Dagblaðið Vísir - DV - 22.10.2005, Blaðsíða 44

44 LAUCARDACUR 22. OKTÓBER 2005
Helgarblað DV
í fórum Landsbókasafnsins er aö finna
handrit að sjálfsævisögu Láru miðils,
skrifað af henni sjálfri. Páll Ásgeir Ás-
geirsson blaðamaður skoðaði handritið
og hefur nú tekið saman bók um r~"—
Láru sem dæmd var fyrir svika-
starfsemi en hélt þó ótrauð j á r
afram að halda miðilsfundi.
Bókin Játningar Láru miðils varpar nýju ljósi á
ævi og störf Láru. Afkomendur Láru hafa þó ekki
tekið skrifum Páls sérstaklega vel enda við-
kvæmt mál í margvíslegum skilningi. Páll telur
að saga Láru sé hafin yfir það að liggja í þagnar-
gildi heldur sé málareksturinn og allt sem hon-
um tengdist hluti af menningu og réttarfars-
sögu þjóðarinnar.
, ,K Ás«;riKsso\
- lÁTNINGAR
LARU MIÐILS
„Ég vissi auðvitað það sem hafði
komið opinberlega fram um Láru,"
segir Páll Ásgeir. „Ég hafði lesið um
hana í Öldinni okkar og þegar við
Bjarni Guðmarsson skrifuðum bók-
ina Ekki dáin - bara flutt árið 1996,
þar sem við fjölluöum um spírit-
isma á íslandi, hafði ég tal af fólki
sem þekkti hana. Þá vakti það
áhuga minn og forvitni hvað allir
virtust hafa sína eigin mynd af
henni. Þegar ég frétti svo af handrit-
inu fannst mér ákaflega áhugavert
að til væri óútgefin ævisaga þessar-
ar konu sem hún hafði skrifað sjálf.
Handritið reyndist mjög merkilegt
og þar segir Lára frá lífi sínu, sjálfri
sér og samferðamönnunum af
miklu miskunnarleysi og óvægni.
Mitt fyrra álit á henni, að hún hlyti
að hafa verið manneskja sem virtist
auðvelt að setja í ákveðna skúffu,
var einfaldlega ekki rétt. Þrátt fyrir
-vrfiöar aðstæður í uppvextinum og
seinna í samfélaginu var ekki hægt
að setja á hana ákveðinn merkimiða
og ég verð að viðurkenna að þrátt
fyrir að hafa legið í þessu handriti er
Lára mér ennþá dálítil ráðgáta."
Fórnarlamb í margvíslegum
skilningi
Það kom Páli Ásgeiri líka á óvart
hversu handritið var vel skrifað.
„Kannski kemur það upp um ein-
hvetja fordóma en það kom mér á
óvart miðað við að hún fékkst aldrei
við skriftir. Handritið er oft mjög
* skemmtilega stílað, nútíminn myndi
trúlega segja að þama væri mann-
eskja sem hefði góðan aðgang að tii-
finningum sínum. Lára lætur í ljós
mjög sterkar tilfinningar eins og ást,
reiði og eftirsjá og gerir það vel."
Páll Ásgeir segir að þótt Lára setji
sig hugsanlega óþarflega oft í stöðu
fórnarlambsins í sögu sinni hafi
hún vissulega verið fómarlamb í
margvíslegum skilningi. „Það er
hins vegar stigsmunur á því að vera
fómarlamb og píslarvottur," segir
hann. „Mér finnst hún stundum
falla í þá gryfju að útmála sig sem
'■píslarvott í kringumstæðum sem
manni sýnist af öðmm gögnum að
hún hafi sjálf komið sér í. Hún beit-
ir líka alls kyns stílbrögðum til að ná
til lesandans, er lagin við að nota
náttúmna til að koma ákveðnum
boðum til skila og notar alls konar
skemmtileg trikk."
f Efast um miðilshæfileika Láru
Þótt Páll Ásgeir sé áhugamaður
um spíritisma er hann efasemda-
maður og efast um miðilshæfileika
Lám.
