Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.2004, Page 25

DV Menning
ÞRIÐJUDAGUR 14. DESEMBER 2004 25
Fyrir ailmörgum árum otaði vin-
kona mín að mér smásagnasafni á
bókamarkaði á Flateyri. Safnið hét
því skemmtilega nafni Leikföng leið-
ans og var eftir rithöfund sem ég
kannaðist h'tið sem ekkert við; Guð-
berg Bergsson. Ég féll kylliflöt fyrir
sögunum og varð mér fljótlega úti
um ailar hans bækur, las þær mér til
mikiilar ánægju og veltist um af
hlátri. Einu gilti þó ég áttaði mig ekki
alltaf á boðskapnum og yrði stund-
um svekkt yfir stríðni höfundarins
sem gat átt til að hætta sögu þegar
hæst stóð og segja lesanda að botna
söguna sjálfur! En ég hélt áfram að
lesa því stríðnin er aðeins eitt af
mörgu sem er svo heillandi við Guð-
berg. Hann er ekki bara óborganlega
fyndinn heldur ófyrirleitinn, ágengur
og með eindæmum kjaftfor. í sögum
sínum fer hann oft yflr velsæmis-
mörk siðprúðra lesenda því hann
fjallar þannig um borðsiði, hreinlæti
og framkomu Islendinga að fremur
minnir á villimenn en siðað fólk. Per-
sónur hans eru oft fremur ókræsileg-
ar, síprumpandi mannverur sem
klóra sér sínkt og heilagt á leyndustu
stöðum, stýfa matinn úr hnefa og eru
svona almennt og yfirleitt frekar
ósympatískar bæði að útliti og inn-
ræti. Segja má að málshátturinn
heimskt er heimaalið barn gangi sem
rauður þráður í gegnum allt höfund-
arverk Guðbergs en honum hefúr frá
því hans fyrsta bók kom út árið 1961
vera mikið í mun að hrista heimótt-
ar- og sjálfsbirgingsháttinn af land-
anum. Flonum slær enginn við hvað
hæðni varðar, íróm'an ristir jafnt háa
sem lága á hol og þegar upp er staðið
liggur samfélagið allt í valnum.
Sá alflottasti
Langt er liðið síðan Guðbergur
sendi síðast firá sér bók og ég var far-
in að sakna hans verulega af skáld-
sagnamarkaði og satt að segja farin
að halda að hann hygðist hasla sér
völl sem nöldrandi ellibelgur í
pistlaskrifum á síðum dagblaðanna.
En nýja sagan hans, Lömuðu
kennslukonurnar, sýnir svo ekki
verður um villst að Guðbergur er og
verður eilífðartáningur og sem slík-
ur sá alflottasti; róttækur með svipu
orðsins á lofti. Enn og aftur ryðst
hann fram á sjónarsviðið með kjaft-
inn að vopni og eins og oft áður fær
hin svokallaða menning þjóðarinn-
ar að kenna á svipunni.
Próf með glæsibrag
Ungur maður er nýkominn heim
til fslands eftir að hafa „stundað
erfitt nám við virðulegustu mennta-
setur og háskóla í mörgum löndum
Lömuðu
kennslukon-
urnar
eftir Guðberg-
ur Bergsson
JPV-útgáfa
2004
Verð: 4.280 kr.
I ó' m u ð u
Bókmenntir
á meginlandi Evrópu, einkum á ítal-
íu, og lokið prófi með glæsibrag." (5)
Hann sækir glaðbeittur um ýmis
störf, m.a. í Háskólanum, en er alls
staðar hafnað og eftir langa píslar-
göngu í von um að finna starf við
hæfi endar hann sem ræstitæknir á
vegum heimilisþjónustunnar. Starf-
ið fær hann eftir að hafa þreytt próf í
að vinda tuskur á þijá vegu og endar
sem húshjálp hjá lömuðu kennslu-
konunum. Þær ágætu konur, sem
reynast vera tvíburasystur, urðu
þeim meinlegu örlögum að bráð að
lamast fyrir neðan mitti daginn sem
þær tóku við kennslukonuréttind-
unum úr hendi skólameistara í
Kennaraháskólanum og það báðar í
einu. Ekkert þrá þær meira en að fá
máttinn aftur og því manna þær
ungu heimilishjálpina upp í að segja
þeim sögur í stað þess að þrífa, því
þær segjast hafa fulla trú á að nógu
kræsilegar sögur muni fá þær til að
ganga á ný.
