Freyr - 01.12.2001, Blaðsíða 34

milli framleiðslu mjólkur og mark-
aðar fyrir mjólk og mjólkurvörur.
Innflutningur mjólkurvara nam um
1,6% markaðarins á árinu 2000.
Framleiðslubindingin dró þó
(einkum í upphafí) úr nauðsynlegri
þróun innan greinarinnar. Hér er átt
við bústærð, tækniþróun og fram-
leiðslugetu búa. Þróun til stækkun-
ar búa er hafin, en á enn langt í
land. Af rúmlega 1.000 innleggj-
endum mjólkur á árinu 2000 voru
aðeins 111 með framleiðslurétt yfir
150 þúsund lítra mjólkur.
Fram kemur m.a. í skýrslu
dönsku sérffæðinganna að kostnað-
ur við mjólkurframleiðslu er 2,5
sinnum hærri hér á landi en í Dan-
mörku. Til skýringar eru einkum
norðlæg lega landsins, afkasta-
minni mjólkurkýr og ónóg nýting
framleiðsluþátta. Þennan mun telja
sérfræðingamir að megi minnka,
en meðalbústofn á íslenskum kúa-
búum er 26,8 mjólkurkýr saman-
borið við 68,8 mjólkurkýr á dönsk-
um kúabúum. Þá kemur einnig
fram að heildarstefnumörkun í
rannsóknum á sviði landbúnaðar sé
ekki mjög ljós hér á landi.
Treysta þarf hagkvæmni og
samkeppnisstöóu í greininni
í niðurstöðum sínum telur nefnd-
in m.a. að til að treysta betur hag-
kvæmni og samkeppnisstöðu
framleiðenda þurfi að bæta afkomu
þeirra. Þessu markmiði verði best
náð með stækkun búa, aukinni
framleiðni og þar með aukinni arð-
semi í greininni. Samhliða þurfi að
stuðla að bættri rekstrarvitund
bænda með samstilltu átaki í
menntun, fræðslu og rannsóknum,
auk þess sem rekstrarupplýsingar
verði gerðar aðgengilegri. Það er
álit nefndarinnar að tryggja beri að
núverandi kerfi framseljanlegra
framleiðsluheimilda (kvóta) haldist
áfram enn um sinn. Þannig verði
best tryggður stöðugleiki á mark-
aði, dregið úr óvissu og stuðlað að
frekara framhaldi þeirrar hagræð-
ingar sem orðið hefur í greininni.
Nefndin telur að framkvæma
þurfi rannsóknir með innflutningi
erlends erfðaefnis sem skeri úr um
getu íslenska kúakynsins í saman-
burði við erlend kúakyn við ís-
lenskar aðstæður. Eðlilegt sé að
fullreyna vísbendingar þess efnis
að verulega rekstrarlega hag-
kvæmni megi sækja í afkastameiri
erlend mjólkurkúakyn.
í ljósi þess að aukin þekking og
tækni er forsenda hagræðingar og
samkeppnishæfni telur nefndin að
áherslu beri að leggja á heildstæða
skipulagningu rannsóknastarfsem-
innar og að hún verði tengd búnað-
armenntuninni með beinum hætti.
Þannig verði tryggð best nýting
fjármuna, gæði menntunar og rann-
sókna, ásamt því að niðurstöður
skili sér fljótt til hagkvæmari
rekstrar hjá bændum.
Þá er nefndin sammála um að til
að tryggja samkeppnishæfni mjólk-
uriðnaðarins beri að hraða sem
frekast er unnt hagræðingu meðal
afurðastöðva, auk þess sem efla
beri enn frekar nýsköpun og mark-
aðssókn. Með því móti verði sam-
keppni frá innflutningi best mætt.
Þessu takmarki megi ná með fækk-
un vinnslustöðva og sérhæfingar-
aðgerðum í mjólkuriðnaðinum.
Þannig eru miklar líkur á að aðeins
verði um tvö eða jafnvel eitt fyrir-
tæki að ræða á innanlandsmarkaði.
Það er skoðun nefndarinnar að
viðhalda þurfi og efla ímynd
mjólkurinnar gagnvart neytendum.
í annan stað beri að tryggja fram-
boð á hollum og næringarríkum
mjólkurafurðum í hæsta gæða-
flokki sem framleiddar eru í sátt
við umhverfið. Helstu rök eru m.a.
að dýrmætt sé að viðhalda ímynd
um hreinleika afúrðanna með því
að efla enn frekar gæðastýringu í
frumframleiðslunni til að treysta
enn frekar öryggi framleiðslunnar.
Loks er það niðurstaða nefndar-
innar að hafi Landssamband kúa-
bænda frumkvæði að mótun fram-
sækinnar stefnu, markmiða og
leiða fyrir búgreinina á grundvelli
þeirra hugmynda sem hér eru settar
fram, telur nefndin að stjónvöldum
beri að koma til móts við kúabænd-
ur með öflugum stuðningi við
nauðsynlegt rannsóknar- og þróun-
arstarf í greininni.
Samantekt úr
dönsku skýrslunni
Skýrslan tekur til könnunar á til-
teknum þáttum í mjólkurfram-
leiðslu á Islandi. Helstu atriði
könnunarinnar lúta að kostnaði við
framleiðslu mjólkur á Islandi í
samanburði við önnur lönd, mark-
aði fyrir íslenskar mjólkurvörur í
ljósi alþjóðlegra viðskiptasamn-
inga og skipulagi menntunar, rann-
sóknarstarfs og ráðgjafarþjónustu.
Kostnaður við mjólkurfram-
leiðslu á Islandi er borinn saman
við framleiðslukostnað í Noregi og
Danmörku. I Noregi er svipað
loftslag og búskaparhættir og á ís-
landi en dönsk kúabú eru stærri en
bæði hin íslensku og norsku. Þar að
auki er notkun áburðar og ýmiss
konar eiturefna meiri í Danmörku
(intensive agriculture) en í hinum
löndunum tveimur.
Kostnaður við mjólkurfram-
leiðslu á íslandi er svipaður og í
Noregi, en um 2,5 sinnum hærri en
í Danmörku. Á íslandi er það eink-
um kostnaður vegna viðhalds og
afskrifta á vélum og tækjum sem er
hár. Að einhverju leyti kann hærri
viðhalds- og afskriftakostnaður hjá
íslenskum bændum að stafa af því
að fjárhæðir eru byggðar á skatt-
framtölum en ekki á uppfærðum
efnahags- og rekstrarreikningum
eins og gert er í Danmörku og Nor-
egi. Styttra sumar (vaxtartími)
kann einnig að skýra hærri kostnað
á íslensku búunum. Engu að síður
ætti að vera unnt að lækka fram-
leiðslukostnað á mjólk með betri
nýtingu framleiðslugetunnar, með
niðurfellingu á álögum á innflutt
fóður og með því að beina
athyglinni frekar að leiðum til að
auka framleiðni í atvinnugreininni.
Islenski kúastofninn telur aðeins
um 28.000 mjólkurkýr, og því eru
möguleikar til kynbóta á íslensku
kúnni mun minni en hjá stærri
34 - FR€VR 12/2001