„Hún lætur sjálf að því liggja á
nokkmm stöðum að hæfileikar
hennar hafi ekki verið raunvemleg-
ir. Mér finnst hún líka gefa í skyn að
erfiðar kringumstæður og fátækt
hafi leitt til þess að hún fór að veita
þessa þjónustu og hún hafi jafnvel
bara verið að anna eftirspurn. Þrátt
fyrir að hún segi í handriti sínu að
hún hafi verið skyggn sem bam og
átt samskipti við huldufólk er ég
ekki sannfærður. Við höfum fólk
meðal okkar í dag sem sér huldu-
fólk, en við höfum þó enn engar
T>ær sannanir að allir leggi trúnað á.
Þetta verður því áfram í myrkrinu."
Hann segist þó meðvitaður um
það vegna starfs
síns og aldurs að
sannleikurinn sé
ekki svartur eða
hvítur. „Það getur hver og einn
reynt á sjálfum sér að spyrja nokkra
fjölskyldumeðlimi út í atburði sem
hann veit að allir vom viðstaddir.
Það em kannski liðin tíu, tuttugu ár
síðan og útgáfumar verða jafri marg-
ar og einstaklingamir em margir."
Útgáfa bókarinnar hefði
kippt fótunum undan Láru
Eftir að Lára hlaut dóm fyrfr svik
á miðilsfundunum í Reykjavík flutti
hún til Akureyrar þar sem hún hélt
áfram að starfa sem miðill og naut
mikillar virðingar.
„Það er einmitt mjög merkilegt,"
segir Páll. „Það er líka áhugavert að
hún skuli fáum árum eftir að hún
hlýtur dóminn skrifa þetta handrit
og ætla það til útgáfu. Það sem hún
segir í handritinu hefði að mínu
mati kippt fótunum undan starfi
hennar sem miðils."
Spurður hvort Lára hafi ömgg-
lega ætlað handritið til útgáfu segir
Páll allt benda til þess.
„Á titilsíðu handritsins á Lands-
bókasafrii er orðsending frá Sigurði
Benedikstssyni, sem færði þetta í
letur fyrir hana, og þar kemur ffarn
hvar væntanlegir útgefendur eigi að
fá myndir. Sigurður er líka búinn að
tala við Lám sjálfa um myndir og
þar er nairi Víkingsútgáfunnar
nefnt. Það er því alveg ótvírætt að
þetta handrit var ætlað til útgáfu.
Það að handritið var aldrei gefið út
eykur enn á leyndarhjúpinn sem
loðir við þetta mál. Það er svoh'tið
erfitt að greina sundur hvað er satt
og hvað em þjóðsögur í kringum
handritið en ljótustu sögumar sem
ég hef heyrt er að einhvem tíma við
einhverjar kringumstæður hafi til-
vist þess verið notuð til að kúga fé út
úr fólki. Ég veit ekkert hvað er hæft í
þessu. Einn af þeim sem em hand-
gengnir handritinu og hefur hand-
leikið það oft af því að það var varð-
veitt á hans æskuheimili, sagði mér
að útgefandinn hefði af tillitssemi
við suma sem em nefndir í bókinni
ekki viljað gefa það út."
Öðrum þræði vargur og
óhemja
Samkvæmt því sem Sigurður
Bendiktsson segir á titilsíðunni er
trúlegt að handritin hafi verið fjög-
ur.
„Lára átti eitt sjálf og ég tel mig
vita að það hafi veri brennt. Annað
átti Gylfi Þ. Gíslason og eintakið
sem er á handritadeild Landsbóka-
safnsins kom úr skjalasafni Sigurðar
Norðdals. Fjórða eintakið að hand-
ritinu komst nýlega í eigu blaða-
konu í Reykjavík úr fómm ömmu
hennar sem hafði mikinn áhuga á
sálarrannsóknum og þekkti Lám
persónulega."
Páll Ásgeir segir aldrei hafa kom-
ið til greina að gefa handritið út á
bók þar sem á því sé höfundarrétt-
ur. „Ég stóðst samt ekki að gefa út
bók um Lám þar sem handritið var
gefið kvaðalaust á handritadeild
Landsbókasafns. Það má því nota
það með öðmm heimildum. Annað
sem gerir þetta áhugavert er að mér
var hleypt í málsskjölin frá réttar-
höldunum, sem höfðu verið lokuð
fram að því. Það varpaði aftur nýju
ljósi á það sem Lára segir sjálf og
fyllti í ýmsar gloppur."