Út af laginu
Þessar kröfur setja unga manninn
verulega út af laginu því þótt hann sé
lærður kann hann h'tt á frásagnarlist-
ina. Smátt og smátt ná lömuðu
kennslukonumar á honum tökum og
áður en hann veit af er hann farinn
að segja upplognar sögur af eigin af-
rekum á kynh'fssviðinu. Hann byrjar
pent en af því kennslukonumar telja
Enn og aftur ryðst hann
fram á sjónarsviðið
með kjaftinn að vopni
og eins og oft áður fær
hin svokallaða menn-
ing þjóðarinnar að
kenna á svipunni.
honum trú um að hann geti ekki fært
mátt í fætur þeirra nema vera nógu
dónalegur færir hann sig smátt og
smátt upp á skaftið. Þær berja hann
áfram eins og veðhlaupahest og áður
en yfir lýkur en saga hans orðin
sadómasókísk með þokkalega sam-
kynhneigðu ívafi. Og þá taka hjólin
að snúast.
Klúrar kennslukonur
Lömuðu kennslukonurnar em að
hætti Guðbergs Bergssonar meinleg
ádeila á menntakerfið og andlegt at-
gervi þjóðarinnar sem fær slælega
einkunn. En hér er einnig vegið að
rithöfúndum sem í stað þess að
hugsa sjálfstætt setjast við rúmstokk
fatlaðra og láta lamast við tilhugsun-
ina eina að segja sögu sem ekki er
nógu krassandi. Þetta er saga um
þjóð sem lætur fr emur heillast af eft-
irspurn en gæðum og þarf að gæta
sín svo hún endi ekki við rúmstokk
lamaðra og klúrra kennslukvenna...
sem á endanum draga úr henni all-
an mátt, vilja og sjálfstæða hugsun.
Lömuðu kennslukonurnar er dá-
samleg, guðbersk saga; hæðin, sorg-
leg, sjokkerandi og drepfyndin að
hætti höfundar sem í senn kann að
hirta lesanda um leið og hann upp-
fræðir. Það er ekki öllum höfundum
gefið. Því segi ég við Guðberg Bergs-
son upp á danska vísu og í veikri von
um að afsanna lömun: Til lykke.
Sigríöur Albertsdóttir
Eivor Pálsdóttir
„Söngurinn henn-
areinkennist af
innlifun sem eral-
veg ekta og gerir
hana einstaka."
Ragnheiður Gröndal
„Frábær söngkona. Hún
hefur einstaklega
fallega rödd og þaö er
unun að hlusta á hana."
Hér eru bæði frumsamin lög eftir Eivaru
og Bill og lög eftir aðra. Kassagítarinn er í
aðalhlutverki og mörg lögin eru róleg og
næstum værðarleg. Eivor syngur bæði á
fslensku, ensku, sænsku og færeysku. Hún
hefur mjög persónulega túlkun sem litar
allt sem hún gerir. Henni hefur verið lýst
sem náttúrutalent og það má til sanns
vegar færa. Söngurinn hennar einkennist
afinnlifun sem er alveg ekta og gerir
hana einsiaka.
Þetta er ágæt plata þó að hún brjóti
ekkert blað í tónlistarsögunni. Mér finnst
Eivaru takast best upp I lögunum sem
mest átök eru í, t.d. hinu frábæra, Om jeg
vagar, en lögin sem hún raular með Bill
eru mér slður að skapi. Það heyrist ber-
lega bæði á Krákunni og nýju plötunni
að Eivor er enn að leita fyrir sér og prófa
sig áfram. Hæfileikarnir eru til staðar en
þeir eru langt frá því að vera fullnýttir
enn.
Islenskir plötuútgefendur hafa lært eitt
og annað í markaössetningu undanfarin
ár. Þegar Vetrarljóð með Ragnheiði Grön-
dal kom út var henni fylgt eftir með slag-
orðinu„Algjör klassi!"
