til
rannsókna hér á landi á árunum 1950—1960. Flytja
mætti alllangt mál um rannsókn þessa, því að við ýmsa
erfiðleika var að etja. Rannsóknaráð ríkisins mun
bráðlega gefa út ýtarlega skýrslu um athugunina, og
mun ég láta nægja að minnast lítillega á skilgreining-
ar á eiginlegum rannsóknum og tilraunum og rekja
helztu niðurstöður.
Skilgreininy á eiginlegum rannsóknum og tilraunum.
I sambandi við umrædda athugun er það einna mest-
um erfiðleikum bundið að skilgreina eiginlegar rann-
sóknir og tilraunir. Rannsóknir og skyld starfsemi er
miklu viðtækara hugtak en eiginlegar rannsóknir og
tilraunir, sem miða að nýrri og aukinni þekkingu og
tækni. Af skyldri starfsemi má nefna athuganir með
rannsóknum á sýnishornum, leiðbeiningastarfsemi við
atvinnuvegina og einstaklinga, framleiðslueftirlit o.m.fl.
Þessi skilgreining er nokkuð á reiki meðal þeirra
þjóða, sem gert hafa sér far um að fylgjast með þróun
rannsóknastarfseminnar. Efnahagssamvinnustofnun
Evrópu, sem lagt hefur mikið kapp á að afla upplýs-
inga um fjármagn til rannsókna, hefur bent á þennan
erfiðleika og nauðsyn þess að almenn skilgreining sé
fundin.
1 skýrsluformum þeim, sem Bandaríkjamenn hafa not-
að, má finna eftirfarandi skilgreiningu á rannsóknum
og tilraunum:
Rannsókn er skipulögð, ákveðin athugun, sem beinist
að aukinni vísindalegri þekkingu á því, sem athugað
er. Rannsóknir skiptast i undirstöðurannsóknir og
hagnýtar rannsóknir, skv. eftii'farandi skilgreiningu:
Undirstöðurannsókn beinist að aukinni vísindalegri
þekkingu, þ. e. aðalmarkmið þess, sem rannsakar,
er fyllri þekking eða skilningur á þvi, sem hann
athugar, fremur en hagnýt nýting þess.
Hagnýtar rannsóknir beinast að hagnýtri nýtingu
vísindalegrar þekkingar. Þær hafa ákveðið verzl-
unarmarkmið með tilliti til framleiðslu eða fram-
leiðsluaðferða.
Tilraun er skipulögð hagnýting vísindalegrar þekking-
ar, sem beinist að framleiðslu nýtanlegra efna, tækja,
kerfa, eða aðferða, þar á meðal hönnun og smíði frum-
gerða (prototypes) og framleiðslukerfa (processes).
Þá er allnákvæmur listi yfir það, sem telja beri með
í rannsóknum og tilraunum og það, sem ekki eigi þar
heima, eins og til dæmis:
1. Markaðsleit.
2. Hagfræðilegar athuganir.
3. Lögfræðileg aðstoð eða athugun.
4. Framleiðslu- og gæðaeftirlit.
5. Þjónusta með athugunum á sýnishornum og slíku.
6. Nauðsynlegar athuganir vegna minni háttar breyt-
inga, vegna bættra aðstæðna, á tækjum eða að-
ferðum, sem þegar eru i notkun.
7. Leiðbeiningastarfsemi í sambandi við notkun nýrr-
ar tækni,
o. s. frv.
Skilgreiningin í brezku skýrsluformunum er mjög
svipuð þeirri amerísku, en þó ekki jafnítarleg.
Sænska skilgreiningin á rannsóknum og tih-aunum
er aftur á móti miklu þrengri en sú, sem notuð er
i Bandaríkjunum og Bretlandi. Þar hefur eftirfai'andi
skilgreining verið notuð:
1. Undirstöðurannsóknir.
2. Hagnýtai- rannsóknir og tæknilegar tilraunir, að svo
miklu leyti, sem það síðarnefnda er framkvæmt á
rannsóknarstofum, eða í smáum stíl. Hálftekniskar
tilraunir og ritstörf eru ekki talin með.
3. Áætlanir og smíði frumgerða telst ekki með.
Við athugun á fjármagni hér á landi var ákveðið að
nota amerisku og brezku skilgreininguna. Ef þrengri
skilgreiningin væri notuð, mundi mjög mikið af okkar
víðtækustu tilraunum ekki teljast með. Þar má nefna
veiðarfæratilraunir á sjó, fiskleit alla, tilraunir á til-
raunabúum í jarðrækt og búf járrækt o. f 1.
Við athugun á fjármagni til rannsókna árið 1957 var
áætlað, hve mikill hluti af starfsemi og fjármagni ein-
stakra aðila gæti talizt varið til raunverulegra rann-
sókna og tilrauna með tilliti til þeirra upplýsinga, sem
fengust, áætlana einstakra aðila sjálfra og ofangreindra
skilgreininga.
Helztu niöurstööur.
Helztu niðurstöður athugunarinnar eru sýndar á línu
ritum, nr. 1 til 6.
Fjármagn til rannsókna og tilrauna á Islandi á árunum 1950—G0.