Sagan um Lám miðil svarar þó
ekki fleiri spurningum en hún vekur
og Páll sjálfur segist ekki endilega
botna neitt í manneskjunni Lám.
„Öðmm þræði virðist hún hafa ver-
ið talhlýðin og auðvelt að fá hana til
að taka þátt í öllu mögulegu. Hins
vegar virðist hún hafa verið vargur
og óhemja. Hún gefur það í skyn að
lífið hafi gert hana þannig en það fer
að minnsta kosti hvergi miUi mála
að hún hefur verið verið gædd mUd-
um persónutöffum. Ég held hún
hafi átt mjög auðvelt með að hrífa
fólk með sér og það hefur trúlega
fylgt henni mikiU sannfæringar-
kraftur."
Grimmd kerfisins ólýsanleg
Ljósmyndir sem Sigurður Tóm-
asson, úrsmiður og áhugaljós-
myndari, og HaUdór EgiU Amórsson
tóku á miðUsfundum hjá Lám hafa
sem betur fer varðveist og varpa Uka
ótrúlegu ljósi á starfsemi hennar.
„Það er athyglisvert að á þeim
tíma sem myndimar em teknar
taka menn þeim sem dásamlegri
sönnun fyrir tilsvist útfryma og Uk-
amninga. Tvær þessara mynda birt-
ust í bresku sálarrannsóknatímariti
í kringum 1936 og vom þá taldar
merkUegustu myndir sinnar teg-
undar í heiminum. Svo lítum við á
þessar myndir í dag og fáum hlát-
urskast. En að halda því fram að
Lára hafi blekkt fjölda manns; ég
veit ekki, segir PáU hugsandi. „Hver
er blekkingin? Fólk trúir því sem
það viU trúa og miðað við þessar
myndir hefur ekki þurft mikið til."
PáU viU meina að bókin eigi er-
indi við fólk í dag þar sem hún
minni okkur svo skemmtUega á
hversu sannleikurinn getur verið af-
stæður og ekki aUt sem sýnist. „Hún
er okkur hoU áminning en sagan er
lflca skemmtUegur aldursspegUI sem
varpar ljósi á þá miklu fátækt og erf-
iðu aðstæður sem menn bjuggu við
hér í Reykjavík á þessum tíma. Þjóð-
félagið var um margt miskunnar-
laust og mjög stéttskipt. Lára hafði
sem dæmi verið undir handaijaðri
félagsmálayfirvalda árum saman
þegar hún var dæmd til að sæta
geðrannsókn á Kleppi. Þegar hún
var útskrifuð þaðan á Þorláksmessu
og ætlaði heim til sín í Bjamaborg-
ina biðu starfsmenn félagsmálayfir-
valda eftir henni tfl að bera hana út
úr húsinu. Þvflflc grimmd og mis-
kunnarleysi. Okkur finnst í dag sjálf-
sagt að félagsmálayfirvöld leggi sig
fram um að vera skjólstæðingum
sínum góð en leggi ekki á sig króka
tfl að gera þeim lífið leitt.
Þá má lflca minna á að hvað sem
líður sönnunum eða trú manna á líf
eftir dauðann þá lifir svona starf-
semi góðu lífi í dag þó hún hafi ann-
að birtingarform."
Heyrði í draugum
Páll Ásgeir hefur einu sinni farið
á miðUsfund sjálfur en hitti ekki fyr-
ir neinn að handan..
„Ég fór á skyggnUýsingu hjá Þór-
halli og hefði treyst mér tU að leUca
þetta allt eftir. Ég sá bara mjög van-
an performer að störfum og sá hann
ekki gera neitt sem ég get kaUað yf-
imáttúrlegt. Þetta hljómar kannski
harkalega og ég ber fuUa virðingu
fyrir ÞórhaUi, en þetta var mín
upplfiun. Hinsvegar hef ég einu
sinni orðið var við „drauga". Þá var
ég staddur í fjaUakofa og varð aUt í
einu var við að fólk kom inn um
miðja nótt og bjó stig til gistingar.
Þegar ég vaknaði var enginn í kof-
anum."
Gat ekkifólkhaía komiö seint og
fariö snemma?
Nei, þetta var ekki þannig.
Ferðafélagi minn vaknaði lflca og
þama var eitthvað yfimáttúrulegt á
ferð. Ég er samt enn og verð áfram
efasemdarmaður."
edda@dv.is