Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.02.1960, Blaðsíða 26

20
TÍMARIT VFl 1960
Islands*). Það verður hins vegar að teljast mikilvægt
að þekkja í aðalatriðum seltudreifinguna við strendurn-
ar, og ber þar margt til. 1 fyrsta lagi hefur sú vitneskja
beint hagnýtt gildi í sambandi við sjóefnavinnslu svo
sem áður er getið. 1 öðru lagi er þekking á seltudreifing-
unni mikilvæg frá náttúrufræðilegu sjónarmiði. Seltu-
magnið við strendurnar er ekki eingöngu komið undir
framburði fersks vatns, heldur einnig lóðréttri blöndun
og láréttum sjávarstraumum. Útbreiðsla tegundanna er
að talsverðu leyti háð seltumagninu svo að þekking á
því er nauðsynlegur liður í rannsóknum á sjávargróðri
og botndýralífi við strendur landsins. Slíkar rannsóknir
eru ennþá mjög skammt á veg komnar, en hljóta að
verða efldar í náinni framtíð. Rætt hefur verið um
stofnun hafliffræðistöðvar, er annist klak sjávarfiska og
rannsóknir á lífsháttum þeirra. Við staðarval fyrir slíka
stöð yrði að sjálfsögðu að taka tillit til seltumagnsins.
Myndi vart koma til greina að reisa hana annars staðar
en þar, sem rannsóknir hefðu sýnt, að seltusveiflur væru
litlar.
Rannsóknahættir.
Staðir þeir, sem valdir voru til seltuathugana, eru
sýndir á 2. mynd og i töflu 1. Gagnasöfnuninni var
venjulega hagað þannig á hverjum stað, að tekin voru
sjósýnishorn tvisvar á dag, nálægt háflóði og háfjöru.
Skrásett var veðurfarið, þegar sýnishomið var tekið,
og sums staðar mældur lofthiti. Gagnasöfnunin var falin
greinargóðum manni á viðkomandi stað. Þessir tóku
sýnishornin:
Á Akranesi: Guðm. Gunnarsson, verkfræðingur
1 Gufunesi: Gunnar Ólason, efnaverkfræðingur
1 Gróttu: Albert Þorvarðarson, vitavörður
1 Hafnarfirði: Árni Sigurðsson, hafnsögumaður
1 Innri-Njarðvík: Karl Sigtryggsson, verkstjóri
1 Garði: Páll Sigurðsson
*) í bók sinni, Sjórinn og sævarbúar (1943), getur Bjarni
Síemundsson um seltuna í ós Hvítár í BorgarfirSi og í ós
Miklavatns i Fljótum. Th. Krabbe og Bjarni Sæmundsson rita
cinnig um seltu viS bryggju í HafnarfirSi 1 grein 1 VerkfræC-
ingatímaritinu 1929.
Á Reykjanesi: Sigurjón Ólafsson, vitavörður
1 Krísuvík: Sýnishorn tekin af höfundum
1 Þorlákshöfn: Sigurður Guðmundsson.
Við Krisuvíkurbjarg varð þó eigi komið við daglegum
athugunum, en um fyrirkomulag rannsóknanna á þeim
stað verður sérstaklega fjallað í öðrum kafla. Mæling-
ar á seltumagni sýnishornanna voru framkvæmdar á
efnarannsóknastofu Fiskideildar Atvinnudeildar Háskól-
ans af Birgi Halldórssyni. Mælingarnar voru gerðar með
titreringu eftir aðferð Mohr, og má gera ráð fyrir, að
nákvæmnin sé um ±0,02%„. Samkvæmt alþjóðlegri hefð
er seltan skilgreind sem heildarmagn uppleystra efna
í einu kílógrammi af sjó, þar sem allt karbónat er
reiknað sem kalsíumoxið, brómið og joðið sem klóríð,
og samanlögð lífræn efni hugsast fullkomlega oxíðuð.
Samanburður á seltumagninu á ýmsiun stöðum.
Eins og sjá má af töflu 1, spanna rannsóknimar yfir
timabilið desember 1955 til desember 1960. Gögnunum
hefur verið safnað á mismunandi árstíma á hinum ýmsu
stöðum og eru því ekki fullkomlega sambærileg. Þó
virðist mega ætla, að þau sýni i megindráttum seltu-
dreifinguna á hverjum stað. Ef bornir eru saman dálk-
ar 3 og 4 í töflu 1, er sýna lægstu og hæstu seltu á
hverjum stað, kemur i ljós, að mismunurinn er mestur
á þrem stöðum, þ. e. við Hafnarf jörð, við Krísuvíkur-
bjarg og við Þorlákshöfn. Á öllum hinum stöðunum er
mismunurinn á hæstu og lægstu seltu fremur lítill.
Oftast er seltan mjög svipuð á flóði og fjöru (dálkar
5 og 6). Aðeins á tveim stöðum, í Innri Njarðvík og
í Þorlákshöfn, er seltan verulega hærri á flóði en fjöru.
I Innri Njarðvík mældist selta þeirra sýnishorna, sem
tekin voru á fjöru, næstum því í öll skiptin lægri en
þeirra, sem tekin voru á flóði. Má því álykta, að á þeim
stað sé um raunverulegan mismun að ræða eftir sjáv-
arföllum. 1 Þorlákshöfn var hins vegar mismunur ein-
stakra daga mjög mikill, svo að vafasamt virðist, að
sá munur, er fram kemur á meðalseltunni í flóði og
fjöru, sé áreiðanlegur. Niðurstaðan verður því sú, að
víðast hvar við Faxaflóa og Suðvesturland breytist
seltumagnið við ströndina lítið eftir sjávarföllum.
Hæsta meðalseltan mældist við Gróttu (34,47%c) og
þar næst Garðskaga (34,34%„). Raunverulega mun þó
meðalseltan vera nokkru hærri við Garðskaga en Gróttu.
Er athuganir voru gerðar samtímis við Gróttu, Garð-
skaga og Reykjanes í mai 1958, var meðaltalið fyrir
Garðskaga 34,63%c eða nokkru hærra en við Gróttu og
talsvert hærra en við Reykjanes, (sjá töflu 1). Meðal-
töl athugananna, sem gerðar voru við Garðskaga í des-
ember 1958 og nóvember—desember 1959, voru hins veg-
ar nokkru lægri en í maí 1958, og við það lækkaði heild-
armeðaltalið. Lægst reyndist meðalseltan við Þorláks-
höfn, en var einnig fremur lág við Hafnarfjörð og Krisu-
vík.
Sveiflur í seltumagninu og helztu orsakir þeirra.
Sveiflur í seltumagninu á hinum ýmsu stöðum koma
skýrt fram á 3.—4. mynd, er sýna niðurstöður ein-
stakra mælinga. Þriðja mynd sýnir dagleg seltugildi,
en 4. mynd niðurstöður vikulegra mælinga. Við línuritið
frá Hafnarfirði, sem sýnt er á 4. mynd, er það að at-
huga, að sá hluti línuritsins, sem nær yfir tímabilið febr.
—marz, byggist á daglegum mælingum, en á tímabilinu
apríl—júní voru mælingarnar gerðar vikulega.
Eins og sést af 3. mynd voru seltusveiflumar fremur