Sniðugt og virkar greinilega vel, platan
selst eins og heitar lummur. Vetrarljóð er
að flestu leyti mjög vel gerð plata og
stendur þ.a.l. ágætlega undir slagorðinu
þó að tónlistarlega sæti hún ekki beinlín-
is tiðindum. Ragnheiður er frábær söng-
kona. Hún hefur einstaklega fallega rödd
Plötudómur
Klassapíur
Eivar Pálsdóttir og Ragnheiður Gröndal
eru á meðal efnilegustu söngkvenna
landsins. Þær eiga það sameiginlegt að
vera mjög fjölhæfar og duglegar og hafa
þrátt fyrir ungan aldur þegar settmark
sitt á tónlistarlíf okkar Islendinga. Eivar er
meðiimur i hljómsveitinni Clickhaze í
Færeyjum og hefurkomiö nokkuð víða
við tónlistarlega á þeim plötum sem hún
hefur sungið inn á fram að þessu. Ragn-
heiður er meðlimur i Ske og hefur að auki
sungið inn á margar plötur undanfarin
tvö ár, hún syngur t.d. titillag kvikmynd-
arinnar Dís, sem er hiklaust eitt afpopp-
iögum ársins sem er að líða að minu
mati. Eins og þessar nýju plötur þeirra
sýna þá eru þær líka báðar efnilegir laga-
smiðir.
Eivor Pálsdóttir sendi i fyrra frá sér plöt-
una Krákan. Hún var gerð meö sam-
nefndri hljómsveit og var frjáls og flæð-
andi djasspoppplata með þjóðlagablæ.
Hér er Eivar komin á aörar slóðir. Tónlist-
in á nýju plötunni er að miklu leyti unnin
með bandaríska gítarleikaranum og
söngvaranum Bill Bourne. Þetta er þjóð-
lagapopp, svolltiö hippalegt, en eins og á
Krákunni þáerþað söngur og túlkun
Eivarar sem gefur plötunni gildi.
og það er unun að hlusta á hana. Tónlist-
in er djassskotið planópopp og söngur-
inn er settur I forgrunn sem er við hæfi.
Hljóðfæraleikur er óaðfmnanlegur og Jón
Ólafsson á hrós skilið fyrir útsetningarn-
ar. Hann nær fram fjölbreytni og gefur
lögunum lit með smekklegri notkun
aukahljóðfæra. Hammond-orgel, klar-
inett, selló og tabla-trommur gera mikið
fyrir plötuna, kannski afþví að þessi
hljóðfæri eru einmitt sparlega og smekk-
lega notuð.
Það sem dregur plötuna niður er laga-
valið. Nýju lögin eru flest fín, bæði lögin
hans Magnúsar Þórs Sigmundssonar og
lögin sem Ragnheiður sjálf samdi. Útgáf-
an aflaginu Vetrarsól er líka mjög flott.
Ég er hins vegar þeirrar skoðunar að það
hafí verið mistök að setja jólalög á plöt-
una líka.Jú.jú. Platan heitir Vetrarljóð og
jólin eru á veturna þannig aö hug-
myndafræðilega séð gengur þetta alveg
upp, en samt er það þannig að jólaplöt-
um fylgirþessi ákveðna stemning sem til-
heyrir jólunum. Maður hlustar ekki á
jólatónlist nema réttyfir hátíðirnar og
þ.a.l. skemmir það fyrir plötunnl að það
eru á henni ekta jólalög eins og Jólakött-
urinn og Gleði og friðarjól. Mér hefði
a.m.k. fundist platan mun meira sann-
færandi heild efhún hefði sneytt hjá
þessum gömlu (og góðu) jólalummum
sem dynja á manni á hverju ári og sem
maður vill gleyma um leið og jólahátföin
eryfírstaðin.
Þær Eivar og Ragnheiður eru ólikar en
þær eru báöar mjög efnilegar og þær
eiga það sameiginlegt aö vera enn leit-
andi. Þær hafa báðar skilað ágætum
plötum, en ég er viss um að þær eiga eftir
að gera miklu betur í framtíðinni.
Trausti Júlíusson
Eivor
Pálsdóttir
Eivor
12 tónar
★ ★★'Í rnmr
Ragnheið-
ur Gröndal
Vetrarljóð
Steinsnar
★ ★★'Í