Freyr - 01.05.1995, Blaðsíða 41

Mynd 1. Islandskort er sýnir legu þeirra staða (merkt 1 til 22), þar sem fylgst var
með liraða breytingar á rofabörðum.
ellefu ára tímabili (Freyr 1988,
1989 og Búvísindi 1988). Þama
hafði reynst unnt, með fremur auð-
veldri rannsóknaraðferð, að mæla
hraða gróðureyðingar á ákveðnu
svæði. Þótti því rétt að kanna breyt-
ingar á rofabörðum víðar um landið
við misjafnar aðstæður. Fékkst
styrkur frá náttúnavísindadeild Vís-
indaráðs til þeirra rannsókna sum-
urin 1989-91. Þess skal getið, að
síðar, haustið 1991, hófu þeir
Olafur Amalds jarðvegsfræðingur
og Omar Ragnarsson fréttamaður
einnig að mæla rofabörð við Djúp-
hóla á Biskupstungnaafrétti með
nokkuð annarri tækni en hér er lýst.
Mældist þeim, að tveimur árum
liðnum, árlegur rofhraði á þessu
svæði að jafnaði vera um 13 sm, en
þarna er einmitt talsverð gróður-
eyðing (Græðum Island 1994).
Mœlingar
Eins og að framan greinir kynntu
starfsmenn jarðvegs- og jarðrækt-
ardeilda Rannsóknastofnunar land-
búnaðarinns sér gróðurrof víða um
landið sumarið 1989 og tvö sumur
þar á eftir. Var sérstaklega leitað að
rofabörðum áveðurs í samfelldu,
grónu landi, þar sem ætla mætti að
nokkur hreyfing væri á rofjöðmm.
Voru settar niður mælistikur ofan á
gróðurbökkunum til síðari mæl-
inga. Skal hér tekið dæmi af mæl-
ingaraðferðum.
Mældur var rétthyrndur reitur 4 x
20 m að flatarmáli ofan á gróður-
bakkanum. Á hymingnum var önn-
ur langhliðin (A) látin liggja nær
samsíða rofjaðrinum í um 4 m fjar-
lægð frá barði. Önnur langhliðin
(B) var samsíða hinni fyrri 4 m fjær
barðinu. Báðar vom þær 20 m að
lengd. Rétthymingur þessi var síð-
an afmarkaður með 4 jámrömm 1
m löngum, sem rekin vom 92 sm
niður í homum reitsins. Auk þess
voru reknir niður tréhælar á miðjar
skammhliðarnar og í framlengingu
þeirra í 2 m fjarlægð út frá langhlið
A, þ. e. í átt að barðinu. Á langhlið-
arnar vom nú markaðir út 19 punkt-
ar með eins metra millibili. Var 19
trépinnum stungið niður eftir hvorri
línu (A og B). Síðan voru mæld
snið á 1 m fresti þvert á langhlið-
amar frá línu B fram á barðið. Var
barðrönd ákvörðuð með lóðmáli.
Frá barði að sjá upp á bakkann var
0-punktur á línu B í vinstra horni
ferningsins og var byrjað að mæla
þar og var málbandinu síðan haldið
0-megin við pinnaröðina, þegar
næstu snið voru mæld og endað á
sniði frá 20 B um 20 A að barðbrún.
Þannig fékkst 21 mæling á legu rof-
jaðarins hverju sinni.
Á nokkrum stöðum, þar sem um
stutta rofjaðra var að ræða, var
markaður 6 m jafnhliða þríhyrning-
ur. Var þá ein hliðin höfð sem næst
samsíða rofjaðrinum í 4 m fjarlægð
frá barði. Voru sem áður rekin niður
1 m löng járnrör í homin. Nú var
mælt út frá topphominu (A) um
pinna, sem lagðir vom á gmnnlínu
þríhyrningsins. Vom pinnamir 11
með 50 sm millibili. Sem fyrr var
tjarlægðin mæld út að rofbrúninni,
sem ákvörðuð var með lóðmæli.
Með þeirri aðferð fengust 13 mæl-
ingar á legu rofjaðarins hverju
sinni. Þurfti síðan að umreikna þær
tölur, þannig að rétt mál fengist af
fjarlægð frá barðinu hornrétt á
beina línu sem hugsuð var dregin
um topphorn þríhyrningsins sam-
síða grunnlínu hans.
Auk þessara rofjaðramælinga
voru á hverjum stað gerðar mæling-
ar á gróðurfari, athuganir á gerð
jarðvegs og aldri jarðvegslaga og
ráðstafanir gerðar til þess að mæla
væntanlegt áfok á svæðið. Hér á
eftir verður samt aðeins fjallað um
árangur mælinga á rofjöðrum.
Þegar rofjaðrar eru endurmældir
er ekki einhlítt að síðari mæling á
sama sniði sé endilega jöfn hinni
fyrri eða minni, þótt barðið hafi
augsýnilega eyðst á tímabilinu.
Einstaka gróðurtotur geta lengst all-
nokkuð áður en þær falla fram af
bakkanum. Þannig getur orðið
mælanlegur vöxtur í sumum hlutum
barðsins, enda þótt barðið sé að
mestu að eyðast. Þessi framrás er
samt aðeins tímabundin og oftast
fellur totan fram af barðinu og skil-
ur þá eftir stórt skarð. Ber að hafa
þetta í huga, þegar teikningar af
jöðrum milli ára eru skoðaðar.
Á meðfylgjandi Islandskorti eru
sýnd þau svæði, sem tekin voru til
athugunar. Eru rannsóknarstaðir
merktir I til 22 (myndl). Mælingar
eru í flestum tilfellum gerðar með 5
ára millibili. I fáeinum tilfellum
voru mælingar tíðari eða gerðar á
skemmri tíma.
Niðurstöður
Þær mælistikur, sem komið var
fyrir í gróðurbökkunum voru flestar
finnanlegar fimm árum síðar. Á
tveimur mælingarstöðum, þ. e. við
Búland og Stærri-Bæ í Grímsnesi,
höfðu börðin verið stungin niður til
uppgræðslu og var þar ekki unnt að
koma við neinum mælingum á rof-
5. '95 - FREYR 225