Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1904, Side 85

Stórveldin fyr og nú.
Stjórnmálamenn og hagspekingar hafa opt fullyrt, að
stórveldin muni einlægt fara stækkandi og smáríkin smækk*
andi. Söguleg reynsla hefur enn sem komið er ekki
getað leyzt úr spurningu þessari. Hún sýnir oss að eins,
að fyrrum áttu alheimsveldin sér ekki mjög langan aldur,
en liðuðust sundur í smærri ríki eptir skemmri eða lengri
tíma. A hinn bóginn sýnir rey nslan óss, að á seinni öld-
um hafa risið upp stórveldi, er hafa átt lengri æfi að
fagna en alheimsveldin á fyrri öldum, hafa auknar sam-
göngur og betri samgöngufæri ogstyrkari stjórn átt mest-
an og beztan þátt i að lengja aldur þeirra.
Hitt er víst að stærð og víðátta ríkjanna er eitthvert
aðalskilyrði þess, að þjóðirnar geti eflzt og dafnaðj til
langframa.
Tafla sú er hér fer með sýnir oss, hversu nokkur
Norðurálfuríki hafa aukizt að jlöndum eða gengið saman
á seinni öldum. Eru hjer tekin þrjú aldahvörf, árið 1500,
1700 og 1900 til þess að sýna stækkun eða smækkun
rikja þessara,
Hvörf 15. og 10. aldar eru merkilegt tímabil í sögu
Norðurálfu þjóða, Spánn, Frakkland, England og Rúss-
land voru þá orðin allöflug ríki með styrkri einvaldsstjórn,
er gátu látið til sín taka út á við, Aptur á móti voru
Ítalía og Þýskaland öll í molum og hver höndin upp á
móti annari. Tyrkir heptu og viðskipti þessara síðast
nefndu landa við Austurlönd, en það leiddi aptur til þess,
að siglingamenn fóru að leggja meira kapp á að finna
sjóleiðina til Indlands, og eins og kunnugt er tókst þeim
í lok 15. aldar að komast alla leið austur þangað og finna
um sömu mundir nýja heimsálfu (Ameriku). Af landa-
fundum þessum leiddi það, að sjóverzlunin, sem hafði
hingað til verið rekin mestmegnis á Miðjarðarhafinu, flutt-
ist nú vestur á bóginn til Atlanzhafs og þungamiðja kaup-
skapar á landi lærðist frá Mið-Evrópu vestur í lönd og
síðan norður og vestur og til Englands, Yiðskiptin og sigl-